ਮਾਨਸੂਨ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਛੇ ਮਹੀਨੇ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਮਰਾਠਵਾੜਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਗੰਨੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਵਿੱਚ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ਦੇ ਹਨ। "ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ," ਅਸ਼ੋਕ ਰਾਠੌੜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਅਡਗਾਓਂ ਦੇ ਵਾਸੀ ਅਸ਼ੋਕ ਇਸ ਸਮੇਂ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬੰਜਾਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਤ ਹਨ (ਜੋ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪੱਛੜੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹੈ)। ਖੇਤਰ ਦੀ ਗੰਨਾ ਕੱਟਣ ਵਾਲ਼ੀ ਬਹੁਤੇਰੀ ਅਬਾਦੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਹਾਸ਼ੀਆਗਤ ਸਮੂਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਤ ਹੈ।

ਇਹ ਲੋਕ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ਦਾ। ਜਦੋਂ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਪਾਉਂਦੇ।

ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਖੰਡ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਨੇੜਲਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਹਰੇਕ ਖੰਡ ਮਿੱਲ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਮਿੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਕੇ, ਉਹ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜੋ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।

"ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ ਸਗੋਂ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਉਹੀ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਸਭ ਕੁਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੈ," ਅਸ਼ੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। "ਉਹ ਚਾਹੁੰਣ ਤਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ [...] ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਧਾ ਸੀਜ਼ਨ ਤਾਂ ਵਿਹਲੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਉਹ 500 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ[...] ਪਰ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਇੰਝ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਸਾਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜੋ ਗੰਨਾ ਕੱਟਣ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਸਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਦਰਪੇਸ਼ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਰੂਬਰੂ ਕਰਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਐਡਿਨਬਰਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ਼ ਗਲੋਬਲ ਚੈਲੇਂਜ ਰਿਸਰਚ ਫੰਡ ਗ੍ਰਾਂਟ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਦੇਖੋ: ਸੋਕਾ ਮਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ


ਪੰਜਾਬੀ ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Omkar Khandagale

ওঙ্কার খণ্ডগালে পুণে-নিবাসী তথ্যচিত্র নির্মাতা ও চিত্রগ্রাহক। তাঁর কর্মকাণ্ডের বিষয়বস্তু পরিবার, উত্তরাধিকার ও স্মৃতি।

Other stories by Omkar Khandagale
Aditya Thakkar

আদিত্য ঠক্কর তথ্যচিত্র নির্মাতা, সাউন্ড ডিজাইনার ও সংগীতশিল্পী। তিনি ফায়ারগ্লো মিডিয়া নামে একটি এন্ড-টু-এন্ড প্রোডাকশন হাউজ চালান, এই সংস্থাটি বিজ্ঞাপন দুনিয়ার সঙ্গে সংযুক্ত।

Other stories by Aditya Thakkar
Text Editor : Sarbajaya Bhattacharya

সর্বজয়া ভট্টাচার্য বরিষ্ঠ সহকারী সম্পাদক হিসেবে পিপলস আর্কাইভ অফ রুরাল ইন্ডিয়ায় কর্মরত আছেন। দীর্ঘদিন যাবত বাংলা অনুবাদক হিসেবে কাজের অভিজ্ঞতাও আছে তাঁর। কলকাতা নিবাসী সর্ববজয়া শহরের ইতিহাস এবং ভ্রমণ সাহিত্যে সবিশেষ আগ্রহী।

Other stories by Sarbajaya Bhattacharya
Translator : Kamaljit Kaur

পঞ্জাব-নিবাসী স্বতন্ত্র অনুবাদক কমলজিৎ কৌর পঞ্জাবি সাহিত্যে স্নাতকোত্তর পাশ করেছেন। সাম্যের আদর্শে বিশ্বাসী কমলজিৎ সমতার দুনিয়ার লক্ষ্যে নিজের মতো করে প্রয়াস চালিয়ে যাচ্ছেন।

Other stories by Kamaljit Kaur