পাখিদের নিয়ে গানের সংগ্রহ থেকে রইল আরেকটি কিস্তি, গায়ক যেখানে বিহঙ্গের মাধ্যমে সম্বোধন করছেন তাঁর ভালোবাসার মানুষকে। এই গানে আমাদের আলাপ হয় রোজ-রিংড্ প্যারাকিট (সুদালা), বা আমাদের অতি পরিচিত সবুজ টিয়ার সঙ্গে — এই অঞ্চলে যাদের সর্বত্র দেখা মেলে। আম, জাম আর খিরনি (রায়ান) খেতে তারা ওস্তাদ। গানটিতে উল্লেখ রয়েছে এমন অনেক গয়নার যা বিবাহিত মহিলারা পরেন। প্রেমিক পাখিটিকে এসকল অলংকার এনে দিতে পিড়াপিড়ি করছেন এক নারী — এ নিছকই এক সাংকেতিক প্রণয়বার্তা, সাতপাকে বাঁধার আমন্ত্রণ।

এখানে ভদ্রেসার গাঁয়ের জুমা ওয়াঘের যে লোকগীতিটি পরিবেশন করেছেন, কচ্ছ অঞ্চলে সেটা হামেশাই বিয়ের সময় গাওয়া হয়।

ভদ্রেসারের জুমা ওয়াঘের-এর কণ্ঠে কচ্ছি লোকগীতিটি শুনুন

કચ્છી

કારે ઊનારે સૂડલા પખી ઘેલી ગૂજરાત
આમૂં જાંભૂં ને રેણ મિઠી, સૂડલા પખી ઘેલી ગૂજરાત.
પગ પિરમાણે સૂડલા પખી કડલા ઘડાય (૨)
કાંભી એ તે હીરલા જડાઈયાં સૂડલા પખી કચ્છડો બારે માસ
કારે ઊનારે સૂડલા પખી ઘેલી ગૂજરાત
હથ પિરમાણે સૂડલા પખી મુઠીયો ઘડાય
બંગલીએ તેં હીરલા જડાઈયાં, સૂડલા પખી કચ્છડો બારે માસ
કારે ઊનારે સૂડલા પખી ઘેલી ગૂજરાત
ડોક પિરમાણે સૂડલા પખી હારલો ઘડાય
હાંસડી તે હીરલા જડાઈયાં સૂડલા પખી કચ્છડો બારે માસ
કારે ઊનારે સૂડલા પખી ઘેલી ગૂજરાત
નક પિરમાણે સૂડલા પખી નથડી ઘડાય
ડામણી તે હીરલા જડાઈયાં સૂડલા પખી કચ્છડો બારે માસ
કારે ઊનારે સૂડલા પખી ઘેલી ગૂજરાત
આમૂં જાભૂં ને રેણ મિઠી સૂડલા પખી કચ્છડો બારે માસ.

বাংলা

নিঠুর নিদয় জ্বলন ভরা জৈষ্ঠ্য বোশেখ মাসে,
পান্নারঙা টিয়ার মায়ায় গুজরাত সই ভাসে।
মরসুমে তার ঠুকরে খাওয়ার নাইরে কোনও তল,
আম, জাম আর খিরনি গাছের মিষ্টি হলুদ ফল,
সবুজ শাদাব কচ্ছের ওই চন্দনারং টিয়া।
চন্দনারং কচ্ছের ওই সবুজ সবুজ টিয়া।
দে ভরে তে দুইপা আমার কডলা-নুপূর-তোড়া,
আন তো দেখি কাম্ভি কতক মাণিক-হীরে ভরা।
সবুজ শাদাব কচ্ছের ওই চন্দনারং টিয়া।
চন্দনারং কচ্ছের ওই সবুজ সবুজ টিয়া।
নিঠুর নিদয় বড্ড কঠিন জৈষ্ঠ্য বোশেখ মাসে,
পান্নারঙা টিয়ার মায়ায় গুজরাত সই ভাসে।
আঙুল ভরে মুঠিয়ো দিয়ে সাজিয়ে দে রে সই,
আন তো দেখি বাঙ্গড়ি চূড় হীরকপানা ওই।
সবুজ শাদাব কচ্ছের ওই চন্দনারং টিয়া।
চন্দনারং কচ্ছের ওই সবুজ সবুজ টিয়া।
নিঠুর নিদয় জ্বলন ভরা জৈষ্ঠ্য বোশেখ মাসে,
পান্নারঙা টিয়ার মায়ায় গুজরাত সই ভাসে।
গলাটা মোর বড্ড ফাঁকা, হারলো গড়ে দে রে,
আন তো দেখি হাঁসড়ি কতক মাণিক-হীরে ভরে।
সবুজ শাদাব কচ্ছের ওই চন্দনারং টিয়া।
চন্দনারং কচ্ছের ওই সবুজ সবুজ টিয়া।
নিঠুর নিদয় বড্ড কঠিন জৈষ্ঠ্য বোশেখ মাসে,
পান্নারঙা টিয়ার মায়ায় গুজরাত সই ভাসে।
নথণি নোলক নাকের তরে আন তো দেখি সই,
সিঁথির পরে দামণি দুলুক হীরক সাজে ওই।
সবুজ শাদাব কচ্ছের ওই চন্দনারং টিয়া।
চন্দনারং কচ্ছের ওই সবুজ সবুজ টিয়া।
নিঠুর নিদয় জ্বলন ভরা জৈষ্ঠ্য বোশেখ মাসে,
পান্নারঙা টিয়ার মায়ায় গুজরাত সই ভাসে।
মরসুমে তার ঠুকরে খাওয়ার নাইরে কোনও তল,
আম, জাম আর খিরনি গাছের মিষ্টি হলুদ ফল।
সবুজ শাদাব কচ্ছের ওই চন্দনারং টিয়া।
চন্দনারং কচ্ছের ওই সবুজ সবুজ টিয়া।

