অযোগ্য ল'ৰাবোৰঃ মাটি চহাব জানে, বিয়াখনহে পাতিব নোৱাৰে

তিনিবছৰ অতি কষ্টেৰে পাৰ কৰাৰ পাছত পান্ধাৰীনাথ আৰু কৌশল্যা শেলকেই ফ্ৰেব্ৰুৱাৰীত নিজৰ পুত্ৰৰ বিবাহকাৰ্যৰ দিন চূড়ান্ত কৰিছে। 'কন্যা বিচাৰি যাওতে নাকচ কৰাৰ অপমান কথাৰে বৰ্ণনা কৰিব নোৱাৰি। কন্যা ঘৰে আমাক সোধা প্ৰথম প্ৰশ্নটো হ'ল- খেতিৰ বাদে (দৰাৰ) আন কোনো উপাৰ্জনৰ বাট আছেনে?' ৫২ বছৰীয়া পান্ধাৰীনাথে দুখেৰে ক'লে।'

মহাৰাষ্ট্ৰৰ ওচমানাবাদ জিলাৰ খামাছৱাড়ী গাঁৱত থকা পৰিয়ালৰ চাৰি একৰ খেতিৰ মাটিত ২৬ বছৰীয়া ৰঞ্জিতে ছয়াবিন, বুট আৰু জোৱাৰৰ খেতি কৰে। পান্ধাৰীনাথে গাঁৱৰ ডাকঘৰত কেৰাণীৰ কাম কৰে, মাহে ১০ হাজাৰ টকা দৰমহা পায়। কিছুদিন ৰঞ্জিতেও চাকৰি বিচাৰিছিল, কিন্তু নাপালে। এতিয়া খেতিয়েই ৰঞ্জিতৰ উপাৰ্জনৰ একমাত্ৰ উৎস।

'এতিয়া নিজৰ জীয়ৰীক কোনেও খেতিয়কলৈ বিয়া দিব নিবিচাৰে। বিশেষকৈ খেতিয়ক অভিভাৱকে নিজৰ ছোৱালীক খেতিয়কলৈ বিয়া দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত একেবাৰে অনিচ্ছুক। তেঁওলোকে ব্যক্তিগত মালিক মহাজনৰ পৰা অতি উচ্চ হাৰত সুদলৈ টকা লৈ জীয়ৰীৰ বিয়াৰ বাবে দৰাপক্ষক যৌতুক দিব, কিন্তু দৰাৰ চাকৰি থাকিব লাগিব। খেতিয়ক পৰিয়াললৈ ছোৱালী বিয়া নিদিয়ে।' ৰঞ্জিতৰ মাতৃ তথা কৃষি শ্ৰমিক কৌশল্যই ক'লে।

এটা সময়ত মাৰাঠাৱাড়াত খেতিয়ক ল'ৰাক দৰা হিচাপে পাবলৈ বহুতে কামনা কৰিছিল। কৃষিক্ষেত্ৰত বৰ্ধিত অনিশ্চয়তাই এই ধাৰণা সলনি কৰি দিলে। কৃষিকৰ্মত বিনিয়োগৰ বৰ্ধিত পৰিমাণ, বজাৰ মূল্যৰ অস্থিৰতা, অস্বাভাৱিক বতৰ আৰু গ্ৰাম্য ঋণ ব্যৱস্থালৈ নামি অহা অৱক্ষয়ে মাৰাঠাৱাড়াৰ অগণন কৃষকক ঋণৰ গভীৰ গহ্বৰলৈ নিক্ষেপ কৰিছে।

সময় সলনি হৈছে। খামাছৱাড়ীৰ প্ৰতিষ্ঠিত ৬৫ বছৰীয়া কৃষক বাবাচাহেব পাটিলে ক'লে, 'মোৰ ২০ বছৰমান বয়সৰ সময়ত চৰকাৰী চাকৰিয়ালতকৈ খেতিয়ক ল'ৰাক বেচি পচন্দ কৰিছিল। নিজৰ ল'ৰা থকা এজন খেতিয়কে যৌতুক তথা আন উপহাৰ আদিৰ বাবে চৰ্ত আৰোপ কৰিব পাৰিছিল। কৃষিকাৰ্যত জড়িত থকাসকলৰ সামাজিক মৰ্যাদা আছিল আৰু উপাৰ্জন তুলনামূলকভাৱে সুস্থিৰ আছিল।'

