कारगिलच्या अर्थकारणाची ‘कमांडर’ शिखरं

रमझानच्या महिन्यात गजबजलेलं कमांडर मार्केट

अबिदा खानम (उजवीकडे), वय २८: मी स्वतः ठरवून दूरस्थ शिक्षणाद्वारे पदवी घेण्याचा निर्णय घेतला कारण मला आर्थिकदृष्ट्या माझ्या पायावर उभं रहायचंय. हे माझ्या मावशीचं आहे. शाहिदा आणि मी तिला मदत करतो. मला मावशी महिन्याला ७-८००० पगार देते. एकत्र काम करायला मज्जा येते आम्हाला.

“आम्ही जम्मू आणि श्रीनगर, लुधियाना आणि दिल्लीला जाऊन माल घेऊन येतो,” अबिदा खानम सांगते. ती म्हणते हिवाळ्यात जेव्हा पर्यटकांची गर्दी नसते तेव्हा सगळ्या जणी खरेदी करून येतात, कारगिलच्या गोठवणाऱ्या थंडापीसून तेवढीच सुटका मिळते. त्यांनी मागवलेला माल मे महिन्यात श्रीनगर-लेह राजमार्ग सुरू झाला की घरपोच येतो. नवा माल येईपर्यंत त्यांच्याकडे आदल्या वर्षाचा पुरेसा साठा असतो.

हे दुकान आता मन्सूर चालवतो. २० वर्षापूर्वी त्याच्या आईने ते सुरू केलं. “या मार्केटमधल्या मोजक्या पुरुषांपैकी मी एक आहे याचा अभिमान आहे मला,” तो म्हणतो, “माझ्या आई-वडलांचं आता वय झालंय, घर चालवायला मीसुद्धा काही हातभार लावू शकतोय याचा मला आनंद आहे.”

सारा (डावीकडे), वय ३२, व्यावसायिक म्हणून नवं आयुष्य सुरू करण्यास उत्सुक आहे. तिच्या धाकट्या बहिणीबरोबर ती तिचं दुकान सुरू करणार आहे. “इस्लाममध्ये स्त्रियांना कमी किंवा दुय्यम लेखलं आहे हे कणही खरं नाहीये,” ती म्हणते. “माझं कुटुंब पूर्णपणे माझ्या पाठीशी आहे आणि माझ्या धर्मातल्या आदर्श आणि कणखर स्त्रिया मला स्वतःसाठी आणि माझ्या कुटुंबासाठी अर्थार्जन करण्याची कायम प्रेरणा देतात.”

बानो, कॅमेऱ्याला बिचकत म्हणाली, “मला इतकं थकायला झालंय, इफ्तार कधी होतोय आणि कधी मी उपास सोडतीये असं झालंय.”

“हे आहे लोकरीचं ‘इन्फिनिटी लूप’, हे असं गळ्यात घालतात [गळ्यात लोकरीचा रुमाल कसा घालायचा ते दाखवत]. हे सध्या एकदमच जोरात आहे. कारगिलमध्ये येणाऱ्या परदेशी पर्यटकांमध्ये याची जास्त चलती आहे,” ३८ वर्षांच्या हाजी अख्तर सांगतात. “मी काही गावातल्या बायांचे स्व-मदत गट केलेत. त्यांनी तयार केलेल्या वस्तू, जसं हा रुमाल, मी माझ्या दुकानात आणि कारगिलमधल्या काही हॉटेल्समध्ये विकते. तेवढाच त्यांना हातभार. धंदा जोरात आहे, खास करून उन्हाळ्यात, मला महिन्याला ४०,००० किंवा कधी कधी तर त्याहून जास्त कमाई होते.”

कनीझ फातिमा, वय २५, तिच्या आईला मदत करते. २० वर्षांपूर्वी इथे दुकानं सुरू केलेल्या पहिल्या काही जणींपैकी त्या एक.

फातिमा गेल्या सहा वर्षांपासून हे दुकान चालवतायत. शेजारी बसलेले त्यांचे पती, मोहम्मद इसा, यांनी छोटा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी त्यांना प्रोत्साहन दिलं. “ते अजूनही माझ्यासोबत खांद्याला खांदा लावून उभे आहेत, आपल्या पत्नीचा अभिमान आहे त्यांना,” फातिमा सांगतात. “ते माझा सगळ्यात मोठा आधार आणि प्रेरणा आहेत.”

“आचे (ताई), तू आमचे पण फोटो का काढत नाहीस?” दुकानात खरेदी करायला आलेली काही तरुण मुलं मला विचारतात.