Nagi Shiva

Author

Sharmila Joshi

Text Editor

Nirmaljit Kaur

Translator

large_01-DSCF3134-women_working-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

medium_01-DSCF3134-women_working-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

small_01-DSCF3134-women_working-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

thumbnail_01-DSCF3134-women_working-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

01-DSCF3134-women_working-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

02-DSC_7376-portraitCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

"ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲੈਣਾ ਪਸੰਦ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਕਿਵੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ," 33 ਸਾਲਾ ਨਾਗੀ ਸ਼ਿਵਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। "ਮੈਂ ਹੋਰ ਤਸਵੀਰਾਂ ਖਿੱਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ਦਾ। ਮੈਂ ਘਰ ਵਾਪਸ ਮੁੜਦੀਆਂ ਗਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ। ਮੀਂਹ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਹਰਿਆਲੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਚਰਦੀਆਂ ਭੇਡਾਂ, ਬੱਕਰੀਆਂ ਜਾਂ ਤਲਾਬ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਂਦੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਲੈਣਾ ਪਸੰਦ ਹੈ।"

03-DSCF3132-lonely_treeCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਕੱਲਾ-ਕਾਰਾ ਦਰੱਖ਼ਤ: “ਇਸ ਦਰੱਖ਼ਤ ਨੂੰ ਜਗਲਾ ਗੰਤੀ ਮਾਰਾ [ਲੜਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਦਰੱਖਤ] ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਂਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਰੱਖਤ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਲੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੇਗਾ। ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਹਦਾ ਇਹੀ ਨਾਮ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ; ਇਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਲ਼ਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।''

04-DSCF3134-women_working-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ: "ਇਹ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਔਰਤਾਂ ਫਲ਼ੀਆਂ ਤੋੜ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਫ਼ੋਟੋ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਾਰੀ ਔਰਤਾਂ ਮੇਰੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਹ ਫ਼ੋਟੋ ਸਵੇਰੇ 7 ਵਜੇ ਲਈ ਸੀ; ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਫ਼ੋਟੋ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਗਈ ਸਾਂ। ਕੇਵਲ ਮਰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸਾਂ, ਪਰ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਦੂਜਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।"

05-DSCF3144-gavi_redreshwaraCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_.jpg

06-DSCF3149-brother_bulls-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਬਲ਼ਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਭਰਾ: “ਇਹ ਘਰ ਬੈਂਗਲੋਰ ਦੇ ਰੈੱਡੀ ਨਾਮ ਦੇ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵਜੀਫ਼ੇ ਅਤੇ ਕਾਪੀਆਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇਸੇ ਘਰ 'ਚ ਹਾਊਸਕੀਪਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੀ ਸਾਂ। ਇਸ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਆਪਣੇ ਬਲ਼ਦਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਗਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਚਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਲ਼ਦ ਉਸੇ ਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਾਹਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਘਰ ਬਣਾਏ ਹਨ।”

07-DSCF3302-bullCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਬਲ਼ਦ: “ਇਹ ਬਲ਼ਦ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਦਾ ਹੈ। ਗਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸੀ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਬਲ਼ਦ ਨੂੰ ਬਸਾਵਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।”

08-DSCF3333-carrying_food-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਭੋਜਨ ਲਿਜਾਂਦੀ ਔਰਤ: "ਇਹ ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਹੈ। ਉਹ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਲਈ ਭੋਜਨ ਲਿਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।"

09-DSCF3572-fireCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਅੱਗ: "ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਕਿਸਨੇ ਲਾਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਲਾਈ ਹੋਵੇ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਬੀੜੀ ਬਾਲ਼ਦੇ ਵੇਲੇ ਮਾਚਸ ਦੀ ਤੀਲੀ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਹ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ਵੀ ਲੱਗੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਕੋਈ ਐਸਾ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚਰਾਉਣ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜੋ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸੇ ਨੇ ਇਹ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਲੋਕਕੇਰੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਜੰਗਲਾਤ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਤ ਦੇ 11 ਵਜੇ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।"

