ਰੁਬੇਲ ਸ਼ੇਖ ਤੇ ਅਨਿਲ ਖਾਨ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ... ਪਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ਼ੋਂ 80 ਡਿਗਰੀ ਲੰਬਕਾਰ ਕੋਣ ਦੀ ਢਾਲ਼ਵੀ ਰੇਲਿੰਗ ‘ਤੇ 20 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਗੱਡੀ ਭਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਗਰਤਲਾ ਦੇ ਇਸ ਮੇਲ਼ੇ ਦਾ ਹਜ਼ੂਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਚੀਕਦਾ ਹੈ। ਰੁਬੇਲ ਤੇ ਅਨਿਲ ਕਾਰ ਦੀ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਹੱਥ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਉਹ ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਟੇਜ ਦੀਆਂ ਢਾਲ਼ਵੀਆਂ ਲੰਬਕਾਰੀ ਕੰਧਾਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕਦੇ ਕਾਰ ਤੇ ਕਦੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨਾਲ਼ ਕਲਾਬਾਜ਼ੀਆਂ ਕਰਦੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਉਹ ਇਸ ਖ਼ੂਹ ਵਿੱਚ ਘੰਟਿਆਂ ਤੱਕ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ 10-10 ਮਿੰਟ ਦਾ ਸ਼ੋਅ ਦਿਖਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੇਲੇ ਦੀ ਇਸ ਸਟੇਜ ਦਾ ਖ਼ੂਹਨੁਮਾ ਢਾਂਚਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖ਼ੂਹ ਲੱਕੜ ਦੇ ਤਖ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਰੱਖ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡਰਾਈਵਰ ਖ਼ੂਹ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਦੀ ਸਾਰੀ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਉਸਾਰੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਲੇਰ ਕਲਾਬਾਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ.

ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੂਆਂ ਨਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਖੇਡ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਚੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੇਲਾ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਦੇ ਅਗਰਤਲਾ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਝੂਲੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਫੇਰ੍ਹੀ ਵੀਲ੍ਹ, ਮੈਰੀ-ਗੋ-ਰਾਊਂਡ, ਖਿਡੌਣਾ ਰੇਲਾਂ ਵੱਡੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।

The riders are also the ones setting up the well-like structures. Here Pankaj Kumar (left) and Rubel Sheikh (right) are working on the set-up for a mela for Durga Puja in October 2023 in Agartala, Tripura
PHOTO • Sayandeep Roy

ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਵੀ ਖ਼ੂਹ-ਨੁਮਾ ਸਟੇਜ ਦੇ ਬਣਨ ਦੌਰਾਨ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ (ਖੱਬੇ) ਅਤੇ ਰੁਬੇਲ ਸ਼ੇਖ (ਸੱਜੇ) ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਦੇ ਅਗਰਤਲਾ ਵਿਖੇ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਦਾ ਸਟੇਜ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ

A few last minute adjustments being made as the mela prepares to open soon
PHOTO • Sayandeep Roy

ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ਾ ਹੈ ਤੇ ਬਚੀਆਂ-ਖੁਚੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ

"ਅਸੀਂ ਇਸ ਕੰਧ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰ ਚਲਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਮਾਰੂਤੀ 800 ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ਼ਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ," ਰੁਬੇਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਯਾਮਾਹਾ ਆਰਐਕਸ-135 ਮਾਡਲ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਬਾਈਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। "ਅਸੀਂ ਪੁਰਾਣੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਭਾਲ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।''

ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਮਾਲਦਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਰੁਬੇਲ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਵੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਪਿਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਬਾਈਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ, "ਸਮੇਂ-ਸਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਵਗੈਰਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।''

ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਗੋਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁਹੰਮਦ ਜੱਗਾ ਅੰਸਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮੇਲੇ ਲੱਗਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਬੜੇ ਚੰਗੇ ਲੱਗਦੇ।'' ਇਸਲਈ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਸਰਕਸ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਲ਼ੇ ਤੇ ਨਿੱਕੇ-ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। "ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ, ਮੈਂ ਸਾਈਕਲ/ਵਾਹਨ 'ਤੇ ਕਰਤਬ ਕਰਨੇ ਸਿੱਖ ਲਏ," 29 ਸਾਲਾ ਮੁਹੰਮਦ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,"ਇਹ ਕੰਮ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਹੀ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸੰਦ ਹੈ।''

ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਨਵਾਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਾਰਿਸਾਲੀਗੰਜ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਵੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। "ਮੈਂ 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।''

ਅੰਸਾਰੀ ਤੇ ਪੰਕਜ ਜਿਹੇ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰ ਤੇ ਸਟੇਜ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਆਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਥਾਈਂ ਲੱਗਣ ਵਾਲ਼ੇ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਤੰਬੂ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਮੇਲਾ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੁਬੇਲ ਅਤੇ ਅੰਸਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਕਜ ਉਦੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

Twenty-nine year-old, Ansari from Jharkhand's Godda district collects money from a spectator’s hand while holding a bunch of notes in his mouth during the act. He says, ' what people give us during the act is our primary source of income'
PHOTO • Sayandeep Roy

ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਗੋਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ 29 ਸਾਲਾ ਮੁਹੰਮਦ ਅੰਸਾਰੀ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਦੱਥੀ ਫੜ੍ਹੀ ਹੈ, ਤੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਕੋਲ਼ੋਂ ਇੱਕ ਹੱਥ ਨਾਲ਼ ਪੈਸੇ ਵੀ ਫੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ,'ਕੰਮ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਜੋ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹੀ ਸਾਡੀ ਆਮਦਨੀ ਦੀ ਮੁੱਢਲਾ ਸ੍ਰੋਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ'

ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਖ਼ੂਹ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਨਾਲ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। "ਇਹਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਛੇ ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਢਾਂਚਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ," ਰੁਬੇਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਅਰਾਮ ਨਾਲ਼ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ।

ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ਼ਾਮ ਦੇ 7 ਵੱਜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਗਰਤਲਾ ਦੇ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਟਿਕਟਾਂ ਲਈ ਕਤਾਰਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਟਿਕਟਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ 70 ਰੁਪਏ ਹੈ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮੁਫਤ। ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ 10 ਮਿੰਟ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਚਾਰ ਲੋਕ ਦੋ ਕਾਰਾਂ ਤੇ ਦੋ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ 'ਤੇ ਸਟੰਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 30 ਵਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਲੇ ਸਿਰਫ਼ 15-20 ਮਿੰਟ ਦਾ ਬ੍ਰੇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਅਗਰਤਲਾ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਅ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਭਰਵਾਂ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਦਿਨ ਦੀ ਥਾਵੇਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੋ ਦਿਨ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ।

"ਸਾਡੀ ਦਿਹਾੜੀ 600-700 ਰੁਪਏ ਹੈ। ਖੇਡ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਜੋ ਵੀ ਪੈਸਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਡੀ ਮੁੱਖ ਆਮਦਨੀ ਹੈ," ਮੁਹੰਮਦ ਅੰਸਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ੋਅ ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ 25,000 ਰੁਪਏ ਕਮਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

ਰੁਬੇਲ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ੋਅ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। "ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇਹਨੂੰ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।'' ਜਦੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਰੁਬੇਲ ਪਿੰਡ ਮੁੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।

ਖੇਡ ਦੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਪੰਕਜ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,"ਮੈਂ ਖ਼ਤਰੇ ਚੁੱਕਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ। ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਡਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਡਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੀ ਕੀ ਹੈ।" ਹਰ ਕੋਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਘਾਤਕ ਹਾਦਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਰੁਬੇਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇਖਣਾ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।''

