ಆ ರಾತ್ರಿ ಮೀನಾ ನಿದ್ದೆ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ. ಮಳೆ ನೀರು ಅವರ ಮನೆಗೆ ನುಗ್ಗಿತ್ತು. ಮೇಲೆ ಹೊದೆಸಿದ್ದ ದುರ್ಬಲವಾದ ಟಾರ್ಪಲಿನ್ ಶೀಟಿಗೆ ಧಾರಾಕಾರ ಮಳೆಯನ್ನು ತಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಅದು ಕೆಲವೇ ನಿಮಿಷಗಳಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದುಹೋಯಿತು. ಕೊನೆಗೆ ಮೀನಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬ ಓಡಿಹೋಗಿ ಮುಚ್ಚಿದ ಅಂಗಡಿಯ ಮುಂದೆ ಆಶ್ರಯ ಪಡೆಯಬೇಕಾಯಿತು.

"ನಾವು ರಾತ್ರಿಯಿಡೀ [ಜುಲೈ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ] ಮಳೆ ನಿಲ್ಲುವವರೆಗೂ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಕುಳಿತುಕೊಂಡೆವು," ಎಂದು ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ಮುಖ್ಯ ರಸ್ತೆಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿನ ಬಿಳಿ ಮುದ್ರಿತ ಹಾಳೆಯ ಮೇಲೆ ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಅವರು ಹೇಳಿದರು, ಅವರ ಎರಡು ವರ್ಷದ ಮಗಳು ಶಮಾ ಅವರ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದಳು.

ಆ ಧಾರಾಕಾರ ಮಳೆಯ ನಂತರ, ಮೀನಾ ಮತ್ತೆ ಬಂದು ತನ್ನ ವಾಸಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಆದರೆ ಅಷ್ಟರೊಳಗೆ ಅವರ ಅನೇಕ ಸಾಮಾನುಗಳು - ಪಾತ್ರೆಗಳು, ಧಾನ್ಯಗಳು, ಶಾಲಾ ಪುಸ್ತಕಗಳು - ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಕೊಚ್ಚಿ ಹೋಗಿದ್ದವು.

ನಮ್ಮಲ್ಲಿದ್ದ ಮುಖಗವುಸುಗಳೂ ಕೊಚ್ಚಿಕೊಂಡು ಹೋಗಿವೆ ಎಂದು ಮೀನಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಲಾಕ್‌ಡೌನ್‌ನ ಆರಂಭಿಕ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಹಸಿರು ಬಟ್ಟೆಯ ಮುಖವಾಡಗಳನ್ನು ಸ್ವಯಂಸೇವಕರು ಅವರಿಗೆ ನೀಡಿದ್ದರು. "ನಾವು ಮುಖಗವುಸುಗಳನ್ನು ಧರಿಸಿದರೆ, ಅದು ಯಾವ ವ್ಯತ್ಯಾಸವನ್ನುಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ?" ಎಂದು ಅವರು ಕೇಳುತ್ತಾರೆ. "ನಮ್ಮನ್ನು ಈಗಾಗಲೇ ಸತ್ತಿರುವ ಮನುಷ್ಯರಂತೆ ನೋಡಲಾಗುತ್ತದೆ, ಇನ್ನು ನಮಗೆ ಕೊರೋನಾ ತಗುಲಿದರೆ ಅದನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಯಾರಿಗೆ ಏನಾಗಬೇಕಿದೆ?"

