মধ্যপ্ৰদেশত মৰীচিকা খেদা দশৰথ

দশৰথ সিঙে এইবছৰৰ আৰম্ভণিৰ পৰাই ৰেচন কাৰ্ড এখনৰ বাবে চেষ্টা চলাই আছে। কিন্তু উমাৰিয়া জিলাৰ স্থানীয় কৰ্মচাৰীয়ে তেওঁক এই কথাই কৈ থাকে যে তেওঁৰ আবেদনখন পেণ্ডিং হৈ আছে।

“সিহঁতে ক’লে যে মই তেওঁলোকক ১৫০০ টকা দিলে প্ৰপত্ৰখন গ্ৰহণ কৰা হ’ব,” তেওঁ অভিযোগ তোলে। “কিন্তু মই নিদিলো…”

দশৰথৰ কাটাৰিয়া গাঁৱত ঘৰ। কাটাৰিয়া মধ্যপ্ৰদেশৰ উমাৰিয়া জিলাৰ বান্ধৱগড় টেহচিলৰ এখন গাওঁ। তাত তেওঁ খেতিপথাৰত কাম কৰে আৰু প্ৰতিমাহে কাষৰে এমজিএনৰেগাৰ কেইদিনমানৰ কাম কৰি দিনে ১০০ টকাকৈ মজুৰি পায়। তেওঁ প্ৰায়ে সৰু-সুৰা কামৰ কাৰণে সুদখোৰৰ পৰা পইচা ল’বলগীয়া হয়। এবাৰ লকডাউনৰ সময়ত তেওঁ ধাৰে লৈছিল ১,৫০০ টকা।

ৰেচন কাৰ্ড দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলৰ পৰিয়ালৰ বাবে অতিকৈ জৰুৰী, কাৰ্ডখন নাথাকিলে চলাটো বৰ মস্কিল, বিশেষকৈ লকডাউনৰ সময়ত কাৰ্ডখন অতিকৈ জৰুৰী হৈ পৰে। সেইখন নোহোৱা কাৰণে বজাৰৰ পৰা দশৰথৰ পৰিয়ালটোৱে খাদ্যশস্য কিনিবলগীয়া হৈছে। “খেতি কৰোঁ কাৰণে অকণমান সহায় হয়,” দশৰথৰ পত্নী ২৫ বছৰীয়া সৰিতা সিঙে কয়। পৰিয়ালটোৰ ২.৫ একৰতকৈ কম মাটি আছে। তাত তেওঁলোকে ঘেঁহু আৰু মাকৈৰ লগতে কদো আৰু কুটকি কণীধানৰ খেতি কৰে।

তেনে এক পৰিস্থিতিৰ মাজতে ৪০ বছৰ বয়সীয়া দশৰথে ৰেচন কাৰ্ডখন পোৱাৰ আশাত লৰা-ঢপৰা কৰি আছে। “এইবছৰ ২৬ জানুৱাৰীত (কাটাৰিয়াত) অনুষ্ঠিত গাওঁসভাত মোক ক’লে যে কাৰ্ডখনৰ বাবে মই প্ৰপত্ৰ এখন পূৰণ কৰিব লাগিব,” তেওঁ কয়।

গাওঁসভাৰ সভাপতিজনে ক’লে যে তেওঁ গাওঁখনৰ পৰা ৭০ কিলোমিটাৰ দূৰত থকা মনপুৰ চহৰৰ লোকসেৱা কেন্দ্ৰলৈ যাব লাগিব। তালৈ যোৱাৰ বাবে এবাৰত ৩০ টকা খৰছ হয়। দশৰথে তালৈ ফেব্ৰুৱাৰী আৰু মাৰ্চত এবাৰ গৈছে। বাছত অহা-যোৱা মিলি চাৰিবাৰৰ যাত্ৰা। ২৩ মাৰ্চত (মধ্য প্ৰদেশত) লকডাউন আৰম্ভ হোৱাৰ আগতে তেওঁ বান্ধৱগড় চহৰত থকা টেহচিল পৰ্য্যায়ৰ অফিছলৈকো গৈছিল। তালৈ তেওঁৰ গাঁৱৰ পৰা ৩০ কিলোমিটাৰ দূৰত্ব। ইয়াত আকৌ তেওঁৰ পৰা এখন সুকীয়া পৰিচয় পত্ৰ বিচৰা হ’ল আৰু সেইখন নথকা কাৰণে প্ৰপত্ৰখন ফাইলত দিব পৰা নগ’ল।

সেই সুকীয়া পৰিচয় পত্ৰখনৰ কাৰণে মনপুৰৰ সেই কেন্দ্ৰটোত বিষয়াসকলে দশৰথক তাৰ পৰা ৪০ কিলোমিটাৰ দূৰৰ কাৰকেলিত থকা ব্লক পৰ্য্যায়ৰ কাৰ্য্যালয়লৈ যাবলৈ ক’লে। “তেওঁলোকে ক’লে যে মোৰ নামত এখন সুকীয়া পৰিচয় পত্ৰ লাগিব। মোৰ আই.ডি. কাৰ্ডখন মোৰ ভাইকে ধৰি পৰিয়ালৰ আন সদস্যৰ সৈতে যুটীয়াকৈ আছিল। সেয়ে মই কাৰকেলিলৈ গৈ পৃথকে এখন আই.ডি. বনালো,” ১০ম মানলৈ পঢ়া-শুনা কৰা দশৰথে কয়।