The wooden panels that make the wall of the ‘well’, laid out in the fair-ground. They are hoisted 20 feet up on an almost perpendicular 80 degree incline
PHOTO • Sayandeep Roy

ਖ਼ੂਹ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਭਾਵ ਲੱਕੜ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ, ਮੇਲੇ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਖ਼ੂਹ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ, ਜੋ ਕਿ 20-20 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ 80 ਡਿਗਰੀ ਕੋਣ 'ਤੇ ਢਾਲਵੇਂ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

Jagga Ansari (right) sets up the tent right behind the puja pandal. This is where the group lives during the mela
PHOTO • Sayandeep Roy

ਜੱਗਾ ਅੰਸਾਰੀ (ਸੱਜੇ) ਪੂਜਾ ਪੰਡਾਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਤੰਬੂ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ। ਜਦੋਂ ਮੇਲਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ

Pankaj Kumar (black tshirt) from Warisaliganj village in Bihar's Nawada district sets up the audience gallery while Rubel Sheikh helps
PHOTO • Sayandeep Roy

ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਨਵਾਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਾਰਿਸਲੀਗੰਜ ਦੇ ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ (ਕਾਲ਼ੀ ਟੀ-ਸ਼ਰਟ ਵਿੱਚ) ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਗੈਲਰੀ ਸਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੁਬੇਲ ਸ਼ੇਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ

A group of people haul up the pole on which the tent cover rests after the structure is complete
PHOTO • Sayandeep Roy

ਜਦੋਂ ਢਾਂਚਾ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲਾ ਥੰਮ੍ਹ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਤੰਬੂ ਦਾ ਕਵਰ ਟਿਕਣਾ ਹੈ

Four Yamaha RX-135 bikes, used in the act, are kept beside the makeshift camp where the riders live during the mela days. Rubel Sheikh says he has used these same motorcycles for more than 10 years now but are well-maintained and 'they get serviced regularly'
PHOTO • Sayandeep Roy

ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ 'ਚ ਯਾਮਾਹਾ ਆਰਐਕਸ-135 ਟਾਈਪ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਬਾਈਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਥਾਈ ਟੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਡਰਾਈਵਰ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਰੁਬੇਲ ਸ਼ੇਖ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਵਾਹਨ 10 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਢੁੱਕਵਾਂ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 'ਸਰਵਿਸਿੰਗ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ '

Jagga Ansari (left) and Pankaj Kumar (right) pose for a portrait inside the ‘well of death’ with one of the bikes they ride during the act
PHOTO • Sayandeep Roy

ਜੱਗਾ ਅੰਸਾਰੀ (ਖੱਬੇ) ਅਤੇ ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ (ਸੱਜੇ) ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਈਕ 'ਤੇ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ

The entrance to the fair-ground is marked with multiple makeshift stalls selling different kinds of products
PHOTO • Sayandeep Roy

ਮੇਲੇ ਵੱਲ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਕਈ ਸਟਾਲਾਂ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ

The maut-ka-kuan is one of many attractions at this Durga Puja mela in October 2023 in Agartala, Tripura. Other attractions include a ferris wheel, merry-go-round and toy-trains
PHOTO • Sayandeep Roy

ਅਕਤੂਬਰ 2023 ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਦੇ ਅਗਰਤਲਾ ਵਿੱਚ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਦੌਰਾਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਫੇਰ੍ਹੀ ਵੀਲ੍ਹ, ਮੈਰੀ-ਗੋ-ਰਾਊਂਡ ਤੇ ਖਿਡੌਣਾ ਰੇਲਾਂ ਵੀ ਸਨ

Maut-ka-kuan tickets sell for RS.70-80, which they decide depending on the crowd, but children are allowed to attend for free
PHOTO • Sayandeep Roy

ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਦੀ ਟਿਕਟ 70-80 ਰੁਪਏ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕਿੰਨੀ ਭੀੜ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਟਿਕਟ ਨਹੀਂ ਹੈ

The fair-ground, as seen from the maut-ka-kuan audience gallery
PHOTO • Sayandeep Roy

