भेंडवड्याचा मुकाबला कोल्हापुराच्या पुराशी

पार्वती वासुदेव (डावीकडे) यांनी पुराचं पाणी शिरल्यावर ३ ऑगस्ट रोजी घर सोडलं तेव्हा त्यांचे पती गोपाळ वासुदेव यांची टोपी तेवढी सोबत घेतली

गावातल्या या शेतकरी कुटुंबांनी आपली जी थोडी फार पुंजी होती त्यातलं जमेल तितकं वाचवायचा प्रयत्न केला आणि गावातल्या शाळेत आसरा घेतला. कृष्णेची उपनदी असणाऱ्या वारणेच्या पाण्याने भेंडवड्यात कहर माजवला. गावातली तीन खोल्यांची शाळाच २० कुटुंबांसाठी तात्पुरता निवारा बनली. काही शेतकरी गाई-गुरांचं बघत होते, काही जण जेवणाची वाट पाहत होते आणि काही नुसतेच तंद्री लावून बसले होते, कदाचित २००५ च्या पुराच्या आठवणीत मग्न. त्या वर्षी तेव्हाच्या वर्तमानपत्रातल्या बातम्यांनुसार महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्र्यांनी एका महिन्यात १५९ टक्के पाऊस झाल्याचं वक्तव्य केलं होतं – यंदा नऊ दिवसात ४८० टक्के पाऊस झाला आहे. फक्त ५ ऑगस्ट ते १० ऑगस्ट, भारतीय हवमान वेधशाळेच्या आकडेवारीनुसार हातकणंगले तालुक्यात ४५० मिमी पाऊस झाला आहे.

२ ऑगस्ट रोजी अनुबाई भोसले ज्या स्वतःचं वय ९५ असल्याचं सांगतात, एका टेम्पोतून गावातल्या प्राथमिक शाळेत दाखल झाल्या. कुडकुडणाऱ्या अनुबाईंनी एक ब्लँकेट लपेटून घेतलं होतं. १९५३ साली आलेल्या पुरात (सातारा जिल्ह्यातल्या कराड तालुक्यातल्या) धोंडेवाडी गावातलं त्यांचं घर पडलं होतं त्याची त्यांना याद येते. ‘आधीच्या पुरांपरीस [२००५ आणि १९५३] हा पूर लईच बेकार आहे,’ त्या कातर आवाजात सांगतात. शाळेच्या खोलीतले सगळे जण जेवण आलंय का पहायला बाहेर पडताच त्या एकदम गप्प होतात. आज ९ ऑगस्ट, दुपारचे ९ वाजलेत. गावातल्या सामाजिक संस्था आणि व्यक्ती खाणं घेऊन येतायत, पण नेहमीच अन्नाचा पुरवठा होतोच असं नाही.

वर डावीकडेः उषा पाटील, भेंडवड्यातल्या एक गृहिणी. गाव सोडण्याआधी त्यांनी त्यांची दोन मांजरं आणि बकरी सोबत आणली. गावकऱ्यांनी जमेल ती सगळी जनावरं वाचवायचा प्रयत्न केला पण वाढत्या पाण्यामुळे किती तरी हललीच नाहीत. वर उजवीकडेः सोमनाथ पाचंगे, वय १९ घर सोडण्यापूर्वी आपले पाळीव पक्षी घेऊन बाहेर पडला. खाली डावीकडेः ‘कोणत्याही गायी [ज्यांना शाळेत आणलंय] दूध देईना झाल्यात,’ गोपाळ आणि पार्वतींचा मुलगा, ४७ वर्षीय अजित सांगतात. ‘गुरांसाठी चाराच राहिलेला नाही. सगळी आजारी झाल्यात त्यात डॉक्टर पण नाहीये.’ त्यांची गाय लवकरच जाईल की काय अशी त्यांना भीती आहे. अनेक म्हातारी मंडळी देखील आजारी आहेत, सर्दी पडसं, तापानी. किती तरी गुरं अजूनही अडकलेली आहेत. शेतकरी आता स्वतःची जीव धोक्यात घालून चार फूट पाण्यातून वाट काढत चारा घेऊन येतायत. स्थानिक सामाजिक संस्था निवाऱ्यांच्या ठिकाणी चारा दान करतायत. खाली उजवीकडेः पुराचं पाणी गोठ्यात शिरल्यानंतर मात्र (भेंडवड्यापासून २.५ किमीवरच्या) खोची गावच्या शेतकऱ्यांनी जनावरं सुरक्षित ठिकाणी हलवली

