મેં ક્યાંક લખ્યું છે કે તમે અમને ઉખેડી નાખો અને અમને પાણીમાં ડુબાડો, પરંતુ જાણજો કે ટૂંક સમયમાં તમારા માટે પણ પાણી બાકી રહેશે નહીં. તમે અમારી જમીન, અમારું પાણી છીનવી લો છતાં પણ અમે તમારી ભાવિ પેઢીઓ માટે લડીશું અને મરીશું. પાણી, જંગલ અને જમીન માટેનો આપણો સંઘર્ષ અમારા એકલાનો નથી, એટલી હદે કે આપણામાંથી કોઈ પ્રકૃતિથી અલગ નથી. આદિવાસીઓનું જીવન પ્રકૃતિ સાથે સુમેળમાં રહે છે. અમે અમારી  જાતને પ્રકૃતિથી અલગ નથી જોતા. દેહવાલી ભીલીમાં મેં લખેલી ઘણી કવિતાઓ માં મેં મારા લોકોના મૂલ્યોને જાળવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.

અમારા આદિવાસી સમુદાયોનો વૈશ્વિક દૃષ્ટિકોણ આવનારી પેઢીઓ માટે પાયો બની શકે છે. તમારી પાસે તે જીવન, તે વિશ્વ દૃશ્ય તરફ પાછા ફરવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ નથી. સિવાય કે તમે તૈયાર હો સામૂહિક આત્મહત્યા માટે.

સાંભળો જીતેન્દ્ર વસાવા દ્વારા કવિતાનું પઠન

સાંભળો પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા દ્વારા કવિતાના અંગ્રેજી અનુવાદનું પઠન

પગ મૂકવા પૂરતી જગ્યા

અરે ભાઈ,
તમે કેમના સમજી શકશો
પથ્થરને પીસવાનો
અને માટી બાળવાનો અર્થ?
તમે તો આટલા ખુશ છો
એક માત્ર તમારા ઘરને અજ્વાળીને
આ બ્રહ્માંડની ઊર્જા પર કાબૂ કરીને
તમે નહીં સમજો
પાણીના બુંદનું મરવું શું છે.
છેવટે તમે આ પૃથ્વીનું શ્રેષ્ઠ સર્જન છો -
તમારી મહાનતાનું સૌથી મોટું પ્રમાણ હોય તો
આ ‘લેબોરેટરી’

તમારે ને આ જીવજંતુઓને કે પછી
આ વૃક્ષો કે વનસ્પતિને શું લેવા દેવા?
તમે તો સપનાં જુઓ છો આકાશમાં ઘર બનાવવાનાં .
તમે હવે ધરતીમાતાના લાડલા રહ્યા નથી.
ભાઈ, હવે જો હું તમને 'ચંદ્ર માનવ' કહું તો
તમે નારાજ નહીં થાઓ એવી આશા રાખું.
ના, તમે પક્ષી તો  નથી
પણ તમે સપનાં તો ઊંચા ઉડવાના જુઓ છો, ખરું ને?
અને કેમ ના જુઓ, આટલા ભણેલા-ગણેલા જે છો!

તમે કોઈનું સાંભળો ક્યાં છો
પણ ભાઈ, થઇ શકે તો બસ આ એક વાત માનજો
અમારા જેવા અભણ લોકો માટે
બસ થોડી જમીન છોડી દેજો ,
મહેરબાની કરીને
અમારા પગ મૂકવા પૂરતી.

અરે ભાઈ,
તમે કેમના સમજી શકશો
પથ્થરને પીસવાનો
અને માટી બાળવાનો અર્થ?
તમે તો આટલા ખુશ છો
એક માત્ર તમારા ઘરને અજ્વાળીને
આ બ્રહ્માંડની ઊર્જા પર કાબૂ કરીને
તમે નહીં સમજો
પાણીના બુંદનું મરવું શું છે.
છેવટે તમે આ પૃથ્વીનું શ્રેષ્ઠ સર્જન છો

અનુવાદ: પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા

Poem and Text : Jitendra Vasava

ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਨਰਮਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਹੁਪਾੜਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜਤਿੰਦਰ ਵਸਾਵਾ ਇੱਕ ਕਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਦੇਹਵਲੀ ਭੀਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ (2014) ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੇ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਕੇਂਦਰਤ ਰਸਾਲੇ ਲਖਾਰਾ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮੌਖਿਕ (ਜ਼ੁਬਾਨੀ) ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਨਰਮਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭੀਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਖਿਕ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਪੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਖ਼ੋਜ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਰੀ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

Other stories by Jitendra Vasava
Illustration : Labani Jangi

ਲਾਬਨੀ ਜਾਂਗੀ 2020 ਤੋਂ ਪਾਰੀ ਦੀ ਫੈਲੋ ਹਨ, ਉਹ ਵੈਸਟ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਦਿਆ ਜਿਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਖਿਅਤ ਪੇਂਟਰ ਵੀ ਹਨ। ਉਹ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸਟੱਡੀਜ ਇਨ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪ੍ਰਵਾਸ 'ਤੇ ਪੀਐੱਚਡੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹਨ।

Other stories by Labani Jangi
Translator : Pratishtha Pandya

ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਪਾਂਡਿਆ PARI ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ PARI ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹਨ। ਉਹ ਪਾਰੀਭਾਸ਼ਾ ਟੀਮ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹਨ। ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆਂ ਹਨ।

Other stories by Pratishtha Pandya