‘કોરાઈના આ ખેતર મારું બીજું ઘર છે’

કોરાઈ ઘાસ કાપવામાં કુશળતા ધરાવતા લોકોને આ છોડ કાપવામાં ૧૫ સેકન્ડથી પણ ઓછો સમય લાગે છે, તેને ખંખેરવામાં અડધી મિનિટ, અને એના પૂળા (બંડલ) બનાવવામાં બીજી કેટલીક મિનિટ થાય છે. ઘાસ જેવા આ છોડ એનાથી લાંબા હોય છે, અને દરેક પૂળા નું વજન લગભગ પાંચ કિલો હોય છે. મહિલાઓ એને સરળ બનાવી દે છે, અને એક વખતમાં ૧૨-૧૫ પૂળા પોતાના માથે લઈને સખત તાપમાં લગભગ અડધો કિલોમીટર પગપાળા ચાલે છે - પૂળા દીઠ ૨ રૂપિયા કમાવવા માટે.

દિવસના અંત સુધીમાં, તે બધાં કોરાઈના લગભગ ૧૫૦ પૂળા બનાવી દે છે, જે તમિલનાડુના કરુર જિલ્લાના નદી વિસ્તારમાં પુષ્કળ માત્રામાં ઉગે છે.

કાવેરી નદીના તટ પર, કરુરના મનવાસી ગામની એક વસાહતમાં, નાથમેડું માં કોરાઈ કાપનારા -  લગભગ બધી જ મહિલાઓ - કોઈ પણ આરામ વગર, દિવસમાં આઠ કલાક કામ કરે છે. તેઓ ઘાસ થી ભરેલા એ ખેતરોમાં એને કાપવા માટે નીચે ઝુકે છે, પોતાના હાથોથી એને ખંખેરે છે અને પૂળા બનાવે છે, જેને તેઓ સંગ્રહ કરવાની જગ્યાએ લઇ જાય છે. આ માટે કુશળતા અને તાકાત જોઈએ. અને આ સખત મહેનત માંગી લે એવું કામ છે.

તેઓ કહે છે કે તેમાંથી મોટા ભાગની મહિલાઓ, નાની ઉંમરથી જ કોરાઈ કાપવાનું કામ કરી રહી છે.  ૫૯ વર્ષીય સૌભાગ્યમ્ કહે છે,“હું જે દિવસે પેદા થઈ, એ જ દિવસથી કોરાઈ કાડુ [‘જંગલ’] મારી દુનિયા રહી છે. મે દસ વર્ષની ઉંમરથી જ ખેતરમાં કામ કરવાનું શરૂ કરી દીધું હતું, અને પ્રતિદિન ત્રણ રૂપિયા કમાતી હતી.” એમની આવક હવે પાંચ સભ્યોના પરિવારનું પેટ ભરે છે.

વિધવા અને બે શાળામાં ભણતી વિદ્યાર્થીનીઓની મા, ૩૩ વર્ષીય એમ. માગેશ્વરી યાદ કરે છે કે એમના પિતા એમને ગાયો ચરાવવા અને કોરાઈ કાપવા માટે મોકલતા હતા. તેઓ કહે છે, “મે શાળામાં કોઈ દિવસ પગ નથી મુક્યો. આ ખેતરો મારું બીજું ઘર છે.” ૩૯ વર્ષીય આર. સેલ્વી પોતાની મા ના પગલે ચાલી રહયાં છે. “તે પણ કોરાઈ કાપતી હતી,” તેઓ કહે છે, “મેં મારા જીવનમાં આ કામ પહેલેથી જ કરવાનું શરૂ કરી દીધું હતું,”

તમિલનાડુમાં પછાત જાતિમાં ગણાતી મુથૈયાર સમુદાયની આ મહિલાઓ, તિરુચિરાપલ્લી જિલ્લાના અમૂરની રહેવાસી છે.  નાથમેડુંથી ૩૦ કિલોમીટર દૂર, મુસિરી તાલુકાનું આ ગામ કાવેરી નદીના કિનારે આવેલું છે. પરંતુ, અમૂરમાં પાણીની અછત સર્જાય છે, જેનું મુખ્ય કારણ એ વિસ્તારમાં થતું રેતીનું ખનન છે. “મારા ગામમાં કોરાઈ ત્યારે ઉગે છે જ્યારે [નદી] નહેરમાં થોડું પાણી હોય. તાજેતરમાં, નદીમાં પાણી ખૂબ જ ઓછું થઇ ગયું છે, અમારે કામ માટે ખૂબ લાંબી મુસાફરી કરવી પડે છે,” માગેશ્વરી કહે છે.

