"ಗಧೆ ಕಾ ದೂಧ್, ಬಚ್ಚಾ ಮಜಬೂತ್ [ಕತ್ತೆಯ ಹಾಲು, ಮಗು ಬಲಶಾಲಿ]" ಧ್ವನಿ ಕೇಳಿಬಂದಿತು. ನಾನು ಆಘಾತದಿಂದ ಹಿಂದೆ ತಿರುಗಿದೆ.
ಅಲ್ಲಿ ಸುಖದೇವ್ ನಿಂತಿದ್ದರು, ಜೊತೆಗೆ ಕಾಜೋಲ್ ತಲೆಯಾಡಿಸುತ್ತಾ ಮೌನವಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದಳು. ಅವಳು ಒಂದೇ ಒಂದು ಸದ್ದು ಮಾಡದೆ ಅವರ ಜೊತೆ ಎಡೆಬಿಡದೆ ನಡೆದು ಹೋದಳು.
ನನಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಯಿತು, ಆದರೆ ಮಲಾಡ್ನ ಆ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ, ಕಾಜೋಲ್ನ ಕುತ್ತಿಗೆಗೆ ಕಟ್ಟಿದ ಹಗ್ಗವನ್ನು ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಮುಂದೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಸುಖದೇವ್ ಕಡೆ ಜನರಿಗೆ ಗಮನವೇ ಇರಲಿಲ್ಲ, ಅವರ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಕೋಲನ್ನು ಕತ್ತೆಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿಡುವ ಸಲುವಾಗಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಹೊಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು.
ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಎಂಟು ವರ್ಷದ ಕಾಜೋಲ್ಗೆ ಬದಲಾಗಿ, ಎಂಟು ವರ್ಷದ ರಾಣಿಯೂ ಸಹ ಮನೆ-ಮನೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾಳೆ, ಆದರೆ ಸುಖದೇವ್ ಕತ್ತೆಯ ಹಾಲನ್ನು ಹೊಗಳುತ್ತಾರೆ. ಆ ದಿನ ಮಲಾಡ್ ಪೂರ್ವದ ಅಪ್ಪಾ ಪಾಡಾ ಸ್ಲಮ್ನಲ್ಲಿ ರಾಣಿ ಮನೆಯಲ್ಲಿದ್ದಳು. ಪಾದದಲ್ಲಿ ಕಾಜೋಲಳ ಐದು ತಿಂಗಳ ಮರಿ ಅವಳೊಂದಿಗೆ ನಿಂತಿತ್ತು. ಹುಟ್ಟಿನಿಂದಲೇ ಬಲಗಾಲು ಕುಂಟುತ್ತಿದ್ದ ಎರಡು ವರ್ಷದ ಲಾಂಗ್ಡಿ ಮನೆಗೆ ಮರಳಿತ್ತು.
ಅವರೊಡನೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಆರು ಹೆಣ್ಣು ಕತ್ತೆಗಳು ಇರುತ್ತವೆ, ಅವುಗಳು ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ವಿಸ್ತೃತ ಕುಟುಂಬದ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದೆ - ಮುಡಾ ಅವರ ಸೋದರಳಿಯ ರಾಮದಾಸ್ ಅವರ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದೆ, ಆದರೆ ಅವರ ಹಿರಿಯ ಸಹೋದರ ವಾಮನ ಐದು ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ, ಅವುಗಳ ಹೆಸರನ್ನು ಹೆಸರಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ.
ಸುಖದೇವ್ ಅವರಿಗೆ "ಸಿನಿಮಾಗಳ ಹುಚ್ಚು" ಎಂದು ಅವರ ಪತ್ನಿ ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರ ಕತ್ತೆಗಳಿಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಬಾಲಿವುಡ್ ಚಲನಚಿತ್ರ ತಾರೆಯರ ಹೆಸರನ್ನು ಇಡಲಾಗುತ್ತದೆ - ಮೊದಲನೆಯದು ಮಾಧುರಿ ದೀಕ್ಷಿತ್.
