ഒരു പഴയ ദൈവം, ഒരു പുതിയ മന്ദിരം, ഏകാധിപതിയായ ഒരു രാജാവ്, വിശന്നുവലഞ്ഞവരും ഭവനരഹിതരുമായ സാധാരണ ജനങ്ങൾ - 123 കൊല്ലം മുമ്പത്തെ ഒരു കവിതയിലും ഇതെല്ലാം വിഷയമായി വന്നു. എന്നാൽ, അതോടൊപ്പം, രാജാവിനോട് സത്യം പറയാൻ ധൈര്യം കാണിച്ച ഒരു ഋഷിയുമുണ്ട് ഈ കവിതയിൽ. സത്യം തുറന്നുപറഞ്ഞാൽ തന്റെ ഗതി എന്താവുമെന്ന് ഉറപ്പുണ്ടായിട്ടും അതിന് മടിക്കാതിരുന്ന ഒരാൾ. താൻ ജീവിച്ചിരുന്ന കാലത്തിനപ്പുറത്തേക്കും ദൃഷ്ടി പായിക്കാൻ കഴിവുണ്ടായിരുന്ന ക്രാന്തദർശിയായ ഒരു കവിയും ഇതിലുണ്ട്.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ കഹിനി എന്ന സമാഹാരത്തിലെ ദീനോദാൻ എന്ന കവിത, സാങ്കൽപ്പികമോ അല്ലാത്തതോ ആയ ഒരു രാജ്യത്തെ സാധാരണക്കാരായ മനുഷ്യരുടെ കഥയാണ് പറയുന്നത്. മാനവികതയുടെ സാർവ്വത്രികമായ മൂല്യങ്ങളെ കൈയ്യൊഴിഞ്ഞ ഒരു രാജ്യം.
വർത്തമാനകാലത്തെ സാംസ്കാരികവും സാമൂഹികവും രാഷ്ട്രീയവുമായ അവസ്ഥകളിൽ, ഈ കവിത അസ്വസ്ഥപ്പെടുത്തുംവിധം കാലികമായി അനുഭവപ്പെടും.
দীনদান
নিবেদিল রাজভৃত্য, “মহারাজ, বহু অনুনয়ে
সাধুশ্রেষ্ঠ নরোত্তম তোমার সোনার দেবালয়ে
না লয়ে আশ্রয় আজি পথপ্রান্তে তরুচ্ছায়াতলে
করিছেন নাম-সংকীর্তন। ভক্তবৃন্দ দলে দলে
ঘেরি তাঁরে দরদর-উদ্বেলিত আনন্দধারায়
ধৌত ধন্য করিছেন ধরণীর ধূলি। শূন্যপ্রায়
দেবাঙ্গন; ভৃঙ্গ যথা স্বর্ণময় মধুভাণ্ড ফেলি
সহসা কমলগন্ধে মত্ত হয়ে দ্রুত পক্ষ মেলি
ছুটে যায় গুঞ্জরিয়া উন্মীলিত পদ্ম-উপবনে
উন্মুখ পিপাসাভরে, সেইমতো নরনারীগণে
সোনার দেউল-পানে না তাকায়ে চলিয়াছে ছুটি
যেথায় পথের প্রান্তে ভক্তের হৃদয়পদ্ম ফুটি
বিতরিছে স্বর্গের সৌরভ। রত্নবেদিকার ’পরে
একা দেব রিক্ত দেবালয়ে।”
শুনি রাজা ক্ষোভভরে
সিংহাসন হতে নামি গেলা চলি যেথা তরুচ্ছায়ে
সাধু বসি তৃণাসনে। কহিলেন নমি তাঁর পায়ে,
“হেরো প্রভু, স্বর্ণশীর্ষ নৃপতিনির্মিত নিকেতন
অভ্রভেদী দেবালয়, তারে কেন করিয়া বর্জন
দেবতার স্তবগান গাহিতেছ পথপ্রান্তে বসে?”
“সে মন্দিরে দেব নাই” কহে সাধু।
রাজা কহে রোষে,
“দেব নাই! হে সন্ন্যাসী, নাস্তিকের মতো কথা কহ।
রত্নসিংহাসন ’পরে দীপিতেছে রতনবিগ্রহ—
শূন্য তাহা?”