આ કારણે અમૂરની આ મહિલાઓ પાડોશી કરુર જિલ્લાના પિયત ખેતરોમાં જાય છે. તેઓ બસમાં, અમુક વખત લોરીમાં, પોતાનું ભાડું ખર્ચીને ત્યાં જાય છે અને એક દિવસમાં લગભગ ૩૦૦ રૂપિયા કમાય છે.  ૪૭ વર્ષીય વી.એમ. કન્નન, જેઓ પોતાની પત્ની, ૪૨ વર્ષીય કે. અક્કંડી સાથે કોરાઈ કાપે છે, આ વિડંબના ને આ રીતે રજૂ કરે છે:  “કાવેરીનું પાણી બીજો માટે કાઢી લેવામાં આવે છે, જ્યારે કે સ્થાનિક લોકો પાણી માટે સંઘર્ષ કરે છે.”

૪૭ વર્ષીય એ. મરીયાયી, જેઓ ૧૫ વર્ષની ઉંમરથી કોરાઈ કાપી રહી છે, કહે છે, “એ વખતે અમે દિવસના ૧૦૦ પૂળા ભેગા કરતાં હતા. હવે અમે ઓછામાં ઓછા ૧૫૦ પૂળા ભેગા કરીએ છીએ અને ૩૦૦ રૂપિયા કમાઈએ છીએ. પહેલાં મજૂરી ખૂબ ઓછી મળતી હતી, એક પૂળાના ફક્ત ૬૦ પૈસા.”

“૧૯૮૩માં, એક પૂળાની કિંમત ૧૨.૫ પૈસા હતી,” કન્નન યાદ કરે છે, જેઓ ૧૨ વર્ષની ઉંમરથી કાપણી કરી રહ્યાં છે, ત્યારે તેઓ દિવસના ૮ રૂપિયા કમાતા હતા. લગભગ ૧૦ વર્ષ પહેલાં, કોન્ટ્રેક્ટર્સને અપીલ કર્યા પછી, પૂળા દીઠ એક રૂપિયો, અને પાછળથી પૂળા દીઠ બે રૂપિયા વધારી દેવામાં આવ્યા, તેઓ ઉમેરે છે.

કોન્ટ્રેક્ટર, મણી, જેઓ અમૂરના મજૂરોને કામે રાખે છે, ૧-૧.૫ એકર જમીન ભાડે લઈને તેના પર વ્યાવસાયિક રૂપે કોરાઈની ખેતી કરે છે. જ્યારે ખેતરોમાં પાણીનું સ્તર ઓછું હોય, ત્યારે એક એકર માટે મહિના દીઠ ૧૨,૦૦૦-૧૫,૦૦૦ રૂપિયા ભાડું આપવું પડે છે, તેઓ કહે છે. “પાણીનું સ્તર વધતા આ ભાડું ૩-૪ ઘણું વધી જાય છે.” તેઓ આગળ કહે છે કે, મહિનામાં એમનો એકર દીઠ ચોખ્ખો નફો ૧,૦૦૦-૫,૦૦૦ રૂપિયા જ છે - જે અંદાજ કદાચ ઓછો છે.

કોરાઈ, સાઇપરેસી જાતિનું એક પ્રકારનું ઘાસ છે; આ લગભગ ૬ ફૂટ ઉંચાઈ સુધી વિકાસ પામે છે. આને લોકપ્રિય પાઈ (ચટ્ટાઈ) અને અન્ય ઉત્પાદનોના નિર્માણ કેન્દ્ર, મુસિરીના કોરાઈ ચટ્ટાઈ-વણાટ ઉદ્યોગ માટે, કરુર જિલ્લામાં વ્યવસાયિક રૂપે ઉગાડવામાં આવે છે.

આ ઉદ્યોગ ખેતરમાં કરવાવાળા મજૂરોની મહેનત પર ચાલે છે. મહિલાઓ માટે દિવસના ૩૦૦ રૂપિયા કમાવવા સરળ નથી, જેઓ સવારે ૬ વાગ્યાથી કામ કરવાનું શરૂ કરી દે છે, અને લાંબા છોડ ને નમીને દાતરડાથી કુશળતાપૂર્વક કાપે છે. તેઓ ચોમાસાના થોડાક દિવસો છોડીને આખું વર્ષ કામ કરે છે.