ಮೀನಾ (ಅವರು ತಮ್ಮ ಮೊದಲ ಹೆಸರನ್ನು ಮಾತ್ರ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ) ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬ - ಪತಿ ಮತ್ತು ನಾಲ್ವರು ಮಕ್ಕಳು - ಅವರ ವಸ್ತುಗಳು ನೀರಿನಲ್ಲಿ ತೇಲಿಹೋಗುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ನೋಡಿ ಅ‍ಭ್ಯಾಸವಾಗಿ ಹೋಗಿದೆ. ಈ ಮಾನ್ಸೂನ್ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗಿನಿಂದ ಈ ರೀತಿ ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಬಾರಿ ನಡೆದಿದೆ ಮತ್ತು ಇದು ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಹೀಗಾಗುತ್ತದೆ - ಧಾರಾಕಾರ ಮಳೆಯು ಉತ್ತರ ಮುಂಬೈಯ ಕಾಂದಿವಲಿ ಪೂರ್ವ ಉಪನಗರದಲ್ಲಿ ಕಾಲುದಾರಿಯ ಮೇಲೆ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಅವರ ಗುಡಿಸಲನ್ನು ನಾಶಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಆದರೆ ಕಳೆದ ವರ್ಷದವರೆಗೂ, ಹೆಚ್ಚು ಮಳೆಯಾದಾಗ, ಕುಟುಂಬವು ಆಶ್ರಯ ಪಡೆಯಲು ಹತ್ತಿರದ ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಓಡಬಹುದಿತ್ತು. ಆದರೆ ಇದು ಈಗ ನಿಂತುಹೋಗಿದೆ. ಸುಮಾರು 30 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಮೀನಾ, "ನಾವು ಈ ಮಳೆಗೆ ಒಗ್ಗಿಕೊಂಡಿದ್ದೇವೆ, ಆದರೆ ಈ ಬಾರಿ, ಕೊರೊನಾ ನಮಗೆ ಸಮಸ್ಯೆ ತಂದಿಟ್ಟಿದೆ. ನಾವು ಆ ಕಟ್ಟಡಗಳಿಗೆ ಹೋಗಿ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಕಾವಲುಗಾರರಿಗೆ ನಮ್ಮ ಪರಿಚಯವಿತ್ತು. ಅಂಗಡಿಯವರು ಸಹ ಮಧ್ಯಾಹ್ನ ತಮ್ಮ ಅಂಗಡಿಗಳ ಹೊರಗೆ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಲು ನಮ್ಮನ್ನು ಬಿಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಈಗ ಅವರು ನಮ್ಮನ್ನು ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿ ನಡೆಯಲು ಸಹ ಬಿಡುವುದಿಲ್ಲ."

During the lockdown, Meena and her family – including her daughter Sangeeta and son Ashant – remained on the pavement, despite heavy rains
PHOTO • Aakanksha
During the lockdown, Meena and her family – including her daughter Sangeeta and son Ashant – remained on the pavement, despite heavy rains
PHOTO • Aakanksha

ಲಾಕ್ಡೌನ್ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಮೀನಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬ - ಅವರ ಮಗಳು ಸಂಗೀತಾ ಮತ್ತು ಮಗ ಅಶಾಂತ್ ಸೇರಿದಂತೆ - ಭಾರಿ ಮಳೆಯ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಪಾದಚಾರಿ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿಯೇ ಉಳಿದರು

ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮರಗಳು ಮತ್ತು ಗೋಡೆಯ ನಡುವೆ ಸಡಿಲವಾದ ಬಿಳಿ ಟಾರ್ಪಾಲಿನ್‌ನಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾದ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಬಿದಿರಿನ ಕೋಲಿನ ಆಸರೆಯಿರುವ 'ಮನೆ'ಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಚೀಲಗಳು ಮತ್ತು ಬಟ್ಟೆಗಳ ಮೂಟೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಪ್ಪು ಕ್ಯಾನ್ವಾಸ್‌ನ ಶಾಲಾ ಚೀಲವು ಮರದಲ್ಲಿ ನೇತಾಡುತ್ತದೆ - ಬಟ್ಟೆ, ಅದು ಆಟಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ನೆನೆದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿರದ ಹಗ್ಗದಲ್ಲಿ ನೇತುಹಾಕಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ನೆನೆದ ತಿಳಿ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದ ಹಾಸಿಗೆ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದಿತ್ತು.

ಮೀನಾ ಅವರ ಸಂಗಾತಿ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ನರ್ವಾಡೆ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಜಲ್ನಾ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸರವಾಡಿ ಗ್ರಾಮದವರು. "ನನ್ನ ತಂದೆ ತಮ್ಮ ಸಣ್ಣ ತುಂಡು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಮಾರಿ ಕೆಲಸಕ್ಕಾಗಿ ಮುಂಬೈಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಾಗ ನಾನು ತುಂಬಾ ಚಿಕ್ಕವನಾಗಿದ್ದೆ" ಎಂದು 48 ವರ್ಷದ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, "ನಂತರ ನಾನು ಮೀನಾಳೊಂದಿಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡೆ."