10-DSCF3598-peacockCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਮੋਰ: “ਸਾਡੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁੰਦਰ ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਸੁੰਦਰ ਮੋਰ। ਮੈਂ ਇਹ ਫ਼ੋਟੋ ਉਸ ਥਾਂ ਨੇੜਿਓਂ ਖਿੱਚੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹਾਂ। ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੋਰ ਚੱਟਾਨ ਉੱਪਰ ਸੀ। ਇਹ ਬੜਾ ਅਟਲ ਹੋ ਕੇ ਮੜਕ ਨਾਲ਼ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।”

11-DSCF3681-ploughing_field-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਵਾਹੀ: "ਅਸੀਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਵਾਹੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਬਿਜਾਈ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਜੰਗਲ ਨੇੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਵੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਰਾਗੀ, ਜਵਾਰ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਉਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਮੀਂਹ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ।"

12-DSCF3698-sheep_grazingCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_her.jpg

13-DSCF3751-lantana_carving-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

14-DSCF3775-trainingCrop-NS-We_have_hills_and_forests_and_we_live_here.jpg

'ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਜੰਗਲ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ'

‘We have hills and forests and we live here’

’நாங்கள் வாழ மலைகள், வனங்கள் உள்ளன’

‘এই আমাদের পাহাড় আর বন। এখানেই বাস আমাদের’

‘हमारे पास पहाड़ियां और जंगल हैं, हम यहीं रहते हैं’

’ہمارے پاس پہاڑیاں اور جنگل ہیں، ہم یہیں رہتے ہیں‘

'आमच्यापाशी आहेत टेकड्या नि वनं आणि आम्ही इथे राहतो'

‘ଆମର ବଣପାହାଡ ଅଛି ଓ ଆମେ ଏଠାରେ ବାସ କରୁ’

‘নৈ-পাহাৰৰ মাজতে আমাৰ ঘৰ’

Lokkere

At present, we can only accept donations in Indian rupees by Indian citizens. All donations made to the CounterMedia Trust are eligible for exemption under Section 80G of the Income Tax Act, 1961. Here is a copy of our exemption certificate.


India is bigger than New Delhi. And people need to know more about the rest of this vast nation.


Younger, media-saturated generations are growing up knowing little about their country, but a lot about the elites of a few metros and towns. For a narrowly-owned, commercially-driven media, the dumbing down of a nation is part of standard operating procedure. The last available data of the Centre for Media Studies (CMS, Delhi) show us that reports from New Delhi account for 66 per cent of news on the front pages of major dailies. The CMS data also found that just about 0.24 per cent of front page news came out of rural India. The TV channels are not much better.PARI exists to change that.We are a non-profit organisation. We publish under creative commons, and do not charge readers a subscription fee or put-up advertisements. Nothing is behind a paywall and we are completely free-to-access by anyone. We guard our independence and receive no direct grants from governments and corporations, nor any funding that could dictate our content. So, we are dependent on volunteer labour, donations from individuals, foundations and institutions that see value in independent and free media.PARI is changing the way Indian journalism reports and documents the rural.India is more than the elite of a few metros and towns. We report on rural lives and livelihoods, languages, communities, migrants and more. We need your help to pull off this most ambitious of Indian journalistic endeavours. The scale of this effort costs money. Donate generously - and spread the word about PARI.&nbsp;

Donate FAQs


ہمارے بارے میں جانیں

پاری میں آپ کا خیرمقدم ہے

گے۔ اگر آپ کو ہمارا کام پسند ہے، تو آپ ہمارے رضاکار بن کر ہمارا تعاون کر سکتے ہیں یا ہماری مالی مدد کر سکتے ہیں، تاکہ ہم اپنا کام جاری رکھ سکیں۔

Want to republish this article? Please write to <a href="mailto:zahra@ruralindiaonline.org" target="_blank" rel="noopener noreferrer">zahra@ruralindiaonline.org</a> with a cc to <a href="mailto:namita@ruralindiaonline.org" target="_blank" rel="noopener noreferrer">namita@ruralindiaonline.org</a>

'ਇਹ ਸਾਡੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੇ ਜੰਗਲ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ'

Related stories