वारणेचं पाणी अर्चना इंगळेंच्या अडीच एकर रानात शिरलं. किमान सहा क्विंटल सोयाबीन आणि एक क्विंटल भुईमुगाचं नुकसान झाल्याचा त्यांचा अंदाज आहे. घर सोडून त्या गावातल्याच आपल्या नातेवाइकांच्या घरी गेल्या. चार दिवसांनी, ९ ऑगस्ट रोजी त्या पाणी कुठवर आलंय ते पहायला परत आल्या आणि पडझड झालेल्या विटांचे तुकडे मांडून त्यांनी घरात जायला वाट केली

नागेश बांदवडे, वय ३४ सांगतात, ‘दोनच दिवसांपूर्वी आमच्या घराची भिंत सकाळी १० च्या सुमारास कोसळली’

डावीकडेः भेंडवड्याच्या प्राथमिक शाळेत काही तरूण मंडळी त्यांच्या स्मार्टफोनवर गेम खेळण्यात मग्न होती. उजवीकडेः भेंडवड्याच्या काही कुटुंबांना माध्यमिक शाळेत हलवलं होतं पण चार दिवसांनी ६ ऑगस्ट रोजी तिथेही पाणी शिरल्यामुळे त्यांनी तिथून बाहेर पडावं लागलं

खोची गावातल्या एका गल्लीत भरलेलं पाणी आणि एक शेतकरी त्याच्या घरच्या वाटेवर

आसपासच्या पाण्यात गेलेल्या शेतांमधले टोमॅटो गावात वाहून आलेत, चांदोली धरणातून पाण्याचा विसर्ग चालू असल्यामुळे वारणा नदी ओसंडून वाहतीये

डावीकडेः अनेक कुटुंबांना खोचीच्या मराठी शाळेत हलवण्यात आलं. उजवीकडेः पुरामुळे पिण्याच्या पाण्याचा तुटवडा निर्माण झाला आहे आणि खोचीतल्या लोकांनी बाहेर भांडी ठेऊन पावसाचं स्वच्छ पाणी साठवायला सुरुवात केली आहे. ‘सगळीकडे पाणीच पाणी झालंय, पण पिता येतंय का,’ हातकणंगले पंचायत समितीचे सदस्य आणि खोचीचे रहिवासी वसंत गुरव म्हणतात. ‘२००५ सालच्या पुरात, २०० कुटुंबं बाधित झाली होती [खोचीची लोकसंख्या ५,८३२ आहे]. पण यंदा हा आकडा ४५० इतका आहे. आम्ही २००५ साली ९०० जणांची सुटका केली होती आणि दोन आठवडे आम्ही घरी परतलो नव्हतो’

२७ जून रोजी, खोचीतल्या आपल्या २७ गुंठे रानात ४१ वर्षीय धनाजी वगारेंनी ऊस लावला होता. ‘एकूण १४,००० रुपये खर्च आला,’ ते सांगतात. धनाजींचा ऊस आता दिसतही नाही – सगळा पाण्याखाली गेलाय – किमान ५४ टनांचं नुकसान झाल्याचा त्यांचा अंदाज आहे. ‘पाणी ओसरल्यावर आधी रानात माती शिल्लक राहिलीये का ते पहावं लागेल. मग ती सारखी करून घ्यायची.’ रान परत वाहितीत करण्यासाठी १०,००० तरी खर्च करावा लागणार याचा त्यांना घोर लागला आहे. ऊस लावणाऱ्या अनेक शेतकऱ्यांनी पीक कर्जं घेतली होती. आता सगळी रानंच पाण्यात गेल्यामुळे पिकं वाया गेली आहेत त्यामुळे ही कर्जं कशी फेडायची याची त्यांनी काळजी लागून राहिली आहे