ಅವರು ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು, ಗಾರೆ ಕೆಲಸದ ಮೂಲಕ ದಿನಕ್ಕೆ 200 ರೂ.ಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. "ಲಾಕ್ಡೌನ್ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗ ಅದು ನಿಂತುಹೋಯಿತು" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಗುತ್ತಿಗೆದಾರ ಅಂದಿನಿಂದ ಅವರಿಗೆ ಕರೆ ಮಾಡಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಅವರ ಕರೆಗಳನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿಲ್ಲ.

ಈ ವರ್ಷದ ಜನವರಿಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಉದ್ಯೋಗದಾತರು ಮನೆಯನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸುವವರೆಗೆ ಮೀನಾ ಹತ್ತಿರದ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿ ಮನೆಕೆಲಸದಾಕೆಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಂದಿನಿಂದ, ಅವರು ಕೆಲಸವನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. "ನಾನು ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಇಲ್ಲಿನ ಜನರಿಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ. ಯಾರೂ ನನಗೆ ಕೆಲಸ ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ ಏಕೆಂದರೆ ಈಗ ಅವರು [ಕೋವಿಡ್ -19 ರ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ] ನನ್ನನ್ನು ಒಳಗೆ ಬಿಡಲು ಸಹ ಹೆದರುತ್ತಾರೆ," ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಮಾರ್ಚ್ ಕೊನೆಯ ವಾರದಲ್ಲಿ ಲಾಕ್ಡೌನ್ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗ, ಹತ್ತಿರದ ಕಟ್ಟಡಗಳ ಜನರು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಆಹಾರವನ್ನು ನೀಡಲು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದೇ ಅವರ ಜೀವನೋಪಾಯದ ಮುಖ್ಯ ಮೂಲವಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ಸರಕಾರದಿಂದ ಪಡಿತರವನ್ನು ಅಥವಾ ಯಾವುದೇ ಸುರಕ್ಷತಾ ಕಿಟ್ ಅನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಮೀನಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಮೇ ತಿಂಗಳ ಅಂತ್ಯದ ವೇಳೆಗೆ, ಈ ಆಹಾರ ಪೊಟ್ಟಣಗಳು ಕಡಿಮೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿದ್ದವು, ಆದರೆ ಕುಟುಂಬವು ಅವುಗಳನ್ನು ಈಗಲೂ ಪಡೆಯುತ್ತಿದೆ - ಅಕ್ಕಿ, ಗೋಧಿ ಮತ್ತು ಎಣ್ಣೆ, ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದ ಊಟ.

'I cannot store milk, onions potatoes… anything [at my house],' says Meena, because rats always get to the food
PHOTO • Aakanksha
'I cannot store milk, onions potatoes… anything [at my house],' says Meena, because rats always get to the food
PHOTO • Aakanksha

"ನಾನು ಹಾಲು, ಈರುಳ್ಳಿ ಆಲೂಗಡ್ಡೆಯನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ... ಏನಾದರೂ [ನನ್ನ ಮನೆಯಲ್ಲಿ], 'ಎಂದು ಮೀನಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಇಲಿಗಳು ಯಾವಾಗಲೂ ಅವುಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತೊಯ್ಯುತ್ತವೆ

"ಇಲಿಗಳು ಸಹ ನಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ತಿನ್ನುತ್ತವೆ" ಎಂದು ಮೀನಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಕಾಳುಗಳು ಎಲ್ಲೆಂದರಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿರುವುದನ್ನು ನಾವು ನೋಡುತ್ತೇವೆ. ಅವು ಸುತ್ತಲೂ ಬಿದ್ದಿರುವುದನ್ನು ಹರಿದುಹಾಕುತ್ತವೆ. ನಾನು ಆಹಾರವನ್ನು ಪಾತ್ರೆಯ ಕೆಳಗೆ ಬಚ್ಚಿಟ್ಟರೂ ಅಥವಾ ಬಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಸುತ್ತಿದರೂ ಸಹ, ಇದು ಯಾವಾಗಲೂ ಒಂದು ಸಮಸ್ಯೆಯಾಗಿದೆ... ನಾನು ಹಾಲು, ಈರುಳ್ಳಿ ಆಲೂಗಡ್ಡೆಯನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ... ಏನನ್ನಾದರೂ ಆಗಲಿ."

