عام طور پر اگر ہندوستان میں دیہی خواتین کی زندگی کے بارے میں بات کی جاتی ہے، تو روایتی کپڑے پہنے، کمر کے سہارے ایک گھڑا اٹھائے اور ایک یا دو گھڑوں کو اپنے سر پر سنبھالتی ہوئی ایک جوان یا بوڑھی عورت کی تصویر ذہن میں ابھرتی ہے، جو کہ دیہی ہندوستانی خواتین کی فرسودہ تصویر پیش کرتی ہے۔ ہندوستانی گاؤوں میں کنویں (جو کبھی خوبصورت اور کبھی بدرنگ نظر آتے ہیں) صرف پانی بھرنے کے مقام نہیں رہے ہیں۔ کنویں سے پانی بھرنے کے دوران، گہری دوستیوں کے جنم سے لے کر گاؤں میں رونما ہونے والے کسی سنسنی خیز واقعہ پر چٹخارے لینے اور ذات پر مبنی نا انصافیوں (جن سے کون پانی بھرے گا، یہ بھی طے کیا جاتا ہے) کا درد کنویں کی دنیا پر درج ملتا ہے۔

افسوس کی بات یہ ہے کہ یہی کنواں، جو روزمرہ کی زندگی کو چلاتا ہے، وہی سسرال میں تکلیفوں کا سامنا کر رہی بہت سی عورتوں کو کچھ لمحہ کے لیے پناہ بھی دیتا ہے۔ نیچے دیے گئے گیت میں، عورتوں (جن کی مرضی کے خلاف ایسے گھر میں شادی ہوئی ہے جہاں وہ خوش نہیں ہیں) کا اکیلا ساتھی – کنواں – بھی ان کے خلاف ہو گیا ہے۔ ان کے پاس ایسا کوئی بھی نہیں ہے جن سے وہ اپنے خاندان کے مردوں کی شکایت کر سکیں، جنہوں نے ان کی شادی ایسے گھر میں کردی ہے جو ان کے دشمن کا گھر معلوم ہوتا ہے۔

انجار کے شنکر باروٹ کے ذریعے پیش کردہ اس اداس گیت نے، جس میں ایک عورت اپنے خاندان کے مردوں کے ذریعے نبھائی گئی دشمنی کی شکایت کرتی ہے، نے شادیوں میں الگ الگ موقعوں پر گائے جانے والے گیتوں میں اپنی خاص جگہ بنا لی ہے۔

انجار کے شنکر باروٹ کی آواز میں یہ لوک گیت سنیں

گجراتی

જીલણ તારા પાણી મને ખારા ઝેર લાગે મને ઝેર ઝેર લાગે
જીલણ તારા પાણી મને ઝેર ઝેર લાગે મને ખારા ઝેર લાગે
દાદો વેરી થયા’તા મને  વેરીયામાં દીધી, મારી ખબરું ન લીધી
જીલણ તારા પાણી મને ઝેર ઝેર લાગે મને ખારા ઝેર લાગે
કાકો મારો વેરી મને  વેરીયામાં દીધી, મારી ખબરું ન લીધી
જીલણ તારા પાણી મને ઝેર ઝેર લાગે મને ખારા ઝેર લાગે
મામો મારો વેરી મને  વેરીયામાં દીધી, મારી ખબરું ન લીધી
જીલણ તારા પાણી મને ઝેર ઝેર લાગે મને ખારા ઝેર લાગે
જીલણ તારા પાણી મને ઝેર ઝેર લાગે મને ખારા ઝેર લાગે

اردو

کنواں تیرا پانی، کنواں تیرا پانی
مجھے کھارا زہر لاگے، مجھے زہر زہر لاگے۔
کنواں تیرا پانی، کنواں تیرا پانی
مجھے زہر زہر لاگے، مجھے کھارا زہر لاگے۔
دادا میرا دشمن۔ دادا نے مجھے دشمن کو ہی سونپ دیا
پھر کبھی خبر نہ لیا۔
کنواں تیرا پانی، کنواں تیرا پانی
مجھے زہر زہر لاگے، مجھے کھارا زہر لاگے۔
کاکا میرا دشمن۔ کاکا نے مجھے دشمن کو ہی سونپ دیا
پھر کبھی خبر نہ لیا۔
کنواں تیرا پانی، کنواں تیرا پانی
مجھے زہر زہر لاگے، مجھے کھارا زہر لاگے۔
ماما میرا دشمن۔ ماما نے مجھے دشمن کو ہی سونپ دیا
پھر کبھی خبر نہ لیا۔
کنواں تیرا پانی، کنواں تیرا پانی
مجھے زہر زہر لاگے، مجھے کھارا زہر لاگے۔
مجھے زہر زہر لاگے، مجھے کھارا زہر لاگے۔

PHOTO • Labani Jangi

گیت کی قسم: روایتی لوک گیت

موضوع: شادی کے گیت

گیت: ۵

گیت کا عنوان: جھیلن تارا پانی منے کھارا زہر لاگے

دھن: دیول مہتہ

گلوکار: شنکر باروٹ (انجار سے)

استعمال ہونے والے ساز: ہارمونیم، ڈرم، بینجو

ریکارڈنگ کا سال: ۲۰۱۲، کے ایم وی ایس اسٹوڈیو

کمیونٹی ریڈیو اسٹیشن ’سُر وانی‘ نے ایسے ۳۴۱ گیتوں کو ریکارڈ کیا ہے، جو کچھّ مہیلا وکاس سنگٹھن (کے ایم وی ایس) کے توسط سے پاری کے پاس آیا ہے۔

پریتی سونی، کے ایم وی ایس کی سکریٹری ارونا ڈھولکیا اور کے ایم وی ایس کے پروجیکٹ کوآرڈینیٹر امد سمیجا کا ان کے تعاون، اور بیش قیمتی مدد کے لیے بھارتی بین گور کا خاص طور سے شکریہ۔

مترجم: محمد قمر تبریز

Pratishtha Pandya

பிரதிஷ்தா பாண்டியா பாரியின் மூத்த ஆசிரியர் ஆவார். இலக்கிய எழுத்துப் பிரிவுக்கு அவர் தலைமை தாங்குகிறார். பாரிபாஷா குழுவில் இருக்கும் அவர், குஜராத்தி மொழிபெயர்ப்பாளராக இருக்கிறார். கவிதை புத்தகம் பிரசுரித்திருக்கும் பிரதிஷ்தா குஜராத்தி மற்றும் ஆங்கில மொழிகளில் பணியாற்றுகிறார்.

Other stories by Pratishtha Pandya
Illustration : Labani Jangi

லபானி ஜங்கி 2020ம் ஆண்டில் PARI மானியப் பணியில் இணைந்தவர். மேற்கு வங்கத்தின் நாடியா மாவட்டத்தைச் சேர்ந்தவர். சுயாதீன ஓவியர். தொழிலாளர் இடப்பெயர்வுகள் பற்றிய ஆய்வுப்படிப்பை கொல்கத்தாவின் சமூக அறிவியல்களுக்கான கல்வி மையத்தில் படித்துக் கொண்டிருப்பவர்.

Other stories by Labani Jangi
Translator : Qamar Siddique

கமார் சித்திக்கி, பாரியில் உருது மொழிபெயர்ப்பு ஆசிரியராக இருக்கிறார். அவர் தில்லியை சார்ந்த பத்திரிகையாளர் ஆவார்.

Other stories by Qamar Siddique