ગુલામ મોહિયુદ્દીન મીર ૧૩ એકરમાં પથરાયેલી સફરજનની વાડીના માલિક છે, અને તેમાં ૩૦૦-૪૦૦ સફરજનનાં વૃક્ષો છે. સામાન્ય રીતે દર વર્ષે ૩૬૦૦ પેટી સફરજન ઉતરે છે – એક પેટીમાં ૨૦ કિલો સફરજન. “અમે દર વર્ષે એક પેટી ૧૦૦૦ રૂપિયાની વેચતા હતા. પણ આ વખતે એક પેટી પર ૫૦૦-૭૦૦ રૂપિયા જ મળ્યા છે,” તેઓ કહે છે.
બુદગામ જિલ્લાના ક્રેમશોરા ગામના ૬૫ વર્ષિય મીરની જેમ કાશ્મીરમાં સફરજનની ખેતી કરવાવાળા બીજા ખેડૂતો પણ આવી જ રીતે આવકમાં ભારે નુકશાન પામી રહ્યા છે. ૫ ઓગસ્ટે કેન્દ્ર સરકારે અનુચ્છેદ ૩૭૦ને કાશ્મીરમાંથી નાબૂદ કરીને તેને કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશમાં ફેરવી દીધું, ત્યારથી અહીં સફરજનના વેપારમાં ભારે મંદી ચાલી રહી છે.
અહીંની સ્થાનિક મૂખ્ય આવક સફરજનના વેપારની જ છે. જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં સફરજનની ખેતી ૧,૬૪,૭૪૨ હેક્ટરમાં થાય છે. ૨૦૧૮-૧૯માં, તેનું કૂલ ઉત્પાદન ૧.૮ મિલિયન (૧૮,૮૨,૩૧૯) મેટ્રિક ટન થયું હતું (કૃષિ નિયામક મંડળ, કાશ્મીરની માહિતી પ્રમાણે). જમ્મુ-કાશ્મીર સરકારના કૃષિ વિભાગના કહ્યા પ્રમાણે, જમ્મુ-કાશ્મીરના ૩.૩ મિલિયન લોકોની આજીવિકાનું માધ્યમ ખેતી (સફરજન સહિત) જ છે. તેના ડીરેક્ટર એજાઝ અહમદ ભાટે મીડિયાને જણાવ્યું કે તેની કૂલ આવક રૂ. ૮૦૦૦-૧૦૦૦૦ કરોડ છે.
વધુમાં, કાશ્મીર રાજ્યની (હવે કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશ) બહારના મજૂરો અહીં સફરજનની વાડીઓમાં કામ કરે છે. પણ મોટા ભાગના લોકો ઓગસ્ટની શરૂઆતમાં રાજનૈતિક વાતાવરણ બગડવાના કારણે તેને છોડીને જતા રહ્યા. ઓક્ટોબરમાં, ૧૧ જેટલા અસ્થાનિક લોકો જેમાં મોટા ભાગના ટ્રક ડ્રાઈવર અને મજૂર હતા, માર્યા ગયા, કથિત રૂપે સંદિગ્ધ આતંકવાદીઓ ઉપર આરોપ છે. આના કારણે કાશમીરી સફરજનને દેશના અન્ય બજારોમાં મોકલવાની સમસ્યા પણ ઊભી થઈ છે.
અને સરકારી વાહનો, બસો, ભાડાની ટેક્ષીઓ (શટલ) સેવાઓ હાલમાં પણ સ્થગિત હોવાના કારણે લોકો તથા ઉત્પન્ન, બન્ને માટે કાશ્મીરમાં અંદરોઅંદર અને પરસ્પર જીલ્લાઓમાં એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જવું એટલું જ મુશ્કેલ પડે છે.
કેટલાક વેપારીઓ કે જેઓ સફરજન વાડીઓના માલિકોથી ખરીદે છે, તેઓ તેને સીધા દિલ્હી માર્કેટમાં મોકલાવે છે, અને એક પેટી ૧૪૦૦-૧૫૦૦ રૂપિયામાં વેચે છે. બીજા કેટલાક વેપારીઓ કે જેઓ સફરજન સરકાર મારફત વેચે છે, તેઓ હજી સુધી સોદો પુરો યવાની રાહ જોઈ રહ્યા છે. આ દરમિયાન, તેઓમાંના કેટલાક કહે છે કે રાત્રે કોઈક (કોણ છે તે કોઈ જાણતું નથી) સરકારને સફરજન વેચવાની મનાઈ કરતા પોસ્ટર ચોંટાડી જાય છે.
અનુવાદક પરિચય: મેહદી હુસૈન