ಆಗಸ್ಟ್ ತಿಂಗಳ ಆರಂಭದಿಂದಲೂ ಮೀನಾ ಮತ್ತು ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ಅವರು ಕಾಂದಿವಲಿಯ ಬೀದಿಗಳಿಂದ ಬಿಸಾಡಿದ ಬಿಯರ್ ಅಥವಾ ವೈನ್ ಬಾಟಲಿಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಬಾಟಲಿಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ್ದಾರೆ. ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಮಾಡಲು ಅವರು ಸರದಿಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ, ಇದರಿಂದ ಅವರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳೊಂದಿಗೆ ಉಳಿಯುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಈ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿರದ ಗುಜರಿ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳಿಗೆ ಬಾಟಲಿಗಳಿಗೆ ಕಿಲೋಗೆ 12 ರೂ.ಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಕಾಗದ ಮತ್ತು ಇತರ ಗುಜರಿ ವಸ್ತುಗಳಿಗೆ ಕಿಲೋಗೆ 8 ರೂ.ಗಳಿಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ವಾರಕ್ಕೆ ಎರಡು ಅಥವಾ ಮೂರು ಬಾರಿ, ಅವರು 150 ರೂ.ಗಳನ್ನು ಗಳಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಈ ಕುಟುಂಬವು ಸಸ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಮರಗಳಿಗೆ ನೀರುಣಿಸಲು ಬಂದ ಬಿಎಂಸಿ ಟ್ಯಾಂಕರಿನಿಂದ ಕುಡಿಯುವ ನೀರನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಿತ್ತು - ಲಾಕ್ಡೌನ್ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ನಂತರ ಕೆಲವು ವಾರಗಳವರೆಗೆ ಅದು ನಿಂತಿತು, ಮತ್ತು ಮಾನ್ಸೂನ್ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅದು ನೀರು  ಹೊತ್ತು ಬರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಅವರು ಹತ್ತಿರದ ದೇವಾಲಯದಿಂದ ಅಥವಾ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಶಾಲೆಯ ನಲ್ಲಿಯಿಂದ ನೀರನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಅದನ್ನು 20-ಲೀಟರ್ ಜಾಡಿಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಪಾತ್ರೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಮೀನಾ ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಾ ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ, ಪಾದಚಾರಿ ಮಾರ್ಗದ ಗೋಡೆಯ ಆಚೆಗಿನ ಕೆಲವು ಪೊದೆಗಳ ಅಡ್ಡ ಏಕಾಂತದಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಹತ್ತಿರದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಶೌಚಾಲಯವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ, ಪ್ರತಿ ಭೇಟಿಗೆ 5 ರೂ. ಪಾವತಿಸುತ್ತಾರೆ - ಅವರಿಬ್ಬರಿಗೆ ದಿನಕ್ಕೆ ಕನಿಷ್ಠ 20 ರೂ. ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ಮತ್ತು ಅವರ ಇಬ್ಬರು ಮಕ್ಕಳಾದ 5 ವರ್ಷದ ಆಶಂತ್ ಮತ್ತು 3.5 ವರ್ಷದ ಅಕ್ಷಯ್ ಹತ್ತಿರದ ತೆರೆದ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.

ಆದರೆ ಮೀನಾ ಚಿಂತಿಸಲು ಇತರ ವಿಷಯಗಳೂ ಇವೆ. "ನಾನು ದುರ್ಬಲನಾಗಿದ್ದೆ ಮತ್ತು ಸರಿಯಾಗಿ ನಡೆಯಲು ಸಹ ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಋತುಮಾನದ ಬದಲಾವಣೆಯೇ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಎಂದು ನಾನು ಭಾವಿಸಿದೆ, ಆದರೆ ವೈದ್ಯರು [ಕಾಂದಿವಲಿಯಲ್ಲಿ] ನಾನು ಗರ್ಭಿಣಿಯಾಗಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು." ಅವರು ಹೆಚ್ಚು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹೊಂದಲು ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಈ ರೀತಿಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಆದರೆ ಗರ್ಭಪಾತದ ವಿರುದ್ಧ ಸಲಹೆ ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ವೈದ್ಯರ ಭೇಟಿಗೆ 500 ರೂ.ಗಳ ವೆಚ್ಚವಾಯಿತು ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಅದನ್ನು ಅವರು ತಮ್ಮ ಹಿಂದಿನ ಉದ್ಯೋಗದಾತರ ಕುಟುಂಬದಿಂದ ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು.

