મેરાજુદ્દીન કહે છે કે “ઇતિહાસ, પછી એ દેશનો હોય, ભાષાનો, કે  ધર્મનો, એ હંમેશા રાજાઓ, સરદારો અને નેતાઓના કાર્યોથી ભરેલો છે. સામાન્ય લોકોનું એમાં કોઈ ખાસ સ્થાન નથી, જો કે સાચો ઇતિહાસ તે સૌથી બહાર ભાગ્યે જ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. સામાન્ય લોકો જ છે જે દેશનું નિર્માણ કરે છે, ભાષાઓને અસ્તિત્વમાં લાવે છે અને ધર્મોનો પ્રચાર બનાવે છે. પરંતુ સમયની સાથે ગણ્યાગાંઠ્યા  શક્તિશાળી લોકો તેની માલિકી મેળવે છે,” , કુનો નેશનલ પાર્કની હદ પાસે રહેતા અને પાર્કમાં અને તેની આસપાસના સમુદાયો સાથે નજીકથી કામ કરી રહેલા, આ કવિ  જંગલના લોકોને જે રીતે એમની નાગરિકતાનાથી વંચિત કરી દેવામાં આવે છે તેના સાક્ષી રહ્યા છે અને સામાન્ય લોકોની એ પીડા તેમણે કવિતાઓમાં વ્યક્ત કરી છે.

મેરાજુદ્દીન સૈયદની ઉર્દૂ કવિતા સાંભળો તેમના પોતાના અવાજમાં

પ્રતિષ્ઠા પંડ્યાના અવાજમાં સાંભળો આ કવિતાનો અંગ્રેજી અનુવાદ

સાંભળો, કારણ  હું હજી જીવું છું

ઓ મંદિર ને મસ્જિદના રખેવાળો
ઓ દેશ ને ભાષાના સરદારો
સાંભળો, કારણ  હું હજી જીવું છું.

ઓ મુગટ ધારણકારનારાઓ
ઓ હાથમાં ત્રાજવાં લઇ ન્યાય કરવાવાળાઓ
ન્યાય ને રક્ષણનો અર્થ પણ તમે ભૂલી ચૂક્યા છો
તમે નોટો પર નંબર છાપો છો
પણ માણસનું મૂલ્ય વિસરી ચૂક્યા છો
પણ સાવધાન! હું હજી જીવું છું.

માનું છું કે આ શરીર સાથ નથી આપી રહ્યું
હા, પેટમાં ભૂખની આગ છે
ને મારી શોષાઈ ગયેલી શિરાઓમાં
પાણીનું એક બુંદ નથી
પણ હા, હું લઉં છું શ્વાસ
ઊભા રહો! કારણ હું હજુ જીવું છું
સાંભળો, કે હું હજીય જીવું છું

ઓ કાયદાના ઘડવૈયાઓ, ઓ જગત કાજીઓ
ઓ બુદ્ધિજીવીઓ, તમે સૌ જે ચલાવી જાણો છો કલમ
બંધ કરો આ બડબડાટ, "હું જાણું, હું જાણું છું" ના હોંકારા
તમે પૈસા માટે રડનારા ધૂતારાઓ
બંધ કરો આ નાટક, આ કકળાટ
પાડ માનો, કે હું હજુ જીવું છું
સાંભળો, કે હું હજીય જીવું છું

કોણ ઘડે છે આ કાયદા અર્થશાસ્ત્રોના?
કોણ લખે છે નિયમો રાજકારણના
જેમાં તમે જ રાજા, ને છો તમે જ દેવ?
કોનું તોફાન છે આ બધાં પ્રકરણો?
લખો, કે હું હજુ જીવું છું.
સાંભળો, કે હું હજીય જીવું છું.

છો રહ્યા તમે ધર્મગુરુઓ
પણ પયગંબર ને કાબા બંને મારા છે.
આ મંદિર મારું છે, અને ભગવાન પણ મારો છે.
ગુરુદ્વારા ને દેવળ મારા છે.
નીકળો અહીંથી, હું હજુ જીવું છું
સાંભળો, કે હું હજુય જીવું છું.