'এতিয়া খেতিয়কৰ কোনো ভৱিষ্যত নাই।' হনুমান জগতাপে ক'লে। ১৯৯৭ চনৰ পৰা খামাছৱাড়ীৰ পৰা ৬৫ কিলোমিটাৰ নিলগৰ লাটুৰ টাউনত হনুমান জগতাপে বিবাহ কেন্দ্ৰ এটা চলাই আহিছে। এতিয়া বিবাহ উপযোগী জীয়ৰীৰ বাবে অভিভাৱকে গাঁৱৰ বাহিৰত থকা উপযুক্ত পাত্ৰৰ সন্ধান কৰিবলৈ কয়। 'কাৰণ গাঁৱৰ বাহিৰত থাকিলে নিশ্চয় চাকৰি কৰিব আৰু খেতিৰ সৈতে জড়িত হ'ব নালাগিব। কন্যাৰ পিতৃৰ বাবে ভাবী জোঁৱাইৰ শিক্ষা বা উপাৰ্জনতকৈ বেছি গুৰুত্ব দিয়া বিষয়টো হ'ল যে তেঁও খেতিয়ক হ'ব নালাগিব।' হনুমান জগতাপে ক'লে।

যোৱা এটা দশক ধৰি বিবাহৰ ক্ষেত্ৰত কন্যা পক্ষৰ মনোভাৱৰ এই পৰিৱৰ্তন তেঁও যোৱা এটা দশকত দেখিবলৈ পাইছে বুলি জগতাপে কয়। 'আগতে বিয়া এখন ঠিক কৰি দিবলৈ মোক পোন্ধৰ দিন সময় লাগিছিল, ব্যতিক্ৰম ক্ষেত্ৰত খুব বেছি দুমাহ সময়ৰ প্ৰয়োজন হৈছিল। কিন্তু এতিয়া অতি কম হ'লেও ছমাহ সময় লাগে। কেতিয়াবা এবছৰ পৰ্যন্ত লাগে। মোৰ বেচিভাগ যোগাযোগ লাটুৰ টাউন আৰু গাঁৱত। ঔৰংগাবাদ, পুণে বা মুম্বাইৰ বেচি মানুহ মই চিনি নাপাও, কিন্তু এতিয়া বহুতো মানুহে নিজৰ ছোৱালীক এনেবোৰ ঠাইলৈ বিয়া দিব বিচাৰে।' জগতাপে ক'লে।

ইয়াৰ অৰ্থ এয়ে যে এতিয়া ২০ৰ পৰা ৩০ বছৰৰ মাজৰ বহুতো খেতিয়ক ল'ৰা অবিবাহিত হৈ থাকিবলগা হৈছে। গ্ৰামাঞ্চলত সাধাৰণতে এই বয়সৰ সীমাৰ ভিতৰত ল'ৰাৰ বিয়া হৈ যায়। পান্ধাৰীনাথে ক'লে। 'আমি ল'ৰাৰ ২৩-২৪ বছৰ হোৱাৰ পৰা ছোৱালীৰ সন্ধান কৰিছিলো।'

এই বছৰৰ ফেব্ৰুৱাৰীত পান্ধাৰীনাথ আৰু কৌশল্যাই নিজ পুত্ৰৰ বাবে কন্যা বিচাৰি পালে। ৰঞ্জিতলৈ বিয়া দিব বিচৰা ছোৱালীগৰাকী খেতিয়ক পৰিয়াল এটাৰ পঞ্চম গৰাকী জীয়ৰী। ঘৰ ওচৰৰ এখন গাঁৱত। 'দেউতাকে ইতিমধ্যে চাৰিগৰাকী জীয়ৰীক বিয়া দিছে। কৌশল্যাই ক'লে যে এতিয়া সেই মানুহজনে এইগৰাকী জীয়ৰীক বিয়া দিবলৈ কোনো ঠাইৰ পৰা ঋণ ল'বপৰা অৱস্থাত নাই। 'আমি ক'লো, আমাক তোমাৰ ছোৱালীৰ বাদে একো বস্তু নালাগে। আমি অত্যুৎসাহী হৈ পৰিলো, তেঁওৰো কোনো উপায় নাছিল। মাথোন তোমাৰ ছোৱালীৰ লগত মোৰ ল'ৰা ভালকৈ মিলি পৰক, সেয়ে লাগে। মোৰ নিজৰে আচৰিত লাগিল যে মোৰ কনিষ্ঠ পুত্ৰৰ বিবাহ অন্ততঃ অনুষ্ঠিত হ'ব।' কৌশল্যাই ক'লে।

'আমাৰ বহুত কষ্ট হ'ল যদিও আমি ইয়াৰ বাবে কাকো জগৰীয়া নকৰো। মোৰ এজনী ছোৱালী থকা হ"লে ময়ো একেধৰণেই ভাবিলোহেঁতেন। এজন খেতিয়ক পৰিয়ালৰ জীৱনৰ বিষয়ে ভালকৈ জানে। যদি উৎপাদন ভাল হয়, দাম পৰি যায়। যদি দাম বাঢ়ে, বতৰে আমাক বিপদত পেলায়। বেংকে আমাক নিয়ম উলংঘাকাৰী হিচাপে অভিযুক্ত কৰে। প্ৰতিজন খেতিয়কৰ ঋণ আছে। কোনে নিজৰ ছোৱালীক ঋণগ্ৰস্ত কৃষকলৈ বিয়া দিব বিচাৰিব?' পান্ধাৰীনাথে ক'লে।