ಉತ್ತರ ಮುಂಬೈನ ಉಪನಗರದ ಅಪ್ಪಾ ಪಾಡಾದಲ್ಲಿನ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಮನುಷ್ಯರು ಮತ್ತು ಕತ್ತೆಗಳು ಒಟ್ಟಿಗೆ ವಾಸಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜನರು ತುಂಬಿದ ಗುಡಿಸಲುಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿರದ ಕಂಬಗಳಿಗೆ ಹಗ್ಗದಿಂದ ಕಟ್ಟಲಾಗುತ್ತದೆ. ನೆರೆಹೊರೆಯವರು ತಲೆಕೆಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. "ನಾವು ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬರುವ ಮುಂಚೆಯೇ ಅವರು ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು" ಎಂದು ಅದೇ ಪಾಡಾದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಸಾಹಿಲ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಕತ್ತೆಗಳ ತಂದೆಯ ಹೆಸರು ರಾಜಾ, ಅಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಓಡಿ, ಕಾಲಿನಿಂದ ಹೊಡೆಯುವ ಮೂಲಕ ಕುಖ್ಯಾತನಾದನು ಎಂದು ಅಲ್ಲಿನ ಜನರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ಅವನು ತುಂಬಾ ಮೋಜು [ಚೇಷ್ಟೆ] ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದನು, ಅವನ ಹಿಂದೆ ಹೆಣ್ಣು ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಓಡಿಸುತ್ತಿದ್ದನು, ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಜನರನ್ನು ತಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದನು - ಆದರೂ ಅವನು ಯಾರಿಗೂ ಹಾನಿ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ" ಎಂದು ರಾಜಾನ ಮಾಲೀಕ ರಾಮದಾಸ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅದನ್ನು ನಾಲ್ಕು ತಿಂಗಳ ಹಿಂದೆ ತಮ್ಮ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿದ್ದರು.
ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಪುಣೆ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಜೆಜೂರಿ ತಾಲೂಕಿನ ಖಂಡೋಬಾ ದೇವಸ್ಥಾನದ ವಾರ್ಷಿಕ ಜಾತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ, ಅಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ರಾಜ್ಯಗಳಿಂದ ಜನರು ಜಾನುವಾರುಗಳನ್ನು ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾಡಲು ಬರುತ್ತಾರೆ. ಬೆಲೆಗಳು ಬದಲಾಗುತ್ತವೆ, ದುರ್ಬಲ ಕತ್ತೆ 5,000 ರೂ.ಗೆ ಲಭ್ಯವಿರುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಭಾರವಾದ ಕತ್ತೆಯ ಬೆಲೆ 25,000 ರೂ.
ನಾನು ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ಹಳ್ಳಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಕೇಳಿದೆ. ಅವರು ಹೆಮ್ಮೆಯಿಂದ ಹೇಳಿದರು, “ನೀವು ಸೈರಾಟ್ [2016ರಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಮರಾಠಿ ಚಲನಚಿತ್ರ] ನೋಡಿದ್ದೀರಾ? ನಮ್ಮ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರೀಕರಣ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ನಾವು ಒಂದೇ ಗ್ರಾಮದವರು." ಸೋಲಾಪುರ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕರ್ಮಲಾದಲ್ಲಿ ಹಿಟ್ ಚಿತ್ರ ಚಿತ್ರೀಕರಣಗೊಂಡ ತಮ್ಮ ಹಳ್ಳಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಇಡೀ ಕುಟುಂಬವು ಅದೇ ರೀತಿ ಹೇಳುತ್ತದೆ.
ಈ ಜನರು ವಡಾರ್ ಸಮುದಾಯದವರು (ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಒಬಿಸಿ ಎಂದು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ). ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ತಂದೆ ಮತ್ತು ಅಜ್ಜ ಕೂಡ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಸಾಕುತ್ತಿದ್ದರು. "ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ [ಮತ್ತು ಹತ್ತಿರದ ಹಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ], ನಾವು ಕೊಳಗಳು, ಮನೆಗಳು, ಸಣ್ಣ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೆವು - ನಮ್ಮ ಕತ್ತೆಗಳು ಹೊರೆಯನ್ನು ಹೊರುತ್ತಿದ್ದವು" ಎಂದು 52 ವರ್ಷದ ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ನಾವು ಅಂದಂದು ದುಡಿದಿದ್ದನ್ನು ತಿಂದು ಬದುಕುತ್ತಿದ್ದೆವು" ಎಂದು 38 ವರ್ಷದ ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಕೆಲಸ ಲಭ್ಯವಿತ್ತು, ಆದರೆ ಸಮಯವು ಕಠಿಣವಾಗಿತ್ತು. "ಹಲವು ಬಾರಿ ಬರಗಳು ಬರುತ್ತಿದ್ದವು" ಎಂದು ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ನಮಗೆ ತಿನ್ನಲು ರೊಟ್ಟಿ ಇದ್ದರೆ, ತರಕಾರಿಗಳು ಇರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಬಾಯಾರಿದರೆ ಕುಡಿಯಲು ನೀರು ಸಿಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಇದಲ್ಲದೆ, ಕುಟುಂಬವು ಬೆಳೆಯುತ್ತಿತ್ತು, ಅವರಿಗೆ ಭೂಮಿ ಇರಲಿಲ್ಲ, ಮತ್ತು ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ, ಕೆಲಸ ಹುಡುಕುವುದು ಹೆಚ್ಚು ಕಷ್ಟಕರವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕತ್ತೆಗಳು ತಿರುಗಾಡಲು ಮತ್ತು ಮೇಯಲು ಒಂದು ಕಾಡು ಇದೆ ಎಂದು ಅವರು ತನ್ನ ಸಂಬಂಧಿಕರಿಂದ ಕೇಳಿದ್ದರು. ಮತ್ತು ನಗರದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಕೂಲಿ ಕೊರತೆಯಿಲ್ಲ ಎಂದು ಅವರು ಕೇಳಿದ್ದರು.