Siddharth – here, with his son Akshay – used to work at construction sites. 'That stopped when the lockdown began', he says
PHOTO • Aakanksha
Siddharth – here, with his son Akshay – used to work at construction sites. 'That stopped when the lockdown began', he says
PHOTO • Aakanksha

ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ಅವರ ಮಗ ಅಕ್ಷಯ್ ಜೊತೆ - ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. 'ಲಾಕ್ಡೌನ್ ಪ್ರಾರಂಭವಾದಾಗ ಅದು ನಿಂತುಹೋಯಿತು' ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ

ಮೀನಾ ಅವರ ಮಕ್ಕಳು ಕಾಂದಿವಲಿ ಪೂರ್ವದ ಸಮತಾ ನಗರದಲ್ಲಿರುವ ಮರಾಠಿ ಮಾಧ್ಯಮ ಮುನ್ಸಿಪಲ್ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಓದುತ್ತಾರೆ. ಹಿರಿಯರಾದ ಸಂಗೀತಾ 3ನೇ ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ, ಅಶಾಂತ್ 2ನೇ ತರಗತಿಯಲ್ಲಿ, ಅಕ್ಷಯ್ ಬಾಲ್ವಾಡಿಯಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಶಮಾ ಇನ್ನೂ ಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. " ಅಲ್ಲಿ ಕನಿಷ್ಟ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ಊಟವಾದರೂ ಸಿಗುತ್ತಿತ್ತು" ಎಂದು ಮೀನಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಮಾರ್ಚ್ 20ರಂದು ಶಾಲೆ ತರಗತಿಗಳನ್ನು ನಡೆಸುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿತು. ಸಾಕಷ್ಟು ಬ್ಯಾಲೆನ್ಸ್ ಇದ್ದಾಗ ಮತ್ತು ಫೋನ್ ಚಾರ್ಜ್ (ಹತ್ತಿರದ ಅಂಗಡಿಯಿಂದ) ಇದ್ದಾಗ ಮಕ್ಕಳು ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ಅವರ ಫೋನ್ ನಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಟೂನುಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಆಟವಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

'ಶಾಲೆ' ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಕೇಳಿದ ಆಶಾಂತ್ ನಾವು ಮಾತನಾಡುತ್ತಿರುವ ಸ್ಥಳಕ್ಕೆ ನಡೆದು ಬಂದು ವಿಮಾನ ಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸತೊಡಗಿದ. "ನಾನು ಅದರ ಮೇಲೆ ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗಲು ಬಯಸುತ್ತೇನೆ" ಎಂದು ಅವನು ಹೇಳುತ್ತಾನೆ. ಸಂಗೀತಾ ಲಾಕ್ಡೌನ್ ತಿಂಗಳುಗಳಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪಾಠಗಳನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು - ಮಳೆಯಿಂದ ಉಳಿಸಿದ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದಳು. ಅವಳು ಪಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ತೊಳೆಯುವುದು, ತನ್ನ ಪುಟ್ಟ ಒಡಹುಟ್ಟಿದವರನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವುದು, ನೀರು ತರುವುದು, ತರಕಾರಿಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವುದು - ಮನೆಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸಮಯವನ್ನು ಕಳೆಯುತ್ತಾಳೆ.