જાઓ કહીદો એ રાજાઓને
એ જમીનદારોને, મંત્રીઓને
અને એ બધા સંસ્કૃતિના વિનાશકર્તાઓ, હિંસા ફેલાવનારોને
જાઓ કહીદો એ નિર્લજ્જ રાજકારણીઓને
કે હું હજી જીવું છું
સાંભળો કે હું હજુય જીવું છું.

(original)  سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے دیر و حرم کے مختارو
اے ملک و زباں کے سردارو
سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے تاج بسر میزان بکف
تم عدل و حمایت بھول گئے
کاغذ کی رسیدوں میں لکھ کر
انسان کی قیمت بھول گئے
لکھو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

مانا کہ طبیعت بھاری ہے
اور بھوک بدن پر طاری ہے
پانی بھی نہیں شریانوں میں
پر سانس ابھی تک جاری ہے
سنبھلو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے شاہ سخن فرزانہ قلم
یہ شورش دانم بند کرو
روتے بھی ہو تم پیسوں کے لیے
رہنے دو یہ ماتم بند کرو
بخشو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

آئین معیشت کس نے لکھے
آداب سیاست کس نے لکھے
ہے جن میں تمہاری آغائی
وہ باب شریعت کس نے لکھے
لکھو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے پند گران دین و دھرم
پیغمبر و کعبہ میرے ہیں
مندر بھی مرے بھگوان مرے
گرودوارے کلیسا میرے ہیں
نکلو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

کہہ دو جا کر سلطانوں سے
زرداروں سے ایوانوں سے
پیکار تمدّن کے حامی
بے ننگ سیاست دانوں سے
کہہ دو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

ઉર્દુમાંથી ગુજરાતી અનુવાદ પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા

Poem and Text : Syed Merajuddin

سید معراج الدین ایک شاعر اور استاد ہیں۔ وہ مدھیہ پردیش کے آگر میں رہتے ہیں، اور آدھار شلا شکشا سمیتی کے شریک کار بانی ہیں۔ یہ تنظیم بے گھر کی گئی آدیواسی اور دلت برادریوں کے بچوں کے لیے ہائر سیکنڈری اسکول چلاتی ہے۔ اب وہ کونو نیشنل پارک کے کنارے رہتے ہیں۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز Syed Merajuddin
Illustration : Labani Jangi

لابنی جنگی مغربی بنگال کے ندیا ضلع سے ہیں اور سال ۲۰۲۰ سے پاری کی فیلو ہیں۔ وہ ایک ماہر پینٹر بھی ہیں، اور انہوں نے اس کی کوئی باقاعدہ تربیت نہیں حاصل کی ہے۔ وہ ’سنٹر فار اسٹڈیز اِن سوشل سائنسز‘، کولکاتا سے مزدوروں کی ہجرت کے ایشو پر پی ایچ ڈی لکھ رہی ہیں۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز Labani Jangi
Editor : PARI Desk

پاری ڈیسک ہمارے ادارتی کام کا بنیادی مرکز ہے۔ یہ ٹیم پورے ملک میں پھیلے نامہ نگاروں، محققین، فوٹوگرافرز، فلم سازوں اور ترجمہ نگاروں کے ساتھ مل کر کام کرتی ہے۔ ڈیسک پر موجود ہماری یہ ٹیم پاری کے ذریعہ شائع کردہ متن، ویڈیو، آڈیو اور تحقیقی رپورٹوں کی اشاعت میں مدد کرتی ہے اور ان کا بندوبست کرتی ہے۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز PARI Desk
Translator : Pratishtha Pandya

پرتشٹھا پانڈیہ، پاری میں بطور سینئر ایڈیٹر کام کرتی ہیں، اور پاری کے تخلیقی تحریر والے شعبہ کی سربراہ ہیں۔ وہ پاری بھاشا ٹیم کی رکن ہیں اور گجراتی میں اسٹوریز کا ترجمہ اور ایڈیٹنگ کرتی ہیں۔ پرتشٹھا گجراتی اور انگریزی زبان کی شاعرہ بھی ہیں۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز Pratishtha Pandya