कुझ किह तां हनेरा जरेगा किवें,
चुप्प रेहा तां शमादान की कहणगे
कुछ कहम, त जुलुम के अन्हार के बरदास्त ना होई.
चुप रहम, त अंजोर के का मुंह
देखाएम?
सुरजीत पातर (1945-2024) कबो चुप रहे वाला में से ना रहस. बलुक उनका इहे बात डेरावत रहल ऊ जिनगी जिए में कहीं एतना ना मगन हो जास, कि कवनो गीत लिखे जाए के पहिलहीं, उनका भीतरिए दम तुड़ देवे. आउर एहि से, ऊ बोले के ना छोड़लन. उनकर करेजा चाक कर देवे वाला कविता के उनकर काम अक्सरहा पाछू छोड़ देवत रहे. जइसे, भारत में बढ़ रहल सांप्रदायिकता पर सरकार के ठंडा रवैया के खिलाफ विरोध जतावत ऊ साल 2015 में मिलल पद्म श्री सम्मान लउटा देले रहस. उनकर कविता में पंजाब के समकालीन आउर अक्सरहा अशांति से जुड़ल सच्चाई बयान होखत रहत रहे. बंटवारा से लेके बढ़ रहल चरमपंथ ले, पूंजीवादी बाजारीकरण से लेके किसान आंदोलन ले- हर समय ऊ आपन आवाज बुलंद कइलन.
जलंधर जिला के पात्तर कलां गांव के रहे वाला कवि के गीत वंचित समुदाय, मजूर, किसान, मेहरारू आउर लरिकन के बात करेला. आउर एह माने में कालजयी बा.
इहंवा प्रस्तुत कविता, ‘मेला’ तीन कृषि कानून के खिलाफ दिल्ली में भइल किसान आंदोलन घरिया लिखल गइल रहे. ज्ञात रहे, एह कानून के बाद में सरकार के वापस लेवे पड़ल. कविता लोकतंत्र में प्रतिरोध आ असहमति के आवाज के खुसी मनावेला.
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਕਵਿਤਾ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ ਜਾਂਦੀ
ਤੇ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਤੇ ਸੁਰਲੋਕ ਤੇ ਤ੍ਰੈਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਧਰਤ ਸ਼ਾਮਲ, ਬਿਰਖ, ਪਾਣੀ, ਪੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਹਾਸੇ, ਹੰਝੂ, ਸਾਡੇ ਗੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈਂ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦਾ ਰਾਂਗਲਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ—ਮਨ ਦਾ ਸਿਰਜਿਆ ਮਿਥਹਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸਿਦਕ ਸਾਡਾ, ਸਬਰ, ਸਾਡੀ ਆਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ, ਸੁਰਤੀ , ਧੁਨ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈਂ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਜੋ ਵਿਛੜੇ ਸਨ ਬਹੁਤ ਚਿਰਾ ਦੇ
ਤੇ ਸਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਸਨ
ਉਹ ਗਏ ਕਿੱਥੇ
ਉਹ ਸਾਡਾ ਹੌਂਸਲਾ, ਅਪਣੱਤ,
ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ, ਪੌਰਖ, ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਓਟ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
ਭਲ਼ਾ ਮੋਏ ਤੇ ਵਿਛੜੇ ਕੌਣ ਮੇਲੇ
ਕਰੇ ਰਾਜ਼ੀ ਅਸਾਡਾ ਜੀਅ ਤੇ ਜਾਮਾ
ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੋਈ
ਮੋਅਜਜ਼ਾ ਹੋਇਆ
ਉਹ ਸਾਰੇ ਮਿਲ਼ ਪਏ ਆ ਕੇ
ਸੀ ਬਿਰਥਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਜੀਵਨ
ਕਿ ਅੱਜ ਲੱਗਦਾ, ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੁਹੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਵਰਤਮਾਨ, ਅਤੀਤ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮ, ਬੁੱਧ, ਜੈਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਬੜਾ ਕੁਝ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਹੋਰ ਅਦਿੱਖ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਹੈ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਵੀ , ਸੰਘਰਸ਼ ਵੀ ਪਰ ਜਸ਼ਨ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਰੋਹ ਹੈ ਸਾਡਾ, ਦਰਦ ਸਾਡਾ, ਟਸ਼ਨ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ
ਜੋ ਪੁੱਛੇਗਾ ਕਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਤੈਥੋਂ, ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨੇ
ਨਹੀਂ ਇਹ ਭੀੜ ਨਈਂ ਕੋਈ, ਇਹ ਰੂਹਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਹੈ
ਇਹ ਤੁਰਦੇ ਵਾਕ ਦੇ ਵਿਚ ਅਰਥ ਨੇ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪੰਗਤ ਹੈ
ਇਹ ਸ਼ੋਭਾ—ਯਾਤਰਾ ਤੋ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਯਾਤਰਾ ਕੋਈ
ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਦੀਖਿਆ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਾਫ਼ਿਲਾ ਕੋਈ
ਇਹ ਮੈਂ ਨੂੰ ਛੋੜ ਆਪਾਂ ਤੇ ਅਸੀ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਕੋਈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖੇ ਹੋਏ ਸਬਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਫੱਕਰਾਂ ਦੇ ਚੌਦਾਂ ਤਬਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੱਲ ਸੁਣਾਉਨਾਂ ਇਕ, ਬੜੀ ਭੋਲੀ ਤੇ ਮਨਮੋਹਣੀ
ਅਸਾਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਕੱਲ੍ਹ ਇਕ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਧੀ ਸੁਹਣੀ
ਤੁਸੀਂ ਜਦ ਮੁੜ ਗਏ ਏਥੋਂ, ਬੜੀ ਬੇਰੌਣਕੀ ਹੋਣੀ
ਬਹੁਤ ਹੋਣੀ ਏ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਪਰ, ਕੋਈ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਇਹ ਲੰਗਰ ਛਕ ਰਹੀ ਤੇ ਵੰਡ ਰਹੀ ਪੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਦੌੜਦੇ ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਇਹ ਰੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ
ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਨੈਣ ਨਮ ਹੋ ਗਏ
ਇਹ ਕੈਸਾ ਨਿਹੁੰ ਨਵੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਤੁਸੀਂ ਪਰਤੋ ਘਰੀਂ, ਰਾਜ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ,ਹੈ ਇਹ ਦੁਆ ਮੇਰੀ
ਤੁਸੀਂ ਜਿੱਤੋ ਇਹ ਬਾਜ਼ੀ ਸੱਚ ਦੀ, ਹੈ ਇਹ ਦੁਆ ਮੇਰੀ
ਤੁਸੀ ਪਰਤੋ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਲਈ ਨਵੀਂ ਤਕਦੀਰ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ
ਨਵੇਂ ਅਹਿਸਾਸ, ਸੱਜਰੀ ਸੋਚ ਤੇ ਤਦਬੀਰ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ
ਮੁਹੱਬਤ, ਸਾਦਗੀ, ਅਪਣੱਤ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ
ਇਹ ਇੱਛਰਾਂ ਮਾਂ
ਤੇ ਪੁੱਤ ਪੂਰਨ ਦੇ ਮੁੜ ਮਿਲਣੇ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ ਜਾਂਦੀ
ਤੇ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਤੇ ਸੁਰਲੋਕ ਤੇ ਤ੍ਰੈਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨੇ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਧਰਤ ਸ਼ਾਮਿਲ, ਬਿਰਖ, ਪਾਣੀ, ਪੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਹਾਸੇ, ਹੰਝੂ, ਸਾਡੇ ਗੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈਂ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ।
मेला
दूर तलक, जहंवा ले लउकेला, आउर जहंवा ले ना लउके,
लोगे-बाग नजर आवत बा, लागत बा मेला लागल बा
खाली इहे धरती के लोग ना,
बाकिर तीनों लोक इहंवा जुटल बा
ई मेला बा.