ಅವಳು ವೈದ್ಯಳಾಗಲು ಬಯಸುತ್ತಾಳೆ. "ನಾವು ಅನಾರೋಗ್ಯಕ್ಕೊಳಗಾದಾಗಲೆಲ್ಲಾ ನಾವು ವೈದ್ಯರ ಬಳಿಗೆ ಹೋಗಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ನಾನು ಡಾಕ್ಟರ್‌ ಆದರೆ ನಮಗೆ ಯಾವುದೇ ಸಮಸ್ಯೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಅವಳು ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ಕಾಂದಿವಲಿ ವೆಸ್ಟ್ ಮುನ್ಸಿಪಲ್ ಆಸ್ಪತ್ರೆಗೆ ಹೋಗಲು ಹಣ ಖರ್ಚಾಗುತ್ತದೆ, ಔಷಧಿಗಳನ್ನು ಖರೀದಿಸುವಂತೆ, ಮತ್ತು ವೈದ್ಯಕೀಯ ಸಹಾಯವನ್ನು ಪಡೆಯುವಲ್ಲಿನ ವಿಳಂಬದಿಂದಾಗಿ ಸಂಗೀತಾ ತನ್ನ ತಾಯಿ ಇಬ್ಬರು ಪುಟ್ಟ ಅವಳಿ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ನೋಡಿದ್ದಾಳೆ.

ಮೀನಾ ಸ್ವತಃ ಕಾಂದಿವಲಿ ಪೂರ್ವದ ದಾಮು ನಗರದ ಮುನ್ಸಿಪಲ್ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ 3ನೇ ತರಗತಿಯವರೆಗೆ ಓದಿದರು, ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ತಮ್ಮ ತಾಯಿ ಶಾಂತಾಬಾಯಿ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಕೊಳೆಗೇರಿ ಕಾಲೋನಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮೀನಾ ಹುಟ್ಟಿದಾಗ ಅವರ ತಂದೆ ಅವರನ್ನು ತೊರೆದರು; ಅವನಿಗೆ ಹೆಣ್ಣು ಮಗು ಬೇಕಾಗಿರಲಿಲ್ಲ, ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆಕೆಯ ಪೋಷಕರು ಕರ್ನಾಟಕದ ಬೀದರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯವರು. ಮೀನಾಗೆ ತನ್ನ ತಂದೆ ಏನು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರೆಂದು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ಅವರ ತಾಯಿ ದಿನಗೂಲಿ ಕಾರ್ಮಿಕರಾಗಿದ್ದರು, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಗುತ್ತಿಗೆದಾರರಿಗೆ ಚರಂಡಿಗಳನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.

'At least the midday meal kept them going [before the lockdown],' Meena says about her kids. Now the rains have further deleted their resources (right)
PHOTO • Aakanksha
'At least the midday meal kept them going [before the lockdown],' Meena says about her kids. Now the rains have further deleted their resources (right)
PHOTO • Aakanksha

'ಕನಿಷ್ಠ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ಊಟವಾದರೂ (ಲಾಕ್ಡೌನ್‌ ಆಗುವ ಮೊದಲು) ಅವರಿಗೆ ಸಿಗುತ್ತಿತ್ತು', ಎಂದು ಮೀನಾ ತನ್ನ ಮಕ್ಕಳ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈಗ ಮಳೆಯು ಅವರ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಕ್ಷೀಣಿಸಿದೆ (ಬಲ)

"ನನ್ನ ತಾಯಿ ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿ ವರ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದರು, ಆದರೆ ನನ್ನ ಬಗ್ಗೆ ಕಾಳಜಿ ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರು ತುಂಬಾ ಚಿಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು, ನನ್ನ ತಂದೆ ತೊರೆದಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಶಪಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು. ನಾನು 10 ವರ್ಷದವಳಾಗುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ಹದಗೆಟ್ಟಿತು" ಎಂದು ಮೀನಾ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ತಾಯಿ ತನ್ನಷ್ಟಕ್ಕೆ ತಾನೇ ಮಾತನಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು, ಕಿಕಿರುಚಾಡತೊಡಗಿದರು, ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. "ʼಈ ಹುಚ್ಚು ಹೆಂಗಸನ್ನು ನೋಡು' ಎಂದು ಜನರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು, ಮತ್ತು ಅವಳನ್ನು ಮಾನಸಿಕ ಆಶ್ರಯಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುವಂತೆ ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು." ತನ್ನ ತಾಯಿಯನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಮೀನಾ ಶಾಲೆಯಿಂದ ಹೊರಗುಳಿಯಬೇಕಾಯಿತು.