তেওঁ কৈ থাক কাৰ্ডখনক মানুহে সমগ্ৰ আই.ডি. (সমগ্ৰ সামাজিক সুৰক্ষা মিছনৰ) কাৰ্ড বুলি জনা যায়, মধ্য প্ৰদেশৰ এয়া নিজা সুকীয়া চিনাক্তকৰণ নম্বৰ। খাদ্য সুৰক্ষাৰ অধিকাৰ নিশ্চিত কৰা, এমজিএনৰেগাৰ দেয় ৰাশি, বৃত্তিৰ টকা, পেঞ্চন আৰু আন সা-সুবিধা পোনপটীয়াকৈ হিতাধিকাৰীৰ বেংকৰ খাতাত সোমোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰাৰ বাবে ২০১২ত এয়া মুকলি কৰা হৈছিল। পৰিয়াল এটাক আঠটা অংকৰ সমগ্ৰ আই.ডি. এটা দিয়া হয় আৰু ব্যক্তিয়ে নটা অংকৰ আই.ডি. পায়।

ৰেচন কাৰ্ড পোৱাৰ বাবে দশৰথৰ দৰে লোকে এনেকৈ ভালেকেইবাৰ অহা-যোৱা কৰা আৰু ব্যৰ্থ চেষ্টাক মধ্যপ্ৰদেশ চৰকাৰৰ লোকসেৱা নিশ্চিতকৰণ আইনে আঁতৰোৱাৰ কথা আছিল। চৰকাৰী সেৱা যেনে আধাৰ কাৰ্ড, পেঞ্চন, ৰেচন কাৰ্ড আৰু আন সা-সুবিধাবোৰ যাতে কোনো মধ্যভোগী নোহোৱাকৈ হিতাধিকাৰীয়ে পোনপটীয়াকৈ পায়, তাৰ বাবে চৰকাৰে ২০১০ত এই আইনখন (মধ্যপ্ৰদেশ ৰাজহুৱা সেৱা নিশ্চিতকৰণ আইন) ২০১০ চনত গৃহীত কৰিছিল। নিৰ্ধাৰিত সময়ত সেৱা প্ৰদান কৰা আৰু এমপি ই-জিলা প’ৰ্টেলৰ যোগেদি নিৰ্ধাৰিত বিষয়াৰ আগত আবেদন দাখিল কৰাৰো সুবিধা কৰি দিছিল।

কিন্তু সেই প্ৰযুক্তিয়ে দশৰথৰ আৰু কাটাৰিয়া গাঁৱৰ প্ৰায় ৪৮০ ঘৰ পৰিয়ালৰ কামত নাহিল। তেওঁলোক এতিয়াও প্ৰপত্ৰ আৰু কাৰ্য্যালয়ৰ মেৰপেছতে সোমাই আছে। “গাওঁখনত এখনেই দোকান আছে যিখনত ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰ কৰাৰ কাৰণে মালিকে পইচা লয়, সেইখনৰ ওপৰত আমি বেছি ভৰসা নকৰো,” দশৰথে কয়। “মই কাৰ্য্যালয়লৈ গৈ প্ৰপত্ৰখন দাখিল কৰাটোৱে ভাল পাওঁ।” তেওঁ আৰু তেওঁৰ দৰে আন বহুতেই জিলা পৰ্য্যায়ৰ কাৰ্য্যালয় বা লোকসেৱা কেন্দ্ৰতেই আৰ্জি আদি দাখিল কৰে।

সমগ্ৰ আই.ডি.খনৰ কাৰণে মধ্যপ্ৰদেশ চৰকাৰে দৰিদ্ৰ পৰিয়াল, ভূমিহীন শ্ৰমিক আৰু পৰিয়ালক ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষা আইনৰ অধীনত পোৱা অধিকাৰসমূহকে ধৰি ২২ টা আৰ্থ-সামাজিক শিতান ধৰি দিছে যদিও আঁচনিখন দুৰ্নীতিৰ ফলত অচল হৈ পৰিছে, ভুপালৰ খাদ্যৰ অধিকাৰ কৰ্মী আৰু বিকাশ সম্বাদ নামে ৰাজহুৱা সমাজকৰ্মীৰ গোট এটাৰ সঞ্চালক শচীন জৈনে অভিযোগ উত্থাপন কৰে।

