ਬਬਲੂ ਕੈਬਰਤਾ ਲਈ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਦੂਜਾ ਮੌਕਾ ਹੈ।

ਪਿਛਲੀਆਂ ਚੋਣਾਂ 'ਚ ਜਦੋਂ ਬਬਲੂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਗਏ ਤਾਂ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਿਆਂ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੁਰੂਲੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਾਲਮਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਪੋਲਿੰਗ ਬੂਥ 'ਤੇ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਗਏ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਵੋਟ ਕਿਵੇਂ ਪਾਉਣੀ ਹੈ।

24 ਸਾਲਾ ਬਬਲੂ ਨੇਤਰਹੀਣ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿਖੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਗਏ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਨਾ ਤਾਂ ਬ੍ਰੇਲ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬ੍ਰੇਲ਼ੇ ਈਵੀਐੱਮ (ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਵੋਟਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ) ਹੀ, ਇਹ ਕੇਂਦਰ 2019 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।

"ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ। ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸੰਕੇਤਾਂ ਬਾਰੇ ਝੂਠ ਬੋਲਦਾ ਹੈ?" ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਬਲੂ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸੱਚ ਬੋਲਦਾ ਵੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਗੁਪਤ ਵੋਟਿੰਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਝਿਜਕ ਦੇ ਨਾਲ਼, ਬਬਲੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਬਟਨ ਨੂੰ ਦਬਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਾਹਰ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਈ। "ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ਼, ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ," ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ.

ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ (ਅਪਾਹਜ) ਪੋਲਿੰਗ ਬੂਥਾਂ 'ਤੇ ਬ੍ਰੇਲ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਈਵੀਐਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕੋਲਕਾਤਾ ਸਥਿਤ ਸ਼ਰੂਤੀ ਅਪੰਗਤਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸ਼ੰਪਾ ਸੇਨਗੁਪਤਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹਨ, "ਕਾਗਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ। "ਪਰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਫਿਰ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਬਬਲੂ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ 2024 ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਪੁਰੂਲੀਆ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ 25 ਮਈ ਨੂੰ ਵੋਟਾਂ ਪੈਣਗੀਆਂ।

PHOTO • Prolay Mondal

ਬਬਲੂ ਕੈਬਰਤਾ ਦੁਬਿਧਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ੨੫ ਮਈ ਨੂੰ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਘਰ ਜਾਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਿਛਲੀ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਬ੍ਰੇਲ ਬੈਲਟ ਪੇਪਰ ਜਾਂ ਬ੍ਰੇਲ ਈਵੀਐਮ ਸਿਸਟਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਇਕੋ ਇਕ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਵੀ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਹਨ

ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਇਕੋ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਬਬਲੂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੁਰੂਲੀਆ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕੋਲਕਾਤਾ ਤੋਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਛੇ ਤੋਂ ਸੱਤ ਘੰਟੇ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ।

"ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਰੇਲ ਟਿਕਟ ਅਤੇ ਬੱਸ ਟਿਕਟ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ," ਬਬਲੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਮ ਅਪੰਗਤਾਵਾਂ ਵਾਲ਼ੇ 26.8 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, 18 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹਨ ਅਤੇ 19 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਪਾਹਜ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਤ ਹਨ (ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ 2011)। ਸ਼ੰਪਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ ਅਤੇ "ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੇ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਹੀ ਮਾਧਿਅਮ ਰੇਡੀਓ ਹੋਵੇ"।

ਬਬਲੂ ਨੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੀ ਜਾਦਵਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਅਪਾਹਜ ਕੇਂਦਰ 'ਚ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ''ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਉਲਝਣ 'ਚ ਹਾਂ ਕਿ ਵੋਟ ਕਿਸ ਨੂੰ ਦੇਣੀ ਹੈ।''

ਬਬਲੂ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, "ਜੇ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਕੋਈ ਗਰੰਟੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਰਟੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲੇਗਾ।'' ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ 2021 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਦਲ ਬਦਲ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

*****

ਬਬਲੂ ਸਕੂਲ ਜਾਂ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਜੋ ਸਥਿਰ ਆਮਦਨੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸਟੇਟ ਸਕੂਲ ਸਰਵਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨ (ਐਸਐਸਸੀ) ਇਸ ਸਮੇਂ ਗ਼ਲਤ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। "ਕਮਿਸ਼ਨ [ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ] ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਸਰੋਤ ਸੀ," ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ, ਗੋਪਾ ਦੱਤਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। "ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਸਕੂਲ ਹਨ - ਪਿੰਡ, ਛੋਟੇ ਕਸਬੇ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ। ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਨਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਸੀ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

PHOTO • Prolay Mondal

' ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਕਿਸ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦੇਣੀ ਹੈ , ' ਬਬਲੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਿੱਤੀ ਹੋਊ , ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਇਹ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਮਗਰਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ ਹੈ

ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਭਰਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਬੰਡਲ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਮੰਤਰੀ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ ਹਨ, ਉਮੀਦਵਾਰ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਧਰਨੇ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਕਲਕੱਤਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ 25,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਮਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਆਦੇਸ਼ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਯੋਗ ਅਤੇ ਅਯੋਗ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

"ਮੈਂ ਡਰ ਗਿਆ ਹਾਂ," ਬਬਲੂ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਹਵਾਲ਼ਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ 104 ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੇਤਰਹੀਣ ਸਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਯੋਗ ਵੀ ਸਨ। ਕੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ?"