ಅವರು 11 ವರ್ಷದವರಿದ್ದಾಗ ಶಿಶುಪಾಲನೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಕಾಂದಿವಲಿಯಲ್ಲಿರುವ ಒಂದು ಕುಟುಂಬದೊಂದಿಗೆ ತಿಂಗಳಿಗೆ 600 ರೂ.ಗಳಿಗೆ ಕೆಲಸವೊಂದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡರು. "ನಾನು ತಾಯಿಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗಬೇಕಾಯಿತು, ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಮ್ಮಿಬ್ಬರಿಗೂ ನಾನು ಹೇಗೆ ಆಹಾರ ಕೊಡಬಲ್ಲೆ? ನಾನು ಪ್ರತಿ ವಾರ ಅವರನ್ನು ಭೇಟಿಯಾಗುತ್ತಿದ್ದೆ."

ಮೀನಾಗೆ 12 ವರ್ಷವಾದಾಗ ಆಕೆಯ ತಾಯಿ ಇಲ್ಲವಾಗಿದ್ದರು. “ಭಾರೀ ಮಳೆಯಿಂದಾಗಿ ನಾನು ಅವರನ್ನು ಒಂದು ವಾರ ಭೇಟಿಯಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ನಾನು ಹೋದಾಗ ಅವರು ಇರಲಿಲ್ಲ. ನಾನು ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಜನರನ್ನು ಕೇಳಿದೆ, ಕೆಲವರು ಅವರನ್ನು ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋದರು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು, ಆದರೆ ಅವರು ಯಾರೆಂದು ಯಾರಿಗೂ ತಿಳಿದಿರಲಿಲ್ಲ. ಮೀನಾ ಪೊಲೀಸರ ಬಳಿ ಹೋಗಲಿಲ್ಲ, ಅವರು ಹೆದರಿದ್ದರು: "ಅವರು ನನ್ನನ್ನು ಅನಾಥಾಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿದರೆ?"

ಅವರು ಮುಂದುವರೆದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ: "ಅವರು ಈಗ ಜೀವಂತವಾಗಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಶಾಂತಿಯಿಂದ ಜೀವಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ನಾನು ಭಾವಿಸುತ್ತೇನೆ..."

ಮೀನಾ ಆ ಕುಟುಂಬದೊಂದಿಗೆ ಮುಂದುವರಿದು 8-9 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಂಡರು. ಆದರೆ ರಜಾದಿನಗಳಲ್ಲಿ, ಕುಟುಂಬವು ಪಟ್ಟಣದಿಂದ ಹೊರಗಿರುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಅವರು ಸ್ವಲ್ಪ ಸಮಯದವರೆಗೆ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮತ್ತು ಕೆಲಸವನ್ನು ತೊರೆದ ನಂತರ, ರಸ್ತೆಯೇ ಅವರ ಶಾಶ್ವತ ಮನೆಯಾಯಿತು.

ದಾಮು ನಗರದಲ್ಲಿ ಅವರು ಮತ್ತು ಅವರ ತಾಯಿ ನಿತ್ಯ ಕಿರುಕುಳ ಎದುರಿಸಬೇಕಾಯಿತು. “ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸುವ ಪುರುಷರ ದುಷ್ಟ ಕಣ್ಣಿಗೆ ನಾನು ಹೆದರುತ್ತಿದ್ದೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕುಡಿದಿದ್ದವರು. ಅವರು ನಮಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು, ಆದರೆ ಅವರ ಉದ್ದೇಶಗಳು ನನಗೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು.

