गंमत एकसुरी नसण्यातली आणि एकता वैविध्यातली

तर, आज, पुन्हा एकदा पीपल्स अर्काइव्ह ऑफ रुरल इंडिया जागतिक अनुवाद दिन हा अनोखा दिवस साजरा करतंय. आणि फक्त एक दिवसच नाही तर आमच्या अनुवादकांच्या चमूचे कष्टही. कारण आमच्या मते पत्रकारितेच्या क्षेत्रात हा असा गट दुसऱ्या कोणत्याच वेबसाइटकडे नाहीये. माझ्या मानण्यानुसार पारीची वेबसाइट जगभरातली सर्वात जास्त भाषांमध्ये काम करणारी वेबसाइट आहे. जर कुणाचं दुमत असेल तर माझं म्हणणं जरुर खोडून काढावं. आमच्याकडे १७० अनुवादक इतकं जबरदस्त काम करतात की आज पारी १४ भाषांमध्ये आपलं काम प्रकाशित करू शकतंय. अर्थात काही माध्यमसमूह अगदी ४० भाषांमध्ये देखील काम करतात, मान्य आहे. पण त्यतही भाषांमध्ये एक उतरंड असतेच. काही भाषां इतर भाषांच्या तुलनेत समसमान मानल्या जात नाहीत.

शिवाय, प्रत्येक भारतीय भाषा तुमची स्वतःची भाषा आहे हेच आमचं तत्त्व असल्याने सगळ्या भाषा आमच्यासाठी सारख्या आहेत. कोणताही लेख एका भाषेत प्रकाशित झाला तर तो सर्वच्या सर्व १४ भाषांमध्ये अनुवादित होतोय यावर आमचा विशेष भर आहे. या वर्षी पारीच्या या भाषापरिवारात छत्तीसगडी सामील झाली आहे आणि भोजपुरीचाही समावेश लवकरच केला जाणार आहे.

भारतीय भाषांचा पुरस्कार करणं हे संपूर्ण समाजाच्या हिताचं आहे असं आम्ही मानतो. आपल्या देशात इतक्या भाषा बोलल्या जातात की दर बारा मैलावर भाषा बदलते असं म्हणतात.

पण एवढ्यावर खूश राहून चालणार नाही. आपल्या देशात आजही ८०० भाषा बोलल्या जातात असं पीपल्स लिंग्विस्टिक सर्वे ऑफ इंडियामधून दिसून असलं तरी गेल्या ५० वर्षांत यातल्या २२५ भाषा संपल्या आहेत. हे शतक संपेल तोपर्यंत या जगातल्या ९०-९५ टक्के भाषा अस्तंगत झाल्या असतील असं संयुक्त राष्ट्रसंघाचं म्हणणं आहे. आणि आजही दर दोन आठवड्याला या जगातली एक भाषा विस्मृतीत जातीये. अशा काळात आपण राहतोय.

एखादी भाषा मरते तेव्हा तिच्यासोबत आपल्या समाजाचा एक भाग, संस्कृतीचा छोटा तुकडा आणि इतिहासाचं एक पान गळून पडतं. एखादी भाषा अस्तंगत होते तेव्हा तिच्यासोबत संपून जातात आठवणी, मिथकं, गाणी, गोष्टी, कला, नाद, मौखिक परंपरा आणि जगण्याची रीतही. एखादा समूह जगाशी कसा भिडतो, कसा जोडून घेतो, त्या समूहाची ओळख आणि मानही भाषेसोबत विझून जाते. एखाद्या देशाच्या भाषा संपणं म्हणजे त्या देशातलं शेवटच्या घटका मोजणारं वैविध्य संपून जाणं. आपल्या भाषा टिकल्या तर आपल्या जीविका, परिसंस्था आणि लोकशाही टिकून राहणार आहे. आणि या भाषांसोबत येणारी विविधता आजइतकी महत्त्वाची कधीच नव्हती. आणि आजइतकी संकटातही कधी नव्हती.

कविता, कथा आणि गाण्यांमधून पारी भारतीय भाषा साजऱ्या करते. या भाषांच्या अनुवादातून त्यांचं सौंदर्य टिपते. भारताच्या कानाकोपऱ्यात, दुर्गम डोंगरदऱ्यात राहणाऱ्या, परिघावरचं आयुष्य जगणाऱ्या अनेक लोकांनी पारीसाठी उत्तमातल्या उत्तम गोष्टी लिहिल्या आहेत. त्याही आपल्या स्वतःच्या भाषेत, स्वतःच्या बोलीत. आमचे अनुवादक या कथा-कविता-गाणी आपापल्या भाषेत आणि लिपीत ही रत्नांची खाण उघडत जातात, नवनव्या प्रांतात, या गोष्टींच्या उगमस्थानापासून दूर या गोष्टी पोचवतात. भारतीय भाषांमधून इंग्रजीत असा काही हा एकतर्फी प्रवास नसतो. पारीवरती आम्ही या भाषा जोपासतो कारण आम्हाला वैविध्य जोपासायचं आहे.

आज आमच्या अनुवादकांच्या गटाने आपापल्या भाषेच्या खजिन्यातलं एक रत्न आपल्यासाठी शोधून आणलं आहे. या देशाची भाषिक आणि सांस्कृतिक श्रीमंती आणि वैविध्य कसं आहे त्याची एक झलक आपल्याला आसामी, बंगाली, छत्तीसगडी, हिंदी, गुजराती, कन्नड, मल्याळम, मराठी, ओडिया, पंजाबी, तमिळ, तेलुगु आणि ऊर्दूमध्ये ऐकायला मिळेल.

इथे मराठीतील सुप्रसिद्ध कवी आणि कार्यकर्ते वसंत बापट यांची एक लोकप्रिय कविता आपण ऐकणार आहोत. या देशाचा वारसा आणि संस्कृती जपत असतानाच, या विश्वासाठी स्वतःचे बाहू पसरत असतानाही स्वतःच्या मायभूमीतल्या, मातीतल्या नद्या, डोंगरदऱ्या आणि लोककलांनी कवीचा ऊर भरून येतो. एक देश-एक संस्कृतीच्या आरोळ्यांमध्ये स्वतःच्या भूमीवरचं हे प्रेम समजून घ्यायला हवं.

कवीः वसंत बापट

स्रोत: https://balbharatikavita.blogspot.com/2011/11/blog-post_07.html