ਸਿਰਫ਼ ਐੱਸਐੱਸਸੀ ਭਰਤੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਬਲੂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਅਪਾਹਜ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। "ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹਨ।'' ਸਾਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਆਧਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਿਕਲਪਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਚਾਹੁੰਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜਦੋਂ ਕਾਲਜ ਚੁਣਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਿਆ। "ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਪਾਹਜ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੈ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪਰ ਬਬਲੂ ਨੇ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ। "ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਕੰਮ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕੁਝ ਸਾਲ ਹਨ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।''

ਬਬਲੂ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਘਰ ਦੇ ਇਕਲੌਤਾ ਕਮਾਊ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਬੁਨੂਰਾਨੀ ਕੈਬਰਤਾ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਸੰਧਿਆ ਪਾਲਮਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਕੈਬਰਥਾ ਭਾਈਚਾਰੇ (ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੂਚੀਬੱਧ) ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤਾ ਮੱਛੀ ਫੜ੍ਹਨਾ ਹੈ। ਬਬਲੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਮੱਛੀ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਵੇਚਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਜੋ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਪੈਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਚਾਇਆ ਸੀ, ਉਹ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ 'ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।

2012 ਵਿੱਚ ਬਬਲੂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। "ਉਹ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ, ਜਦੋਂ ਉਹ 50 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਹਨਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ," ਬਬਲੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੰਧਿਆ ਕੈਵਰਤਾ ਨੂੰ ਵਿਧਵਾ ਪੈਨਸ਼ਨ ਵਜੋਂ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 1,000 ਰੁਪਏ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। "ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਗਸਤ ਜਾਂ ਸਤੰਬਰ ਤੋਂ ਮਿਲ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ," ਬਬਲੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

PHOTO • Antara Raman

'ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਪਾਹਜਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੈ'

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਮਦਨੀ ਦਾ ਸਰੋਤ ਪੁਰੂਲੀਆ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਟਿਊਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਮਾਨਬਿਕ ਪੈਨਸ਼ਨ ਸਕੀਮ ਤਹਿਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 1,000 ਰੁਪਏ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। ਬਬਲੂ, ਇੱਕ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਗਾਇਕ, ਬੰਸਰੀ ਅਤੇ ਸਿੰਥੇਸਾਈਜ਼ਰ ਵੀ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਬਲੂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸੀ। "ਮੇਰੇ ਠਾਕੁਰਦਾ (ਪਿਤਾ ਦੇ ਪਿਤਾ) ਰਬੀ ਕੈਬਰਤਾ ਪੁਰੂਲੀਆ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਬਬਲੂ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਤੇ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। "ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ।''

ਜਦੋਂ ਬਬਲੂ ਪੁਰੂਲੀਆ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬੰਸਰੀ ਸੁਣੀ। "ਮੈਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਖੁਲਨਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੁਣਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਸੰਗੀਤ ਹੈ।'' ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਬੰਸਰੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਬਬਲੂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਭੀਂਪੂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ, ਭਾਵ, ਇੱਕ ਬੰਸਰੀ ਜੋ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੱਢਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਮੇਲੇ ਤੋਂ 20 ਰੁਪਏ ਦੀ ਇੱਕ ਬੰਸਰੀ ਖਰੀਦੀ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਵਜਾਉਣਾ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ।

2011 ਵਿੱਚ, ਪੁਰੂਲੀਆ ਵਿੱਚ ਨੇਤਰਹੀਣਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਬਲੂ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਇਲਾਕੇ ਨਰਿੰਦਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਲਾਇੰਡ ਬੁਆਏਜ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। "ਇੱਕ ਰਾਤ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਜਿਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਡਰਾਇਆ। ਸਕੂਲ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਲੈ ਜਾਣ," ਬਬਲੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਨਵੇਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬਬਲੂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਸਰੀ ਅਤੇ ਸਿੰਥੇਸਾਈਜ਼ਰ ਦੋਵੇਂ ਵਜਾਉਣਾ ਸਿੱਖ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਸਕੂਲ ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਹੁਣ, ਪੁਰੂਲੀਆ ਵਿੱਚ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਅਕਸਰ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪ੍ਰਤੀ ਸਟੂਡੀਓ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਲਈ 500 ਰੁਪਏ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਬਬਲੂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਆਮਦਨ ਦਾ ਸਥਿਰ ਸਰੋਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

"ਮੈਂ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੈਰੀਅਰ ਵਜੋਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਵਧਾ ਸਕਦਾ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ਼ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਮੇਰੇ ਹੀ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਹੈ।''

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Sarbajaya Bhattacharya

Sarbajaya Bhattacharya is a Senior Assistant Editor at PARI. She is an experienced Bangla translator. Based in Kolkata, she is interested in the history of the city and travel literature.

Other stories by Sarbajaya Bhattacharya
Editor : Priti David

Priti David is the Executive Editor of PARI. She writes on forests, Adivasis and livelihoods. Priti also leads the Education section of PARI and works with schools and colleges to bring rural issues into the classroom and curriculum.

Other stories by Priti David
Illustration : Antara Raman

Antara Raman is an illustrator and website designer with an interest in social processes and mythological imagery. A graduate of the Srishti Institute of Art, Design and Technology, Bengaluru, she believes that the world of storytelling and illustration are symbiotic.

Other stories by Antara Raman
Photographs : Prolay Mondal

Prolay Mandal has an M.Phil from the Department of Bengali, Jadavpur University. He currently works at the university's School of Cultural Texts and Records.

Other stories by Prolay Mondal
Translator : Kamaljit Kaur

Kamaljit Kaur has done M.A. in Punjabi literature. She is the Translations Editor, Punjabi, at People’s Archive of Rural india and a social activist.

Other stories by Kamaljit Kaur