1984ರಲ್ಲಿ, ವಿಸ್ತೃತ ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬದ ದೊಡ್ಡ ವಿಭಾಗ - ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ಪೋಷಕರು, ಅವರ ಆರು ಸಹೋದರರು, ಹಲವಾರು ಮಕ್ಕಳು - ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯದ ಇತರ ಸದಸ್ಯರು ಮುಂಬೈಗೆ ವಲಸೆ ಬಂದರು. ಅವರ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ "ನೂರಾರು ಕತ್ತೆಗಳು" ಇದ್ದವು.
ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಕಾಲ್ನಡಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಬಂದರು, ಎಲ್ಲಾ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ವಾಹನಗಳಲ್ಲಿ ತರಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ಕಾರಣ ಅವರಲ್ಲಿ ಕೆಲವರು ಮಾತ್ರ ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ ಟೆಂಪೋ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಕರ್ಮಲಾದಿಂದ ಮುಂಬೈಗೆ ಸುಮಾರು 325 ಕಿ.ಮೀ ನಡೆಯಲು 11-12 ದಿನಗಳು ಬೇಕಾಯಿತು ಎಂದು ಅವರು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. "ಧಾಬಾ ಎಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸುತ್ತದೆಯೋ ಅಲ್ಲಿ ನಾವು ತಿನ್ನುತ್ತಿದ್ದೆವು."
ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ವಿಶಾಲವಾದ ಜಾಗವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡ ಅವರು ಮಲಾಡ್ನ ಅಪ್ಪಾ ಪಾಡವನ್ನು ತಲುಪಿದರು. ಆಗ ಬೊರಿವಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನದ ವಿಸ್ತರಣೆಯಾಗಿದ್ದ ಈ ಪ್ರದೇಶವು ದಟ್ಟ ಅರಣ್ಯವಾಗಿತ್ತು. "ನಮ್ಮ ಕತ್ತೆಗಳು ಎಲ್ಲಿಯಾದರೂ [ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ] ತಿರುಗಾಡಬಹುದಿತ್ತು, ಏನು ಬೇಕಾದರೂ ತಿನ್ನಬಹುದಿತ್ತು" ಎಂದು ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ಈಗ ನೀವು [ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ] ಜನರನ್ನು ನೋಡುತ್ತೀರಿ ಏಕೆಂದರೆ ನಾವು ಮೊದಲು ಇಲ್ಲಿ ಬಂದು ನೆಲೆಸಿದ್ದೆವು."
ಮುಂಬೈ ನಗರದಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಡ ನಿರ್ಮಾಣವು 1980ರ ದಶಕದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಇಟ್ಟಿಗೆ ಮತ್ತು ಮರಳನ್ನು ಸಾಗಿಸುವ ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬದ ಕತ್ತೆಗಳಿಗೆ ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ರೈಲ್ವೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ಕೆಲಸವಿತ್ತು. "ಠಾಕೂರ್ ಗ್ರಾಮ, ಹನುಮಾನ್ ನಗರ, ಮಹಾವೀರ ನಗರವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದವರು ಯಾರು?" ಉಪನಗರದ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ಸುಖದೇವ್ ಕೇಳುತ್ತಾರೆ. "ನಾವು ನಮ್ಮ ಕತ್ತೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದೆವು."
