આદિવાસી સમાજની  પોતાની બિમારીઓ છે, પરંતુ એક મહત્વની વાત એ પણ સમજવાની છે કે આ સમુદાયની  સંસ્કૃતિમાં દૂષણો કેવી રીતે પ્રવેશ્યા. દાખલા તરીકે આધુનિક શિક્ષણની વાત લઇને  એક નવો પ્રવાહ શરૂ થયો છે, અને અમારા ઘણા સંઘર્ષો પણ આ નવા શિક્ષિત વર્ગ દ્વારા આવ્યા છે. આજે મારા ગામમાં એક શિક્ષક ગામની માટી પર ઘર નથી બનાવતો. તે રાજપીપળામાં પ્લોટ ખરીદે છે. યુવા પેઢી વિકાસના તરંગી  વિચારોથી આકર્ષાય છે. તેમની મૂળ જમીનમાંથી ઉખેડી વિદેશી ભૂમિમાં રોપવામાં આવેલા તેઓ પરંપરાગત રીતે જીવન જીવી શકતા જ નથી. તેઓ લાલ ચોખાને પચાવી શકતા નથી. તેઓ શહેરની નોકરીના મોભાનો સ્વાદ ચાખવા માગે છે. આવી ગુલામી ક્યારેય અમારી સંસ્કૃતિનો ભાગ ન હતી. હવે જો તેઓ શિક્ષિત છે અને તેમની પાસે નોકરી છે, તો પણ તેમને શહેરોમાં રહેવાની જગ્યા મળતી નથી. લોકો તેમને ત્યાં બહિષ્કૃત કરે છે. તેથી, તે સંઘર્ષોને ટાળવા માટે તેઓ તેમની ઓળખ છૂપાવવાનું શરૂ કરે છે. આજે આદિવાસી ઓળખના કેન્દ્રમાં જો કંઈ હોય તો એ છે - સંઘર્ષ.

સાંભળો કવિતાનું પઠન દેહવલી ભીલીમાં જીતેન્દ્ર વસાવાના અવાજમાં

સાંભળો પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા દ્વારા કવિતાના અંગ્રેજી અનુવાદનું પઠન

અસભ્ય મહૂડો

મારા દેશના થોડા કહેવાતા ભદ્ર લોકોએ
જ્યારથી આ મહુડાને અસભ્ય જાહેર કર્યો
ત્યારથી મારા લોકો પણ પોતાની જાતને
અસભ્ય માનવા લાગ્યા છે.

ત્યારથી મા પણ મહુડાનાં ફૂલ
વીણતાં ગભરાય છે
બાપુ તો  મહુડાનું  નામ સુદ્ધાં ધિક્કારે છે.
મારો ભાઈ ઘરના આંગણામાં મહુડાને બદલે
નાની તુલસીનો ક્યારો કરીને
પોતાને સભ્ય માનવા લાગ્યો છે.
મારા દેશના થોડા કહેવાતા ભદ્ર લોકોએ
જ્યારથી આ મહુડાને અસભ્ય જાહેર કર્યો
ત્યારથી મારા લોકો પણ પોતાની જાતને
અસભ્ય માનવા લાગ્યા છે.

મારા લોકો, જેઓ આધ્યાત્મિક જીવન જીવતા
એ હવે નદીને પવિત્ર માનવામાં,
પર્વતોની પૂજા કરવામાં,
તેમના પૂર્વજોને અનુસરવામાં,
અને પૃથ્વીને "મા" કહેવામાં
નાનમ અનુભવે છે.
તેમની સાચી ઓળખ છુપાવવા
તેમની અસભ્ય જાતથી મુક્તિ મેળવવા
કેટલાક ખ્રિસ્તી ધર્મ તરફ વળ્યાં છે,
કોઈ હિન્દુ બની રહયાં છે,
કોઈ જૈન, કોઈ મુસ્લિમ.
મારા દેશના થોડા કહેવાતા ભદ્ર લોકોએ
જ્યારથી આ મહુડાને અસભ્ય જાહેર કર્યો
ત્યારથી મારા લોકો પણ પોતાની જાતને
અસભ્ય માનવા લાગ્યા છે.

મારા લોકો, જેઓ ક્યારેક બજારોને ધિક્કારતા,
આજે તેમના ઘરોમાં બજારો ભરી રહ્યા છે.
જેમાંથી સભ્યતા છલકાતી હોય  એવી એક પણ વસ્તુ
તે તેમના હાથમાંથી છટકવા દેતા નથી
સભ્યતાનું મોટામાં મોટો આવિષ્કાર--
વ્યક્તિવાદ
દરેક વ્યક્તિ 'હું' શીખી રહ્યો છે.
સ્વ સમાજનો નહીં
સ્વ સ્વાર્થનો થઇ રહ્યો છે
મારા દેશના થોડા કહેવાતા ભદ્ર લોકોએ
જ્યારથી આ મહુડાને અસભ્ય જાહેર કર્યો
ત્યારથી મારા લોકો પણ પોતાની જાતને
અસભ્ય માનવા લાગ્યા છે.

મારા લોકો, જે ક્યારેક વાર્તાઓ ગાતા,
તેમની પોતાની ભાષામાં મહાકાવ્યો લખતા,
તેઓ હવે તેમની બોલી ભૂલી રહ્યા છે.
તેના બદલે તેઓ તેમના બાળકોને અંગ્રેજી શીખવે છે.
તેમના બાળકોના સપનામાં
આ જમીનના છોડ, વૃક્ષો, નદીઓ અને ટેકરીઓ
નથી આવતાં પણ આવે છે
અમેરિકા અને લંડન.
મારા દેશના થોડા કહેવાતા ભદ્ર લોકોએ
જ્યારથી આ મહુડાને અસભ્ય જાહેર કર્યો
ત્યારથી મારા લોકો પણ પોતાની જાતને
અસભ્ય માનવા લાગ્યા છે.

અનુવાદ: પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા

Poem and Text : Jitendra Vasava

ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਨਰਮਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਹੁਪਾੜਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜਤਿੰਦਰ ਵਸਾਵਾ ਇੱਕ ਕਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਦੇਹਵਲੀ ਭੀਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ (2014) ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੇ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਕੇਂਦਰਤ ਰਸਾਲੇ ਲਖਾਰਾ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮੌਖਿਕ (ਜ਼ੁਬਾਨੀ) ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਨਰਮਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭੀਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਖਿਕ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਪੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਖ਼ੋਜ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਰੀ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

Other stories by Jitendra Vasava
Painting : Labani Jangi

ਲਾਬਨੀ ਜਾਂਗੀ 2020 ਤੋਂ ਪਾਰੀ ਦੀ ਫੈਲੋ ਹਨ, ਉਹ ਵੈਸਟ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਦਿਆ ਜਿਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਖਿਅਤ ਪੇਂਟਰ ਵੀ ਹਨ। ਉਹ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸਟੱਡੀਜ ਇਨ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪ੍ਰਵਾਸ 'ਤੇ ਪੀਐੱਚਡੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹਨ।

Other stories by Labani Jangi
Translator : Pratishtha Pandya

ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਪਾਂਡਿਆ PARI ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ PARI ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹਨ। ਉਹ ਪਾਰੀਭਾਸ਼ਾ ਟੀਮ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹਨ। ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆਂ ਹਨ।

Other stories by Pratishtha Pandya