“শূন্য নয়, রাজদম্ভে পূর্ণ” সাধু কহে,
“আপনায় স্থাপিয়াছ, জগতের দেবতারে নহে।”
ভ্রূ কুঞ্চিয়া কহে রাজা, “বিংশ লক্ষ স্বর্ণমুদ্রা দিয়া
রচিয়াছি অনিন্দিত যে মন্দির, অম্বর ভেদিয়া
পূজামন্ত্রে নিবেদিয়া দেবতারে করিয়াছি দান,
তুমি কহ সে মন্দিরে দেবতার নাহি কোনো স্থান!”
শান্ত মুখে কহে সাধু, “যে বৎসর বহ্নিদাহে দীন
বিংশতি সহস্র প্রজা গৃহহীন অন্নবস্ত্রহীন
দাঁড়াইল দ্বারে তব, কেঁদে গেল ব্যর্থ প্রার্থনায়
অরণ্যে, গুহার গর্ভে, পথপ্রান্তে তরুর ছায়ায়,
অশ্বত্থবিদীর্ণ জীর্ণ মন্দিরপ্রাঙ্গণে, সে বৎসর
বিংশ লক্ষ মুদ্রা দিয়া রচি তব স্বর্ণদীপ্ত ঘর
দেবতারে সমর্পিলে। সে দিন কহিলা ভগবান —
“আমার অনাদি ঘরে অগণ্য আলোক দীপ্যমান
অনন্তনীলিমা-মাঝে; মোর ঘরে ভিত্তি চিরন্তন
সত্য, শান্তি, দয়া, প্রেম। দীনশক্তি যে ক্ষুদ্র কৃপণ
নাহি পারে গৃহ দিতে গৃহহীন নিজ প্রজাগণে
সে আমারে গৃহ করে দান! “চলি গেলা সেই ক্ষণে
পথপ্রান্তে তরুতলে দীনসাথে দীনের আশ্রয়।
অগাধ সমুদ্র-মাঝে স্ফীত ফেন যথা শূন্যময়
তেমনি পরম শূন্য তোমার মন্দির বিশ্বতলে,
স্বর্ণ আর দর্পের বুদ্বুদ্!”
রাজা জ্বলি রোষানলে,
কহিলেন, “রে ভণ্ড পামর, মোর রাজ্য ত্যাগ করে
এ মুহূর্তে চলি যাও।”
সন্ন্যাসী কহিলা শান্ত স্বরে,
“ভক্তবৎসলেরে তুমি যেথায় পাঠালে নির্বাসনে
সেইখানে, মহারাজ, নির্বাসিত করো ভক্তজনে।”
Destitute Donation
Said the royal attendant, “Despite entreaties, king,
The finest hermit, best among men, refuses shelter
In your temple of gold, he is singing to god
Beneath a tree by the road. The devout surround him
In numbers large, their overflowing tears of joy
Rinse the dust off the earth. The temple, though,
Is all but deserted; just as bees abandon
The gilded honeypot when maddened by the fragrance
Of the flower to swiftly spread their wings
And fly to the petals unfurling in the bush
To quench their eager thirst, so too are people,
Sparing not a glance for the palace of gold,
Thronging to where a flower in a devout heart
Spreads heaven’s incense. On the bejewelled platform
The god sits alone in the empty temple.”
At this,
The fretful king dismounted from his throne to go
Where the hermit sat beneath the tree. Bowing, he said,
“My lord, why have you forsaken god’s mighty abode,
The royal construction of gold that pierces the sky,
To sing paeans to the divine here on the streets?’
“There is no god in that temple,” said the hermit.
Furious,
The king said, “No god! You speak like a godless man,
Hermit. A bejewelled idol on a bejewelled throne,
You say it’s empty?”
“Not empty, it holds royal arrogance,
You have consecrated yourself, not the god of the world.”
Frowning, said the king, “You say the temple I made
With twenty lakh gold coins, reaching to the sky,
That I dedicated to the deity after due rituals,
This impeccable edifice – it has no room for god!”