"ನಮ್ಮ ಪುರುಷರು 10-15 ಕತ್ತೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು" ಎಂದು ಜಯಶ್ರೀ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. "ನಾವು ಒಂದು ದಿನದ ಹಣವನ್ನು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದೆವು, ಅದನ್ನು ನಾವು ನಮ್ಮ ನಡುವೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೆವು - ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ 50 ರೂ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ 100 ರೂ."
ಆದರೆ 2009-2010ರ ಸುಮಾರಿಗೆ, ಪ್ರಾಣಿ ಹಕ್ಕುಗಳ ಗುಂಪುಗಳು ಕತ್ತೆಗಳು ಭಾರವಾದ ಹೊರೆಗಳನ್ನು ಸಾಗಿಸುವುದನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು ಎಂದು ಅವರು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. "ಈ ಸಂಘಟನೆಯ [ಎನ್ಜಿಒ] ಜನರು ಪ್ರಾಣಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹಿಂಸೆ ನೀಡಬಾರದು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು" ಎಂದು 40 ವರ್ಷದ ರಾಮದಾಸ್ ಕೋಪದಿಂದ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಬಿಲ್ಡರ್ಗಳು ಈಗ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಬಾಡಿಗೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. “ನಾನು ನನ್ನ ತಂದೆ ಮತ್ತು ತಾತನ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಅವರು ನನ್ನ ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಅವರ [ಕತ್ತೆಗಳ] ಹೊಟ್ಟೆಗೂ ಒದೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಮನುಷ್ಯರೂ ತೂಕ ಎತ್ತುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಅದರಿಂದ ಯಾರಿಗೂ ತೊಂದರೆ ಇಲ್ಲವೇ?"
ಅಲ್ಲದೆ, ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಭಾರೀ ಯಂತ್ರೋಪಕರಣಗಳ ಬಳಕೆ ಹೆಚ್ಚಾದ ಕಾರಣ, ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕತ್ತೆ ಕೆಲಸ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ಈಗ ಯಂತ್ರಗಳು ಭಾರವನ್ನು ಹೊತ್ತೊಯ್ಯುತ್ತವೆ, ಮೊದಲು ನಮ್ಮ ಕತ್ತೆಗಳು ಅದನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವು." ರಾಮದಾಸ್ ಆಗಲೂ ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ ಬೆಟ್ಟದ ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. "ಟ್ರಕ್ಗಳು ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದಿರುವಲ್ಲಿ, ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಹೊರೆಯನ್ನು ಸಾಗಿಸಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಇದು ಅಪರೂಪ.
ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬದ ಕೆಲವು ಸದಸ್ಯರಿಗೆ ಕೆಲಸ ಸಿಗಲಿಲ್ಲ, ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರು ಕರ್ಮಲಾಗೆ ಮರಳಿದರು ಅಥವಾ ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಪುಣೆಗೆ ತೆರಳಿದರು. ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಕುಟುಂಬದ ಬಹುತೇಕ ಸದಸ್ಯರು ದಿನಗೂಲಿ ಮಾಡಿ ದಿನಕ್ಕೆ 300-400 ರೂ. ಸಂಪಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. "ಬೇರೆ ಏನು ಮಾಡಬೇಕು? ಬೀಗರಿ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಅಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತೇವೆ. ಒಂದು ದಿನ ಕೆಲಸ ಸಿಗುತ್ತದೆ, ಇನ್ನೊಂದು ದಿನ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ,” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ತನ್ನ ಹೆಣ್ಣು ಕತ್ತೆಯಾದ ಮುಡಾವನ್ನು "ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಸಂತೋಷಕ್ಕಾಗಿ" ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಪ್ರಾಣಿಗಳೊಡನೆ ಬೆಳೆದವರು.
ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ಅಣ್ಣ ವಾಮನ್ ಅವರ ಮಗ 21 ವರ್ಷದ ಆನಂದ್, ಪವರ್ ಎಂಬ ಪ್ರಬಲ ಕತ್ತೆಯನ್ನು ಗೋರೆಗಾಂವ್ನಲ್ಲಿರುವ ಫಿಲ್ಮ್ ಸಿಟಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ಚಲನಚಿತ್ರ ಅಥವಾ ದೂರದರ್ಶನ ಧಾರಾವಾಹಿಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರೀಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವರು 3-4 ಗಂಟೆಗಳ ಚಿತ್ರೀಕರಣಕ್ಕಾಗಿ 2,000 ರೂಗಳೊಂದಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಈ ಕೆಲಸವು ವಿರಳವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ - ಮತ್ತು ಇದು ಪವರ್ನಂತಹ ಪ್ರಾಣಿಯ ಅಗತ್ಯವಿರುತ್ತದೆ.
ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳ ಕೆಲಸ ಮುಗಿದ ನಂತರ ಬೇರೆ ದಾರಿಯಿಲ್ಲದೆ ಸುಖದೇವ್ ಮತ್ತು ಜಯಶ್ರೀ ಮನೆ ಮನೆಗೆ ಹಾಲು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ಕುಟುಂಬವು ತಮ್ಮ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಕತ್ತೆ ಹಾಲನ್ನು ಅಪರೂಪವಾಗಿ ಮಾರುತ್ತಾರೆ. ಕತ್ತೆಯ ಹಾಲನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಪೌಷ್ಟಿಕವೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸುವುದರಿಂದ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಅನಾರೋಗ್ಯದ ಕುಟುಂಬದ ಯಾರಾದರೂ ಹಾಲು ಕೇಳಲು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು.
ಅವರು ಬೆಳಿಗ್ಗೆ 7 ಗಂಟೆಗೆ ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಡುತ್ತಾರೆ (ಮತ್ತು ಸಂಜೆ 4 ಗಂಟೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಾರೆ), ಮತ್ತು ಗ್ರಾಹಕರ ಹುಡುಕಾಟದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಕೊಳೆಗೇರಿಗಳು ಮತ್ತು ಚಾಳ್ಗಳ ಮೂಲಕ ತಿರುಗುತ್ತಾರೆ. ಸಾಂದರ್ಭಿಕವಾಗಿ, ಅವರು ಸುಮಾರು 50 ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ವಿರಾರ್ ತನಕ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ. "ನನ್ನ ಲಕ್ಷ್ಮಿ [ಕತ್ತೆಯನ್ನು ಸಂಪತ್ತಿನ ದೇವತೆ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ] ನನ್ನನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋದಲ್ಲೆಲ್ಲ ನಾನು ಹೋಗುತ್ತೇನೆ," ಎಂದು ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಸ್ಥಳದಲ್ಲೇ ಕತ್ತೆ ಹಾಲು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಲು ತಕ್ಷಣವೇ ಕುಡಿಯಬೇಕು, ಮತ್ತು ಸಣ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ. ಸುಖದೇವ್ ಮತ್ತು ಜಯಶ್ರೀ ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಒಂದು ಚಮಚವನ್ನು ಒಯ್ಯುತ್ತಾರೆ. “ಇದು ಔಷಧಿ, ನಿಮ್ಮ ಕೆಮ್ಮು, ಜ್ವರ, ದೇಹದ ಉಷ್ಣತೆ ಎಲ್ಲವೂ ಹೋಗಿಸುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಇದು ಶಿಶುಗಳು ಬೆಳೆಯಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ವೈದ್ಯರು ಈಗಷ್ಟೇ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ, ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಈ ಹಾಲು ಕೊಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತುಉ," ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಜಯಶ್ರೀ. ಈ ದ್ರವದ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ದೃಢವಾಗಿ ನಂಬುತ್ತಾರೆ, ಇದು ಮಾನವ ಎದೆ ಹಾಲಿನಷ್ಟು ಪೌಷ್ಟಿಕಾಂಶವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತದೆ. "ಇದನ್ನು ಕುಡಿಯಿರಿ ಮತ್ತು ಅದು ನಿಮ್ಮನ್ನು ಎಷ್ಟು ಬಲಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ನೋಡಿ."
ಈ ಹಿಂದೆ ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬದವರು ತಮ್ಮ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಈ ಹಾಲನ್ನು ಚಮಚಕ್ಕೆ 2 ರೂಪಾಯಿಯಂತೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗ ಈ ಬೆಲೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 10 ಎಂಎಲ್ಗೆ 50 ರೂ. "ಜೈಸಾ ದೇಸ್ ವೈಸಾ ಭೇಸ್," ಗ್ರಾಹಕರು ತಮ್ಮ ಬೆಲೆಗಳನ್ನು ನಿಗದಿಪಡಿಸುವ ವಿಧಾನವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾ ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ಈ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಹೊದಿಕೆಯ ವಾಸಸ್ಥಾನದವರಿಗೆ [ಗುಡಿಸಲು ತೋರಿಸಿ] ರೂ 30, ಪಕ್ಕಾ ಮನೆಗಳಿಗೆ ರೂ 50-60 ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡ ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವವರಿಗೆ ರೂ 100 ವೆಚ್ಚವಾಗುತ್ತದೆ." ಇನ್ನು ಕೆಲವರು 500 ರೂಪಾಯಿ ಬೆಲೆ ಬಾಳುವ ಫುಲ್ ಲೋಟ ಅಥವಾ ಚಿಕ್ಕ ಸ್ಟೀಲ್ ಗ್ಲಾಸ್ ತುಂಬಾ ಕೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಅಂತಹ ಜನರು ಬರುವುದು ಅಪರೂಪ.
ಅವರಿಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಗ್ರಾಹಕರು ಸಿಗುತ್ತಾರೆಯೇ? ಅವರ 20 ವರ್ಷದ ಮಗ ಸೂರಜ್ ಉತ್ತರಿಸುತ್ತಾರೆ: “ಇಲ್ಲ, ಕತ್ತೆ ಹಾಲಿನ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಲವೇ ಜನರಿಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ. ಹಳ್ಳಿಯ ಜನ ಅಥವಾ ಮುದುಕರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಇದರ ಸಾರ್ಥಕತೆ ಗೊತ್ತು. ಇಂದಿನ ಚಿಕ್ಕ ಹುಡುಗ ಅಥವಾ ಹುಡುಗಿಗೆ ಇದರ ಅರಿವೇ ಇರುವುದಿಲ್ಲ."
ಅನೇಕ ಬಾರಿ ಜನರು ಸುಖದೇವ್ ಅವರ ಫೋನ್ ಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ವಿಳಾಸವನ್ನು ಬರೆದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ, ಇದರಿಂದ ಅವರು ಅಗತ್ಯವಿದ್ದಾಗ ಹಾಲು ಪಡೆಯಬಹುದು. "ಅಂಧೇರಿ, ಖಾರ್, ನಾಲಾ ಸೋಪಾರದಿಂದ ಜನರು ಇಲ್ಲಿಗೆ [ಅವರ ಅಪ್ಪ ಪಾಡದ ಮನೆಯಲ್ಲಿ] ಬರುತ್ತಾರೆ" ಎಂದು ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ಇವರ ಗ್ರಾಹಕರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮಗು ಇರುವ ಅಥವಾ ಅನಾರೋಗ್ಯ ಹೊಂದಿರುವ ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. “ಇದನ್ನು ಮೂರು ದಿನ ಕುಡಿದರೆ ನಿಮ್ಮ ದೌರ್ಬಲ್ಯವೆಲ್ಲ ದೂರವಾಗುತ್ತದೆ. ನೀವು 5-6 ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಚೇತರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೀರಿ,” ಎಂದು ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕುಟುಂಬವು ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಗ್ರಾಹಕರನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತದೆ, ಈ ದಿಬಗಳಲ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ಶೀತ ಮತ್ತು ಜ್ವರದಿಂದ ಪರಿಹಾರ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಪೋಷಕರು ಒಂದು ಆಚರಣೆಯನ್ನು ಸಹ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ವಿನಂತಿಸುತ್ತಾರೆ . ಮಗುವಿಗೆ ಚಮಚದಿಂದ ಆಹಾರ ನೀಡಿದ ನಂತರ, ಸುಖದೇವ್ ಅಥವಾ ಜಯಶ್ರೀ ಕತ್ತೆಯ ಬೆನ್ನು, ಕಾಲುಗಳು ಮತ್ತು ಬಾಲದಿಂದ ಅದರ ತಲೆ ಮತ್ತು ಪಾದಗಳನ್ನು ಮುಟ್ಟಿಸುತ್ತಾರೆ. ನಂತರ, ಮಗು ಹೆಚ್ಚು ಅಳದಿದ್ದರೆ, ಅವರು ಅದನ್ನು ಕತ್ತೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಮತ್ತು ಅದರ ನಂತರ, ಅವರು ಕೆಲವು ಕ್ಷಣಗಳವರೆಗೆ ಮಗುವನ್ನು ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ ತಿರುಗಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇವುಗಳು ಯಾವುದೇ ಕೆಟ್ಟ ಕಣ್ಣನ್ನು ದೂರವಿಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಮಗುವಿನ ಪೋಷಕರು ನಂಬುತ್ತಾರೆ.