एह में माटी, गाछ, हवा आ पानी
हमनी के हंसी, हमनी के लोर
हमनी के गीत सभ कुछ शामिल बा
आउर तू कहेल तोहरा मालूमे नइखे
एह में के-के जुटल बा!
आपन पुरखन के इतिहास,
आपम माटी से निकलल लोककथा, आख्यान
आ मिथक,
हमनी के भजन, हमनी के सब्र, हमनी
के असरा
हमनी के सबद, हमनी के दुनियावी राग
आपन अनुभव, आपन प्रार्थना, इहंवा सभ आइल बा.
आउर तू कहेल तोहरा कुछ मालूमे नइखे!
लोगवा हैरान बा,
जवन हेरा गइल, ऊ सभ कहंवा गइल.
हिम्मत, हमनी के जोस, हमनी के
खुसी, हमनी के संकल्प,
गुरु जी के बात में बसल ऊ भरोसा
हेराइल आउर जिंदा लोग के के मिला सकत बा?
देह आउर आत्मा के के छोड़ा सकेला?
गुरु कृपा से ही ई सब संभव बा.
चमत्कार हो गइल!
जिनगी अबले जे बेकार, बेमकसद रहे,
ओह में अर्थ भर गइल, सुन्नर लउके
लागल.
ई मेला बा
हमनी के अतीत, वर्तमान आउर भविष्य
इहंई बा.
एह में हिंदू, मुसलमान, सिख,
बुद्ध, जैन शामिल बा.
ई मेला बा,
एगो लहर, एगो लड़ाई, एगो उत्सव बा
इहंवा गोस्सा बा, पीड़ा बा, जंग बा,
इहंवा अइसन सवाल बा,
जे इतिहास एक दिन रउओ से पूछी
आउर तू कहेला तोहरा मालूमे नइखे एह मेला में के के जुटल बा!
ई कवनो भीड़ नइखे, सुद्धा-सुद्धा
आत्मा के जमावड़ा बा.
हवा में तैर रहल बात मतलब, भाषा के
धरती पर शब्द के फावड़ा बा.
हां, ई यात्रा बा, जुलूस बा, कवनो
त्योहारी जलसा नइखे.
ई काफिला बा
गुरु के, शिष्य के.
‘अहम’ के पाछू छोड़
‘समूह’ ओरी बढ़त मानुष
लोग के.
एह में तजुर्बा के केतना सबक बा.
सूफी फकीरन के चौदह सिलसिला के धमक
बा.
आव तोहरा एगो निरदोष मन के, नीमन कहानी सुनाईं.
काल्हे दिल्ली से आइल एगो लइकी कहे लगली,
इहंवा से जब रउआ लोगनी घर लउट जइब,
ई जगह सून हो जाई.
रस्ता पर ट्रैफिक बहुत होई, बाकिर भाईचारा ना होई.
लंगर परोसे वाला लाइन ना होई.
घर लउटे वाला मुंह सभ के
चमक फीका पड़ जाई.
हमनी तब का करम?
ओकर बात सुनके हमनी के आंख भींज गइल
कइसन प्रीत बा! कइसन मेला!
तोहरा आशीर्बाद कि घर लउट, त ढेरे
खुसी लेले लउट.
एह लड़ाई में तोहारे जीत होखे.
एह धरती के तू नयका नसीब लिख.
नयका अहसास, नया नजर, नयका असर लिख
प्रीत, सरलता, एकता के नयका कहानी
लिख.
दुआ बा माई आ बच्चा जल्दिए एक हो जाव.
ई मेला बा.
जहंवा ले आंख देख पावेला, आउर जहंवा ले ना देख पावे,
लोगे-लोग लउकेला, जे एह मेला में जुटल बा.
खाली इहे धरती के ना,
बलुक जगत के तीनों लोक एह में शामिल बा.
ई मेला बा.
पारी के एह कविता के छापल संभव बनावे में कीमती योगदान खातिर हमनी डॉ. सुरजीत सिंह आउर शोधार्थी आमीन अमितोज के धन्यबाद करे के चाहत बानी.
अनुवाद: स्वर्ण कांता
