ہاتھ میں راون ہتھّا لیے کشن بھوپا کہتے ہیں، ’’یہ میرا ساز نہیں ہے۔‘‘ انہوں نے ابھی ابھی اپنی بیوی بابوڑی بھوپی کے ساتھ مل کر اسے بنانے کا کام مکمل کیا ہے۔

کشن کہتے ہیں، ’’ہاں، میں اسے بجاتا ہوں، لیکن یہ میرا نہیں ہے۔ یہ راجستھان کی شان ہے۔‘‘

راون ہتھّا، تاروں اور کمان والا آلہ موسیقی ہے جو بانس کی مدد سے بنایا جاتا ہے۔ کشن کی فیملی کئی نسلوں سے اسے بنانے اور بجانے کا کام کر رہی ہے۔ وہ بتاتے ہیں کہ اس کی ابتدا کے بارے میں ہندوؤں کی مقدس کتاب، رامائن میں ذکر ملتا ہے۔ ان کے مطابق، لنکا کے راجہ راون کے نام پر اس کا نام راون ہتھا رکھا گیا تھا۔ مؤرخین اور تمام قلم کار بھی اس بات سے متفق نظر آتے ہیں۔ ان کا ماننا ہے کہ راون نے بھگوان شیو کو خوش کرنے اور وَردان حاصل کرنے کے لیے اس ساز کو بنایا تھا۔

سال ۲۰۰۸ میں ’راون ہتھا: ایپک جرنی آف این انسٹرومنٹ اِن راجستھان‘ نام سے شائع ہونے والی کتاب کی مصنفہ ڈاکٹر سُنیرا کاسلیوال کہتی ہیں، ’’تاروں اور کمان والے آلات موسیقی میں راون ہتھا سب سے پرانا ساز ہے۔‘‘ وہ کہتی ہیں کہ چونکہ اسے وائلن کی طرح پکڑ کر بجایا جاتا ہے، اس لیے بہت سے عالموں کا ماننا ہے کہ یہ وائلن اور سیلو جیسے آلات کا پیش رو ہے۔

وہیں، کشن اور بابوڑی کے لیے اس ساز کو تیار کرنا، ان کی روزمرہ کی زندگی کا ایک اہم حصہ ہے۔ ادے پور ضلع کی گِروا تحصیل کے برگاؤ نامی گاؤں میں، ان کے گھر کے چاروں طرف راون ہتھا بنانے کا سامان – لکڑی، ناریل کے گولے، بکری کی کھال اور رسی – بکھرا ہوا ہے۔ کشن اور بابوڑی کا تعلق نائک برادری سے ہے، جسے راجستھان میں درج فہرست ذات کا درجہ حاصل ہے۔

چالیس سال کی عمر پار کر چکی یہ جوڑی (میاں بیوی) اُدے پور شہر کے مشہور سیاحتی مقام، گنگور گھاٹ پر کام کرنے کے لیے صبح نو بجے نکل جاتی ہے۔ یہاں پر بابوڑی زیورات بیچتی ہیں، جب کہ کشن ان کے بغل میں بیٹھ کر، صارفین کو متوجہ کرنے کے لیے راون ہتھا بجاتے ہیں۔ شام ۷ بجے اپنا سارا سامان سمیٹ کر، وہ دونوں اپنے پانچوں بچوں کے پاس گھر لوٹ جاتے ہیں۔

اس فلم میں، کشن اور بابوڑی ہمیں بتاتے ہیں کہ راون ہتھا کیسے بنایا جاتا ہے، اور اس ساز نے کس طرح ان کی زندگی کو ترتیب دی ہے۔ ساتھ ہی، وہ اس ہنر کو بچا کر رکھنے میں آنے والی چنوتیوں کے بارے میں بھی بتاتے ہیں۔

فلم دیکھیں: راون کو جاودانی عطا کرنے والا آلہ موسیقی

مترجم: محمد قمر تبریز

உர்ஜா, பாரியின் மூத்த உதவி காணொளி தொகுப்பாளர். ஆவணப்பட இயக்குநரான அவர் கைவினையையும் வாழ்க்கைகளையும் சூழலையும் ஆவணப்படுத்துவதில் ஆர்வம் கொண்டிருக்கிறார். பாரியின் சமூக ஊடகக் குழுவிலும் இயங்குகிறார்.

Other stories by Urja
Text Editor : Riya Behl

ரியா பெல், பாலினம் மற்றும் கல்வி சார்ந்து எழுதும் ஒரு பல்லூடக பத்திரிகையாளர். பாரியின் முன்னாள் மூத்த உதவி ஆசிரியராக இருந்த அவர், வகுப்பறைகளுக்குள் பாரியை கொண்டு செல்ல, மாணவர்கள் மற்றும் கல்வியாளர்களுடன் இணைந்து பணியாற்றுகிறார்.

Other stories by Riya Behl
Translator : Qamar Siddique

கமார் சித்திக்கி, பாரியில் உருது மொழிபெயர்ப்பு ஆசிரியராக இருக்கிறார். அவர் தில்லியை சார்ந்த பத்திரிகையாளர் ஆவார்.

Other stories by Qamar Siddique