ಸುಖದೇವ್ ಮತ್ತು ಜಯಶ್ರೀ ಅವರ ಒಟ್ಟು ಆದಾಯವು ದಿನಕ್ಕೆ 500 ರಿಂದ 1,500 ರೂಗಳವರೆಗೆ ಇರುತ್ತದೆ - ಆದರೆ ಅವರು ವಾರಕ್ಕೆ 3-4 ಬಾರಿ ಮಾತ್ರ ಹೊರಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ, ಉಳಿದ ದಿನ ಕತ್ತೆಗಳಂತೆ ಮತ್ತು ಅವರು ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ.
ಅವರ ಕೆಲಸವು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಮಗುವಿಗೆ ಜನ್ಮ ನೀಡಿದ ಹೆಣ್ಣು ಕತ್ತೆಯ ಮೇಲೆ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಕತ್ತೆಯ ಮರಿ ಒಂಬತ್ತು ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ತನ್ನ ತಾಯಿಯ ಹಾಲನ್ನು ಕುಡಿಯುತ್ತದೆ, ನಂತರ ಕತ್ತೆ ಹಾಲುಣಿಸುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತದೆ. ಕಾಜೋಲ್ ಮರಿ ಹಾಕಿದಾಗ, ಜಯಶ್ರೀ ಮತ್ತು ಸುಖದೇವ್ ಅದರ ಮರಿಯೊಂದಿಗೆ ಅದನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಮರಿ ಹಾಕಿರುವ ಹೊಸ ಕತ್ತೆಯನ್ನು ಖರೀದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಥಾಣೆ ಜಿಲ್ಲೆಯ ತನಗೆ ತಿಳಿದಿರುವ ಡೀಲರ್ಗಳಿಂದ ಜೋಡಿ ಖರೀದಿಸಲು, ಅವರು ಕೆಲವು ದಿನ ಕಾಯಬೇಕು ಮತ್ತು ಏಜೆಂಟರಿಗೆ ಮುಂಚಿತವಾಗಿ ತಿಳಿಸಸಬೇಕು.
ಕತ್ತೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತಮ ಆಹಾರ ನೀಡಬೇಕು. ಅವು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಿನ್ನುತ್ತವೆ ಎಂದು ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. “ಅವು [ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನದ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಅರಣ್ಯ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ] ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ತಿರುಗಾಡುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಮೇಯುತ್ತವೆ. ಸೌತೆಕಾಯಿ, ಬೇಳೆ, ಅನ್ನ, ಏನು ಸಿಕ್ಕರೂ ತಿನ್ನುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳ ನೆಚ್ಚಿನ ಆಹಾರವೆಂದರೆ ಜೋಳ ಮತ್ತು ಗೋಧಿ ಧಾನ್ಯಗಳು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಕೆಲವು ಸಾಮಾನ್ಯ ಗ್ರಾಹಕರಿಂದ ಚಪಾತಿಗಳನ್ನು ಸಹ ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕುಟುಂಬವು ತನ್ನ ಮೂರು ಹೆಣ್ಣು ಕತ್ತೆಗಳ ಆಹಾರಕ್ಕಾಗಿ ತಿಂಗಳಿಗೆ 700ರಿಂದ 1,200 ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ಖರ್ಚು ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಜಯಶ್ರೀ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
ದಟ್ಟಣೆಯ ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ಈ ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸುಲಭವಲ್ಲ. ಅವುಗಳಿಗೆ ಮುಕ್ತ ಸ್ಥಳ ಬೇಕು. ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬವು ಅವುಗಳನ್ನು ತಿರುಗಾಡಲು ಬಿಟ್ಟಾಗ, ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಸಂಜೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಅವರು ಹಲವಾರು ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗದ ಸಂದರ್ಭಗಳಿವೆ. "ನಂತರ ನಾವು ಕತ್ತೆಯನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಹೊರಡುತ್ತಿದ್ದೆವು, ಜನರನ್ನು ಕೇಳಿ ಹುಡುಕಿ ಕರೆತರುತ್ತೇವೆ" ಎಂದು ಸುಖದೇವ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.