তাৰোপৰি বহুতেই এই আঁচনিৰ বাবে যোগ্য নহয় যদিও তেওঁলোকেও আহি এই কামত ভিৰ লগায় বুলি জৈনে কয়। “এজন ব্যক্তি একে সময়তে দুটা শ্ৰেণীৰ হ’ব পাৰে, যেনে ধৰক অনুসূচিত জাতি আৰু ভূমিহীন শ্ৰমিক। গতিকে সমগ্ৰ কৰ্তৃপক্ষই বছৰি কাৰ্ডবোৰ আপডেট কৰোতে এইবোৰ চায় আৰু পৰিয়ালক পৃথক পৰিচয় পত্ৰ বনোৱাৰ বাবে পৰামৰ্শ দিয়ে,” জৈনে কয়।

দশৰথৰ যৌথ পৰিয়ালটোৰ ২০১২ত এখনেই সমগ্ৰ আই.ডি. আছিল, তেওঁক লোকসেৱা কেন্দ্ৰৰ পৰা নিজাকৈ তেওঁৰ পৰিয়ালটোৰ বাবে পৃথকে এখন ইউ.আই.ডি. বনাবলৈ কাৰকেলিৰ খণ্ড পৰ্য্যায়ৰ কাৰ্য্যালয়ে পৰামৰ্শ দিলে। ২০২০ৰ ফেব্ৰুৱাৰীত, এইখন কাৰ্ড বনোৱাৰ পিছত উমাৰিয়া জিলা পৰ্য্যায়ৰ লোকসেৱা কেন্দ্ৰত দশৰথক ৰেচন কাৰ্ডখনৰ বিনিময়ত ১৫০০ টকাৰ ঘোচ বিচৰা বুলি অভিযোগ উত্থাপিত হ’ল। (এই প্ৰতিবেদকে অভিযোগসমূহৰ সত্যাপন কৰিব নোৱাৰিলে। কাৰ্য্যালয়লৈ পঠিওৱা মেইলৰ এতিয়ালৈকে কোনোধৰণৰ সঁহাৰি নাই।)

“মই পইচা তেতিয়া দিব পৰা নাছিল, পিছতো দিব নোৱাৰিলোহেঁতেন,” দশৰথে মে’ মাহত এই প্ৰতিবেদকক কৈছিল। এমজিএনৰেগাৰ কাম লকডাউনত নোহোৱা হোৱাত লকডাউনৰ সময়চোৱাত কেনেকৈ আহি থকা দিনবোৰত ঘৰখন চলাব, তাকে লৈ তেওঁ চিন্তিত হৈ পৰিছিল।

দশৰথ আৰু সৰিতাৰ এজনী দুবছৰীয়া কন্যা আছে, নাম নৰ্মদা। দশৰথৰ ৬০ বছৰ বয়সীয়া মাতৃ ৰামবাইও তেওঁলোকৰ লগত থাকে। “মই চিলাইৰ কাম কৰো, তাৰ পৰা মাহে ১,০০০ টকা পাওঁ, কিন্তু এই আয় চিজনৰ ওপৰতহে নিৰ্ভৰ কৰে - গাঁৱত বিয়া-বাৰুৰ বতৰত কাম পাওঁ,” সৰিতাই কয়। তেওঁ নিজেও এমজিএনৰেগাৰ কাম থাকিলে কৰে, এমাহত কেইটামান দিনৰ কাম থাকে, মজুৰি ১০০ টকা প্ৰতিদিন। “খেতি কৰি যিখিনি পাওঁ, সেইখিনি খোৱাৰ বাবে জোৰে। সেয়ে আমি সাধাৰণতে বজাৰত খেতিৰ শস্য নেবেচো,” তেওঁ কয়।

ধ্যান সিঙৰ পৰিয়ালৰ তিনিজনৰ নাম কৰ্মকাৰ কাৰ্ডখনত আছিল - তেওঁৰ পত্নী পঞ্চী বাই (৩৫), দুজনী জীয়ৰী কুসুম (১৩) আৰু ৰাজকুমাৰী (৩)। পৰিয়ালটোৰ পাঁচ একৰ মাটি আছে আৰু ধ্যান সিঙে আনৰ পথাৰত দিনহাজিৰাও কৰে, তেনেকৈ তেওঁ দিনে ১০০ৰ পৰা ২০০ টকা পায়। এমজিএনৰেগাৰ নিৰ্মাণকাৰ্য্যৰ অধীনত মাহত পৰিয়ালটোৱে কেৱল ১০-১২ দিনৰ কাম পোৱা যায়।

দশৰথৰ দৰে ধ্যান সিঙেও কৰা কদু আৰু কুটকিৰ খেতিৰে পৰিয়ালটো চলি থাকিব পাৰিছিল মাত্ৰ। “আমি ইমান দিন ধৰি চেষ্টা কৰি আছো, কিন্তু ৰেচন কাৰ্ডখন বনাব পৰা নাই,” গৃহিণী পঞ্চী বাইয়ে কয়। দুয়োটা সন্তানে মধ্যাহ্ন ভোজন কৰিবলৈ পায় যদিও সেইখিনি পৰ্য্য়াপ্ত নহয়।