Said the tranquil hermit, “The year when the fires
Raged and rendered twenty thousand subjects
Homeless, destitute, when they came to your door
With futile pleas for help, and sheltered in the woods,
In caves, in the shade of trees, in dilapidated temples,
When you constructed your gold-encrusted building
With twenty lakh gold coins for a deity, god said,
‘My eternal home is lit with countless lamps
In the blue, infinite sky; its everlasting foundations
Are truth, peace, compassion, love. This feeble miser
Who could not give homes to his homeless subjects
Expects to give me one!’ At that moment god left
To join the poor in their shelter beneath the trees.
As hollow as the froth and foam in the deep wide ocean
Is your temple, just as bereft beneath the universe,
A bubble of gold and pride.”
Flaring up in rage
The king said, “You false deceiver, leave my kingdom
This instant.”
Serenely the hermit said to him,
“You have exiled the one who loves the devout.
Now send the devout into the same exile, king.”
വ്യർത്ഥമായ ദാനം
പരിചാരകൻ രാജാവിനെ
ഉണർത്തിച്ചു.
“ആ യോഗിവര്യൻ, മാനവരിൽ ഉത്തമൻ
പ്രലോഭിപ്പിച്ചിട്ടും, വഴങ്ങുന്നില്ല മഹാരാജൻ,
തെരുവിൽ, വൃക്ഷച്ചുവട്ടിലിരുന്ന് ഈശ്വരനെ സ്തുതിക്കുന്നു.
അങ്ങ് നിർമ്മിച്ച
ആ സ്വർണ്ണക്ഷേത്രത്തെ ആശ്രയിക്കില്ലെന്ന് വാശി
ഭക്തർ അയാളെ പൊതിയുന്നു,
അവരുടെ ആനന്ദക്കണ്ണീർ
മണ്ണിലെ കറകൾ കഴുകിക്കളയുന്നു.
ക്ഷേത്രം വിജനമായിരിക്കുന്നു,
പൂക്കളുടെ മണമറിഞ്ഞ തേനീച്ചകൾ
കൂടുപേക്ഷിച്ച്, ദാഹം തീർക്കാൻ
പൂവിതളുകളിൽ ചിറകുവിരിച്ചെത്തുന്നതുപോലെ
ഭക്തർ അവിടേക്ക് ഓടിയണയുന്നു,
യോഗിവര്യന്റെ ഹൃദയത്തിലെ പൂ
സ്വർഗ്ഗീയ സുഗന്ധം പരത്തുന്ന
സ്ഥലത്തേക്ക് അവർ പറന്നെത്തുന്നു
സുവർണ്ണമന്ദിരത്തിലേക്ക് നോക്കുകപോലും ചെയ്യാതെ.
രത്നഖചിത്രമായ പീഠത്തിൽ, ഒഴിഞ്ഞ അമ്പലത്തിൽ ദൈവം
ഒറ്റയ്ക്കിരിക്കുന്നു”
മഹാരാജാവ് കുതിരപ്പുറത്തുനിന്നിറങ്ങി
യോഗിവര്യന്റെയടുത്തെത്തി പ്രണമിച്ചു.
“ഹേ പുണ്യാത്മൻ, ദൈവത്തിന്റെ
ആ സുവർണ്ണദേവാലയത്തെ
അങ്ങ് ഉപേക്ഷിക്കുന്നതെന്തുകൊണ്ടാണ്?
ആകാശത്തിലേക്കുയരുന്ന സുവർണ്ണസൌധത്തെ ഉപേക്ഷിച്ച്
ഈ തെരുവിലിരുന്ന് ഈശ്വരനെ ധ്യാനിക്കുന്നതെന്തുകൊണ്ടാണ്?”
“ആ മന്ദിരത്തിൽ ദൈവമില്ല, മഹാരാജൻ”,
യോഗിവര്യൻ പ്രതിവചിച്ചു.
“ദൈവമില്ലെന്നോ”? മഹാരാജന്റെ മുഖം മുഷിഞ്ഞു.
അങ്ങ് അവിശ്വാസിയെപ്പോലെ സംസാരിക്കുന്നു.
രത്നഖചിത സിംഹാസനത്തിലെ രത്നവിഗ്രഹം
ശൂന്യമാണെന്നോ?”