"ಕತ್ತೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದಾಗ, ಅದು ನಮಗೆ ಏನನ್ನಾದರೂ ಹೇಳಲು ಬಯಸುತ್ತದೆಯೇ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲವೇ ಎಂದು ಅದರ ಮುಖದಿಂದ ನಮಗೆ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ" ಎಂದು ಸೂರಜ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ."ಅದು ತನ್ನ ಬಾಲದಿಂದ ತಳ್ಳುತ್ತದೆ ಅಥವಾ ಹೊಡೆಯುತ್ತದೆ. ಅದು ಒಂದು ಕಾಲಿಗೆ ನೋವಾಗಿದ್ದರೆ, ಅದು ಅದನ್ನು ಅಲುಗಾಡಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ."
ಮತ್ತು ಪಶುಗಳು ಹಿಂತಿರುಗದ ಸಂದರ್ಭಗಳಿವೆ. ಕೆಲವು ಕತ್ತೆಗಳು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಹೋದವು ಮತ್ತು ಮತ್ತೆ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಈ ವಿದ್ಯಮಾನವು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಮತ್ತು ಕಿಕ್ಕಿರಿದ ನಗರದಲ್ಲಿ ಉಲ್ಬಣಗೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗ, ವಿಸ್ತೃತ ಕುಟುಂಬವು ತಮ್ಮಪಶುಗಳನ್ನು ಮಾರಿತು ಅಥವಾ ಅವುಗಳನ್ನು ಕರ್ಮಲಾಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿತು.
ಸೂರಜ್ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಪ್ರೀತಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದರ, 22 ವರ್ಷದ ಆಕಾಶ್, ಇಬ್ಬರೂ ಹೈಸ್ಕೂಲ್ ತನಕ ಓದಿ ಶಾಲೆ ತೊರೆದರು ಮತ್ತು ಈಗ ಕೆಲಸ ಲಭ್ಯವಿರುವಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ದೈನಂದಿನ ಕೂಲಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ತನ್ನ ನೆಚ್ಚಿನ ಗುಟ್ಕಿಯನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ, ಸೂರಜ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, “ಅವಳು ನಾನು ಚಿಕ್ಕಂದಿನಿಂದಲೂ ನನ್ನ ಆತ್ಮೀಯ ಸ್ನೇಹಿತೆ ಮತ್ತು ನಾನು 15 ವರ್ಷದವರೆಗೂ ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಇದ್ದಳು. ನಾನು ಎಂದಿಗೂ ಇನ್ನೊಂದು ಕತ್ತೆಯ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ನಾನು ಅದರೊಡನೆ ಕಾಡಿನಲ್ಲಿ ಗಂಟೆಗಟ್ಟಲೆ ಕಳೆಯುತ್ತಿದ್ದೆ ಮತ್ತು ನನ್ನ ಎಲ್ಲಾ ರಹಸ್ಯಗಳನ್ನು ಅದರೊಂದಿಗೆ ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದೆ. ಮಲಾಡ್ ಹೆದ್ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ರಸ್ತೆ ಅಪಘಾತದಲ್ಲಿ ಗುಟ್ಕಿ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದಾಗ ಸೂರಜ್ ಗಂಟೆಗಟ್ಟಲೆ ಕಣ್ಣೀರಿಟ್ಟರು.
ಕತ್ತೆಗಳು ಸತ್ತಾಗ - ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ಜೀವಿತಾವಧಿ 15-20 ವರ್ಷಗಳು - ಅವುಗಳನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನದ ಮರಗಳ ನಡುವೆ ಹೂಳಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಜಾಧವ್ ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಜಾಧವ್ ಕುಟುಂಬವು ತಮ್ಮ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿನ ಸ್ಲಂ ಪುನರಾಭಿವೃದ್ಧಿ ಪ್ರಾಧಿಕಾರದ ಫ್ಲಾಟ್ನಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ವಾಸಿಸಲು ಅರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಅವರು ನಿವಾಸದ ಅಗತ್ಯ ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾರೆ. ಅದು ಸಾಧ್ಯವಾದರೆ ಸೂರಜ್ ಕತ್ತೆಗಳನ್ನು ಸಾಕಲು ಒಂದಿಷ್ಟು ಜಾಗ ಸಿಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಆಶಿಸುತ್ತಾರೆ. "ಅಥವಾ ಕೆಲವು ಉಳಿಯಬಹುದು, ಉಳಿದವು ಹಳ್ಳಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತವೆ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಸುಖದೇವ್, "ಓ ದೇವರೇ, ಇಲ್ಲ. ಅವುಗಳಿಲ್ಲದೆ ನಾನು ಎಲ್ಲಿಯೂ ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ.
ಅನುವಾದ: ಶಂಕರ. ಎನ್. ಕೆಂಚನೂರು