বীড় জিলাৰ আম্দেজোগাই তালুকৰ গিৰৱলি গাঁৱৰ (খামছৱাড়ীৰ পৰা ৭০ কিলোমিটাৰ দুৰত্ব) দিগম্বৰ জিৰমাইলেও আমাক একে কথাকে ক'লে। 'মোৰ এজনী ১৯ বছৰীয়া ছোৱালী আছে। অহা দুবছৰৰ ভিতৰত মই তাইলৈ এটা দৰা বিচাৰিব লাগিব। কিন্তু মোৰ ছোৱালীক যালৈ বিয়া দিম, সি খেতিয়ক হ'ব নোৱাৰিব।' জিৰমাইলে ক'লে।

গাঁৱৰ বহুতো ল'ৰাৰ বাবে যদিও ছোৱালীৰ সন্ধান কৰি বিফল হ'বলগা হৈছে, বহুতেই সেই কথা খুলি ক'ব নিবিচাৰে। ফটো উঠাটো দুৰৰে কথা। বিয়াৰ বাবে কন্যা বিচৰাৰ ক্ষেত্ৰত দেখা দিয়া প্ৰতিবন্ধকতাৰ বিষয়টো বহুতে পাতল কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। ২৬ বছৰীয়া সন্দীপ বিভৱেৰ ২০ একৰ খেতিৰ মাটি আছে। তেঁও ক'লে, 'কোনেও আপোনাক নকয় যে ছোৱালী পক্ষই তেঁওলোকক নাকচ কৰিছে। কিন্তু সেইটোৱেই বাস্তৱ।'

বিভৱে নিজেও অবিবাহিত, বিবাহৰ বাবে কন্যা বিচাৰি আছে। তেঁও ক'লে খেতি কৰা মানুহৰ এতিয়া কোনো মান-সন্মান নাই। 'সঁচা কথা ক'বলৈ মই লাজ নাপাও। ১০ হাজাৰ টকা দৰমহা পোৱা চাকৰিয়ালেও বিয়া পাতিব পাৰে, কিন্তু ১০ একৰ খেতিৰ মাটি থকাই কন্যা বিচাৰি হাবাথুৰি খাবলগা হয়।' ছোৱালীৰ পিতৃয়ে সোধে, 'তুমি কি কৰা?' উত্তৰটো শুনাৰ পিচত তেঁও কয় যে পিচত কথা পাতিম বা জনাম। যদি ছোৱালীৰ বাবে ক'তো উপযুক্ত ল'ৰা বিচাৰি নাপায়, তেন্তে কেইবামাহৰ পিচত যোগাযোগ কৰে। তেঁওলোক নিশ্চিত যে আমি কন্যা পোৱা নাই, সেয়ে বহুত দিনৰ পিচত খবৰ কৰে।'

মই সঞ্জয়ৰ লগত কথা পাতি থাকোতে গাঁওখনৰ এজন পুলিচৰ লোক আহিল। নিজৰ নাম প্ৰকাশত অনিচ্ছুক এই পুলিচজনে ক'লে যে তিনি বছৰৰ পূৰ্বে তেঁও যেতিয়া বিবাহ কাৰ্য সম্পাদন কৰিছিল, তেতিয়া তেঁওৰ পিতৃয়ে কন্যাৰ ঘৰৰ পৰা ১৫ লাখ টকা যৌতুক লৈছিল। 'মোৰ চৰকাৰী চাকৰি আছে, ভাইটো খেতিয়ক, আমি তাৰ বাবে ছোৱালী বিচাৰি আছো। মোৰ দেউতাৰ তেতিয়া আৰু এতিয়াৰ মানসিক অৱস্থা সম্পূৰ্ণ পৃথক।'

৪৫ বছৰীয়া বাবেচাহেব যাদৱে ক'লে, 'দৃষ্টিভংগীৰ ভিন্নতাৰ এই কাৰণ তেঁও জানে। ৬ একৰ মাটি থকা তেঁও এজন খেতিয়ক আৰু তেঁওৰ এটা অবিবাহিত ২৭ বছৰীয়া ল'ৰা আছে। নাম বিশাল। বহুতো ঠাইত তাক কন্যা পক্ষই নাকচ কৰিছে। অলপ দিনৰ আগতে, বিয়া হ'ব বিচৰা ল'ৰা-ছোৱালী গোটখোৱা এখন ঠাইলৈ তাক মই লৈ গ'লো। কেনেকুৱা দৰা তেঁওলোকে বিচাৰে বুলি সোধা হ'ল। মই দুগৰাকীক সুধিলো- দুয়ো ক'লে যে কৃষক বাদ দি আন যিকোনো ল'ৰাৰ লগত বিয়া হ'ব।'

অনবাদঃ পংকজ দাস