આ કામ મહેનત માંગી લે એવું છે, ૪૪ વર્ષીય જયંતી કહે છે. “હું દરરોજ સવારે ચાર વાગે ઉઠું છું, પરિવાર માટે ખાવાનું બનાવું છું, કામ પર જવા માટે દોડીને બસ પકડું છું. ત્યાં હું જેટલા પૈસા કમાઉ છું એમાંથી હું બસનું ભાડું, ખાવાનો અને ઘર ખર્ચ કાઢું છું.”

“પરંતુ, મારી પાસે અન્ય વિકલ્પ પણ શું છે? આ મારા માટે ઉપલબ્ધ એકમાત્ર કામ છે,” માગેશ્વરી કહે છે, જેમના પતિનું ચાર વર્ષ પહેલાં હૃદય રોગના હુમલાથી મોત નીપજ્યું હતું. “મારા બે દીકરા છે, એક નવમા ધોરણમાં અને બીજો આઠમા ધોરણમાં ભણે છે,” તેઓ આગળ કહે છે.

લગભગ બધી મહિલાઓ કોરાઈ કાપવાથી થતી આવક થી પોતાના ઘર ચલાવે છે. “જો હું બે દિવસ ઘાસ ન કાપું, તો ઘરે ખાવા માટે કંઈ વધશે નહીં,” સેલ્વી કહે છે.

પરંતુ પૈસા પૂરતા નથી. મરિયાયી કહે છે, “મારી એક નાની પુત્રી નર્સિંગનો અભ્યાસ કરે છે, અને મારો દીકરો વર્ગ 11 માં છે, મને ખબર નથી કે હું તેના શિક્ષણ માટે પૈસા કેવી રીતે એકત્ર કરી શકું. મારી પુત્રીની ફી ભરવા માટે હું દેવામાં છું."

એમની રોજીંદી આવક વધીને ૩૦૦ રૂપિયા થઇ ગઈ છે તો પણ એનાથી કંઈ વધારે ફરક પડ્યો નથી. સૌભાગ્યમ કહે છે, “પહેલાં, અમે જ્યારે ૨૦૦ રૂપિયા ઘરે લાવતા હતા, ત્યારે એમાંથી ઘણી શાકભાજી મળતી હતી. પરંતુ, હવે ૩૦૦ રૂપિયા પણ પૂરતા નથી.”  એમના પાંચ સભ્યોના પરિવારમાં એમની માતા, પતિ, દીકરો અને વહુ છે. “મારી આવકમાંથી જ બધાનો ખર્ચ ચાલે છે.”

અહીંના મોટા ભાગના પરિવારો પૂરી રીતે મહિલાઓની આવક પર નિર્ભર છે, કેમ કે પુરુષોને દારૂની લત છે. “મારો દીકરો કડિયો છે, તે એક દિવસમાં ૧૦૦૦ રૂપિયા કમાય છે,” સૌભાગ્યમ કહે છે. “પરંતુ, તે પોતાની પત્નીને પાંચ પૈસા પણ નથી આપતો, અને બધા જ રૂપિયા દારૂમાં વાપરી દે છે. જ્યારે એની પત્ની તેને કંઈ પૂછે છે તો તેને ખરાબ રીતે મારે છે. મારા પતિ ઘરડાં છે, અને કંઈ પણ કામ કરવા અસમર્થ છે.”

આ કઠિન જીવનની મહિલાઓના સ્વાસ્થ્ય પર ભારે અસર પડે છે. “કારણ કે હું આખો દિવસ નમીને કાપવામાં કાઢું છું, આ કારણે મને છાતીમાં દુખાવો રહે છે,” જયંતિ કહે છે. “હું દર અઠવાડિયે હોસ્પિટલ જાઉં છું, અને ૫૦૦-૧૦૦૦ રૂપિયાનું બિલ  આવે છે. હું જે કંઈ કમાઉ છું, તે બધું દવાઓમાં જતું રહે છે.”

વ્યથિત મરીયાયી કહે છે, “હું લાંબા સમય સુધી આ કામ કરી શકતી નથી.” તે કોરાઈ કાપવાનું બંધ કરવા માંગે છે. “મારા ખભા, નિતંબ, છાતી, હાથ અને પગમાં દુખાવો રહે છે. મારા હાથ અને પગ છોડની ધારદાર કિનારીથી છોલાઈ જાય છે. તમને ખબર છે આ તડકામાં એ કેટલું અસહ્ય થઈ પડે?”

અપર્ણા કાર્તિકેયનના લેખન સૂચનો સાથે.

અનુવાદક: ફૈઝ મોહંમદ