PHOTO • Priyanka Borar

গীতিবর্গ : প্রথাগত লোকগীতি

পর্যায় : বিবাহগীতি

ক্রম : ১১

গানের শিরোনাম : কারে উনারে সুদলা পাখি ঘেলি গুজরাত

গায়ক : মুন্দ্রা তালুকের ভদ্রেসার গ্রামের জুমা ওয়াঘের

ব্যবহৃত বাদ্যযন্ত্র : ড্রাম, হারমোনিয়াম, ব্যাঞ্জো

রেকর্ডিংয়ের সাল : ২০১২, কেএমভিএস স্টুডিও

কৌম-সঞ্চালিত রেডিও স্টেশন সূরবাণী দ্বারা রেকর্ড করা এই ৩৪১টি গান কচ্ছ মহিলা বিকাশ সংগঠনের (কেএমভিএস) থেকে পেয়েছে পারি। এই সংকলনের অন্যান্য গান শুনতে এই পৃষ্ঠায় যান: রণ-এর সুর: কচ্ছি লোকগীতির আর্কাইভ

প্রীতি সোনি, কেএমভিএস-এর সচিব অরুণা ঢোলকিয়া ও কেএমভিএস-এর প্রজেক্ট সমন্বয়কারী আমাদ সামেজাকে সার্বিক সহায়তা তথা গুজরাতি ভাষায় তর্জমার কাজে সাহায্য করার জন্য ভারতীবেন গোরকে অশেষ ধন্যবাদ।

অনুবাদ: জশুয়া বোধিনেত্র

Text : Pratishtha Pandya

பிரதிஷ்தா பாண்டியா பாரியின் மூத்த ஆசிரியர் ஆவார். இலக்கிய எழுத்துப் பிரிவுக்கு அவர் தலைமை தாங்குகிறார். பாரிபாஷா குழுவில் இருக்கும் அவர், குஜராத்தி மொழிபெயர்ப்பாளராக இருக்கிறார். கவிதை புத்தகம் பிரசுரித்திருக்கும் பிரதிஷ்தா குஜராத்தி மற்றும் ஆங்கில மொழிகளில் பணியாற்றுகிறார்.

Other stories by Pratishtha Pandya
Illustration : Priyanka Borar

ப்ரியங்கா போரர், தொழில்நுட்பத்தில் பல விதமான முயற்சிகள் செய்வதன் மூலம் புதிய அர்த்தங்களையும் வெளிப்பாடுகளையும் கண்டடையும் நவீன ஊடக கலைஞர். கற்றுக் கொள்ளும் நோக்கிலும் விளையாட்டாகவும் அவர் அனுபவங்களை வடிவங்களாக்குகிறார், அதே நேரம் பாரம்பரியமான தாள்களிலும் பேனாவிலும் அவரால் எளிதாக செயல்பட முடியும்.

Other stories by Priyanka Borar
Translator : Joshua Bodhinetra

ஜோஷுவா போதிநெத்ரா, பாரியின் இந்திய மொழிகளுக்கான திட்டமான பாரிபாஷாவின் உள்ளடக்க மேலாளராக இருக்கிறார். கொல்கத்தாவின் ஜாதவ்பூர் பல்கலைக்கழகத்தில் ஒப்பீட்டு இலக்கியத்தில் ஆய்வுப்படிப்பு படித்திருக்கும் அவர், பன்மொழி கவிஞரும், மொழிபெயர்ப்பாளரும், கலை விமர்சகரும், ச்மூக செயற்பாட்டாளரும் ஆவார்.

Other stories by Joshua Bodhinetra