چترگُپت تمام پرائمری اور اپر پرائمری اسکولوں کے مارے گئے ٹیچروں اور معاون ملازمین کے ناموں کی گنتی کر رہے تھے، جیسا کہ کچھ ہفتہ پہلے ووٹوں کی گنتی کے وقت کیا گیا تھا۔ انہیں اس کام کے لیے مشینوں پر بہت زیادہ بھروسہ نہیں تھا۔ چیف سکریٹری اور وزیروں کو بھیجے جانے سے پہلے انہیں اس بات کو یقینی بنانا تھا کہ ریکارڈ صحیح ہوں اور کوئی غلطی نہ ہوئی ہو۔

جو مارے گئے تھے وہ اپنے پھل کا انتظار کر رہے تھے، لیکن چترگپت گنتی میں غلطی ہونے کا خطرہ مول نہیں لے سکتے تھے۔ انہیں ایک بھی سیٹ سونپنے سے پہلے، زمین پر ان کے گزشتہ اعمال کے تمام ریکارڈ کی جانچ کرنی ضروری تھی۔ ہر غلطی کی قیمت کافی زیادہ ہونے والی تھی، اس لیے وہ بار بار گن رہے تھے۔ ہر بار جب وہ گنتی میں لگے ہوتے، تو گم شدہ روحوں کی اس لامتناہی فہرست میں کچھ اور نام شامل ہوچکے ہوتے۔ انہوں نے سوچا کہ اگر وہ ان بھٹکتی روحوں کو پاتال لوک میں اپنے آفس کے باہر قطار میں کھڑا کر دیں، تو یہ لائن سیدھا پریاگ راج تک پہنچ جاتی۔

سدھنوا دیش پانڈے کی آواز میں یہ نظم سنیں

illustration
PHOTO • Labani Jangi

دو دُونی چار، ۱۶۰۰ سے زیادہ کی قطار...

دو دُونی چار
چار دُونی آٹھ
آٹھ دونی ہوا سولہ
اوپر سے جوڑا ۱۰...
۱۶۰۰ سے زیادہ تو ابھی قطار میں ہیں۔
اگر تم نے غصے کو جوڑنا سیکھ لیا ہے
اور اپنے ڈر کو گھٹانا جان گئے ہو،
تو اب گنتی سیکھو
اور بھاری بھرکم اعداد کا حساب کرو،
اُن لاشوں کو گنو
جو بھری ہوئی ہیں بیلٹ باکسوں میں۔
بتاؤ کہ کہیں تمہیں اعداد سے ڈر تو نہیں لگا۔

فروری، مارچ، اپریل، مئی
مہینوں کے نام یاد رکھو،
ہفتے کے وہ دن یاد رکھو جو اندیکھی کے شکار ہوئے،
موت، آنسو، اور غم کے موسموں کے نام،
ہر پولنگ مرکز، ہر ضلع کا نام،
گاؤں کے ہر بلاک یاد رکھو۔
کلاس کی دیواروں کے رنگ،
اُن اینٹوں کے گرنے کی آواز،
اسکولوں کے ملبہ میں تبدیل ہونے کا نظارہ یاد رکھو،
ہماری آنکھیں جلتی ہیں تو جل جائیں، یاد کرنا ہوگا ان ناموں کو
کلرکوں، چپراسیوں، اور سارے ٹیچروں کے –
گریش سر، رام بھیا
مِس سنیتا رانی
مِس جاونتری دیوی
عبدل سر، اور فریدہ میم۔
انہیں زندہ رکھنے کے لیے ہمیں یاد رکھنا ہوگا
تب بھی، جب سانس نہیں مل رہی اور یہ مر جا رہے۔

اب سانس لینے کا مطلب برداشت کرنا ہے
خدمت کرنے کا مطلب مر جانا ہے
سزا دینا ہی حکومت کی روایت ہے اب
جیتنا ہے تو قتل عام کرنا ہے
خاموشی کی خاطر اب مناسب ہے جان سے مارنا
لکھنے کا مطلب اُڑنا ہے
اب جینا ہے تو بولنا ہے
اور یاد میں رہنا، جینا ہے –
گریش سر، رام بھیا
مِس سنیتا رانی
مِس جاونتری دیوی
عبدل سر، اور فریدہ میم
یاد رکھنے کے لیے ضروری ہے سیکھنا،
سیکھ لو، طاقت اور حالیہ سیاست کی زبان۔
خاموشیوں اور تکلیفوں کی
اصطلاحیں رَٹ لو۔
ٹوٹ کر بکھر گئے خوابوں کو جمع کرو،
جو رہ گیا اَن کہا، اسے پڑھو۔

ایک دن تم جانوگے
جھوٹ میں دبا سچ۔
ایک دن تم جانوگے
کیوں مر گئے اتنے ٹیچر۔
کلاس روم کیوں سنسان ہوئے
اور کیوں اجڑ گئے کھیل کے میدان۔
شمشان میں کیوں تبدیل ہوئے اسکول
چتاؤں میں آگ کس نے دی۔
لیکن، تم کو یہ نام ہمیشہ یاد رکھنے ہوں گے –
گریش سر، رام بھیا
مِس سنیتا رانی
مِس ساونتری دیوی
عبدل سر، اور فریدہ میم

آڈیو: سدھنوا دیش پانڈے جن ناٹیہ منچ کے ایک اداکار، ہدایت کار اور لیفٹ ورڈ بُکس کے ایڈیٹر ہیں۔

مضمون کا عنوان: شاعر دانش علی گڑھی کے شعر کا ایک مصرع

مترجم: محمد قمر تبریز

Pratishtha Pandya

பிரதிஷ்தா பாண்டியா பாரியின் மூத்த ஆசிரியர் ஆவார். இலக்கிய எழுத்துப் பிரிவுக்கு அவர் தலைமை தாங்குகிறார். பாரிபாஷா குழுவில் இருக்கும் அவர், குஜராத்தி மொழிபெயர்ப்பாளராக இருக்கிறார். கவிதை புத்தகம் பிரசுரித்திருக்கும் பிரதிஷ்தா குஜராத்தி மற்றும் ஆங்கில மொழிகளில் பணியாற்றுகிறார்.

Other stories by Pratishtha Pandya
Painting : Labani Jangi

லபானி ஜங்கி 2020ம் ஆண்டில் PARI மானியப் பணியில் இணைந்தவர். மேற்கு வங்கத்தின் நாடியா மாவட்டத்தைச் சேர்ந்தவர். சுயாதீன ஓவியர். தொழிலாளர் இடப்பெயர்வுகள் பற்றிய ஆய்வுப்படிப்பை கொல்கத்தாவின் சமூக அறிவியல்களுக்கான கல்வி மையத்தில் படித்துக் கொண்டிருப்பவர்.

Other stories by Labani Jangi
Translator : Qamar Siddique

கமார் சித்திக்கி, பாரியில் உருது மொழிபெயர்ப்பு ஆசிரியராக இருக்கிறார். அவர் தில்லியை சார்ந்த பத்திரிகையாளர் ஆவார்.

Other stories by Qamar Siddique