ਮੌਤ-ਕਾ-ਕੁਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕ- ਗੈਲਰੀ ਤੋਂ ਦਿੱਸਦਾ ਮੇਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼

Each act, lasting 10 minutes each, involves at least riding two bikes and cars on the wall; sometimes three bikes are used as well
PHOTO • Sayandeep Roy

ਹਰੇਕ 10 ਮਿੰਟ ਚੱਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪਹੀਆ ਅਤੇ ਚਾਰ ਪਹੀਆ ਵਾਹਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਿੰਨ ਬਾਈਕਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

A spectator takes a video of the act. Consistent favourites, this show became so popular at this mela that they extended their performances from five days to an additional two
PHOTO • Sayandeep Roy

ਦਰਸ਼ਕ ਆਪਣੇ ਫੋਨ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੂੰ ਫਿਲਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ੋਅ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਇੰਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਬਦਲੇ ਦੋ ਦਿਨ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ

A family takes a photo with Pankaj Kumar, Jagga Ansari and Anil Khan after a performance
PHOTO • Sayandeep Roy

ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ, ਜੱਗਾ ਅੰਸਾਰੀ ਅਤੇ ਅਨਿਲ ਖਾਨ ਨਾਲ਼ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚ ਰਿਹਾ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ

Rubel Sheikh plays with his son after an act. Usually, the riders take a break of 15-20 mins between two acts. They perform at least 30 times in one night
PHOTO • Sayandeep Roy

ਰੁਬੇਲ ਸ਼ੇਖ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਨਾਲ਼ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੋਵਾਂ ਸ਼ੋਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਡਰਾਈਵਰ 15-20 ਮਿੰਟ ਦਾ ਬ੍ਰੇਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 30 ਵਾਰੀਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ

Pankaj Kumar during a performance. He says, 'I left school after Class 10 and started learning to ride'
PHOTO • Sayandeep Roy

ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ। 'ਮੈਂ 10ਵੀਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਚਲਾਉਣੀ ਸਿੱਖ ਲਈ,' ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ

Pankaj Kumar rides out of a small gate at the end of a performance
PHOTO • Sayandeep Roy

ਪੰਕਜ ਕੁਮਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰਾਹੀਂ ਬਾਈਕ ਬਾਹਰ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹੋਏ

'I love the happiness in the crowd when we perform, says Rubel
PHOTO • Sayandeep Roy

ਰੁਬੇਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,'ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਹੱਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇਖ ਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ '

Rubel points out that the show can’t be held throughout the year. When this work cannot be done, Rubel goes back to his village and farms
PHOTO • Sayandeep Roy

ਰੁਬੇਲ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ੋਅ ਪੂਰਾ ਸਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਰੁਬੇਲ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Sayandeep Roy

سایندیپ رائے، تریپورہ کے اگرتلہ کے ایک فری لانس فوٹوگرافر ہیں اور ثقافت و معاشرہ سے متعلق اسٹوری پر کام کرتے ہیں۔ وہ ’بلنک‘ میں بطور ایڈیٹر کام کرتے ہیں۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز Sayandeep Roy
Editor : Sanviti Iyer

سنویتی ایئر، پیپلز آرکائیو آف رورل انڈیا کی کنٹینٹ کوآرڈینیٹر ہیں۔ وہ طلباء کے ساتھ بھی کام کرتی ہیں، اور دیہی ہندوستان کے مسائل کو درج اور رپورٹ کرنے میں ان کی مدد کرتی ہیں۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز Sanviti Iyer
Translator : Kamaljit Kaur

کمل جیت کور پنجاب کی رہنے والی ہیں اور ایک آزاد ترجمہ نگار ہیں۔ انہوں نے پنجابی ادب میں ایم کیا ہے۔ کمل جیت برابری اور انصاف کی دنیا میں یقین رکھتی ہیں، اور اسے ممکن بنانے کے لیے کوشاں ہیں۔

کے ذریعہ دیگر اسٹوریز Kamaljit Kaur