“ശൂന്യമല്ല, മഹാരാജൻ,
അതിലുള്ളത് രാജകീയമായ ധാർഷ്ട്യം മാത്രം
നീ നിന്നെത്തന്നെയാണ് ആരാധിക്കുന്നത്,
ലോകത്തിന്റെ നാഥനെയല്ല”
“ഇരുപത് ലക്ഷം സ്വർണ്ണനാണയത്തിൽ ഞാൻ നിർമ്മിച്ച,
ആകാശത്തോളം ഉയരമുള്ള മന്ദിരത്തിൽ,
ആചാരപൂർവ്വം ഞാൻ പ്രതിഷ്ഠിച്ച വിഗ്രഹം,
അതിരിക്കുന്ന
ഈ അലൌകിക സൌധം,
അതിൽ ദൈവമില്ലെന്നോ?”
മഹാരാജാവിന്റെ മുഖം കറുത്തു.
“നാട് കത്തിയെരിഞ്ഞ കാലത്ത്,
നിന്റെ ഇരുപതിനായിരം പ്രജകൾക്ക്
അവരുടെ വീട് നഷ്ടമായപ്പോൾ,
നിർദ്ധനരായി അവർ നിന്റെ വാതിൽക്കലെത്തി
യാചിച്ചത് മറന്നുപോയോ
അങ്ങ്?
ഫലമില്ലെന്ന് കണ്ട് കാട്ടിലും ഗുഹകളിലും,
തകർന്ന ദേവാലയങ്ങളിലും
അവർക്ക് അഭയം തേടേണ്ടിവന്നതും മറന്നുപോയോ
രാജൻ?
ഇരുപത് ലക്ഷം സ്വർണ്ണനാണയംകൊണ്ട്
നീ ഈ സുവർണ്ണമന്ദിരം
പണിഞ്ഞ
അന്ന്, ആ ദിവസം ദൈവം പറഞ്ഞു,
“അനന്തമായ ആകാശനീലിമയിൽ, അസംഖ്യം വിളക്കുകളാൽ പ്രഭചൊരിഞ്ഞ് നിൽക്കുകയാണ് എന്റെ ശാശ്വതമായ വീട്
സത്യവും സമാധാനവും കരുണയും സ്നേഹവുംകൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച
അതിന്റെ അസ്തിവാരം.
നിർദ്ധനരായ സ്വന്തം പ്രജകൾക്ക് വീട് കൊടുക്കാൻ വിസമ്മതിച്ച
ഈ ലുബ്ധൻ എനിക്കെങ്ങിനെ വീട് തരും?”
ആ നിമിഷം ദൈവം സ്ഥലം വിട്ടു
വൃക്ഷങ്ങൾക്കുകീഴെ ആശ്രയം തേടിയവരോടൊത്ത് ജീവിക്കാൻ.
വിസ്തൃതമായ സാഗരത്തിന്റെ
പൊള്ളയായ നുരകളും പതകളുംപോലെയുള്ള
നിന്റെ ദേവാലയം
പ്രപഞ്ചത്തിനുകീഴെ അനാഥം.
സ്വർണ്ണത്തിന്റേയും അഹങ്കാരത്തിന്റെയും ഒരു കുമിള
മഹാരാജാവ് കലിപൂണ്ടു.
“വ്യാജ വേഷധാരീ, ഇനിയൊരു നിമിഷംപോലും
നിന്നെ എന്റെ രാജ്യത്ത് കണ്ടുപോകരുത്”
ശാന്തനായി ആ യോഗിവര്യൻ പ്രതിവചിച്ചു:
“ഭക്തരെ സ്നേഹിക്കുന്നവനെ ആദ്യം നീ നാട് കടത്തി,
ഇപ്പോൾ ആ ഭക്തനേയും”.
ബംഗാളിയിൽനിന്ന് പരിഭാഷപ്പെടുത്തിയത് അരുണാവ സിൻഹ
ഈ കവിതയുടെ പരിഭാഷ ആദ്യം പ്രസിദ്ധീകൃതമായത് , Scroll.in ലാ ണ് . പരിഭാഷകന്റെ അനുവാദത്തോടെ ഇവിടെ പുന : പ്രസിദ്ധീകരിക്കുന്നു
പരിഭാഷ: രാജീവ് ചേലനാട്ട്