'I have never really slept [at night],' says Meena, who worries about her children's safety, especially her daughters Shama and Sangeeta (right)
PHOTO • Aakanksha

"ನಾನು ನಿಜವಾಗಿಯೂ [ರಾತ್ರಿ ಹೊತ್ತು] ಮಲಗುವುದಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಮೀನಾ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಅವರು ತನ್ನ ಮಕ್ಕಳ ಸುರಕ್ಷತೆಯ ಬಗ್ಗೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಅವರ ಮಕ್ಕಳಾದ ಶಮಾ ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಾ (ಬಲ) ಬಗ್ಗೆ ಚಿಂತಿತರಾಗಿದ್ದಾಳೆ

ಈಗಂತೂ ಸದಾ ಕಾವಲು ಕಾಯುತ್ತೇನೆ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಮೀನಾ. ಒಮ್ಮೊಮ್ಮೆ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ್ ಗೆಳೆಯರು ಬಂದು ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಿಗೆ ಅವರವರ ‘ಮನೆ’ಯಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಮದ್ಯ ಸೇವಿಸುತ್ತಾರೆ. "ನಾನು ಈಗ ಅವರನ್ನು ತಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ, ಆದರೆ ನಂತರ ನಾನು ಜಾಗರೂಕನಾಗಿರುತ್ತೇನೆ. ನಾನು ಎಂದಿಗೂ [ರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ] ಮಲಗುವುದಿಲ್ಲ. ನನ್ನ ಕುರಿತಾಗಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ನನ್ನ ಮಕ್ಕಳ ಬಗ್ಗೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಸಂಗೀತಾ ಮತ್ತು ಶಮಾ ಬಗ್ಗೆ ನಾನು ಚಿಂತಿಸುತ್ತೇನೆ.

ಮುಂಬೈನ ಸಾವಿರಾರು ನಿರಾಶ್ರಿತ ಜನರಲ್ಲಿ ಮೀನಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬ ಸೇರಿದ್ದಾರೆ - 2011 ರ ಜನಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಕನಿಷ್ಠ 57,480. ಹಲವಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ, ಸರ್ಕಾರವು ದೇಶದ ವಸತಿ ರಹಿತರಿಗಾಗಿ ಹಲವಾರು ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದೆ. ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 2013ರಲ್ಲಿ, ವಸತಿ ಮತ್ತು ನಗರ ಬಡತನ ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಸಚಿವಾಲಯವು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ನಗರ ಜೀವನೋಪಾಯ ಅಭಿಯಾನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು, ಇದು ನಗರ ಆಶ್ರಯ ಕೇಂದ್ರಗಳ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಇದು ವಿದ್ಯುತ್ ಮತ್ತು ನೀರಿನಂತಹ ಅಗತ್ಯ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು.

2016ರಲ್ಲಿ, ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದಾಗಿನಿಂದ ದೇಶದಲ್ಲಿ ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಎರಡು ಅರ್ಜಿಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುವಾಗ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮೂರು ಸದಸ್ಯರ ಸಮಿತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಿತು. ಈ ಸಮಿತಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ (ನಿವೃತ್ತ) ಕೈಲಾಶ್ ಗಂಭೀರ್ ಅವರನ್ನು ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು. 2017ರ ಈ ಸಮಿತಿಯ ವರದಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರಗಳು ಈ ಅಭಿಯಾನದಡಿ ನೀಡಿದ ಹಣವನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿಲ್ಲ ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕೆ 100 ಕೋಟಿ ಹಣ ಬಂದಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ಖರ್ಚು ಮಾಡಿಲ್ಲ.

ಯೋಜನಾ ಮತ್ತು ನಗರ ಬಡತನ ನಿರ್ಮೂಲನಾ ಯೋಜನೆ ಇಲಾಖೆಯ ಸಹಾಯಕ ಪೌರಾಯುಕ್ತ ಡಾ. "ನಾವು ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ನಿರಾಶ್ರಿತರಿಗೆ ಸರಿಸುಮಾರು 22 ಆಶ್ರಯ ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೂ ಒಂಬತ್ತು ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ಯೋಜಿಸಲಾಗಿದೆ" ಎಂದು ಸಂಗೀತಾ ಹಾಸನಾಲೆ ಜುಲೈ 28 ರಂದು ನನಗೆ ಫೋನ್ ಮೂಲಕ ಹೇಳಿದರು. ಕೆಲವು ನಿರ್ಮಾಣ ಹಂತದಲ್ಲಿವೆ. ಮುಂದಿನ ವರ್ಷದ ವೇಳೆಗೆ ಒಟ್ಟು 40-45 ಕೇಂದ್ರಗಳನ್ನು ತೆರೆಯುವ ಗುರಿ ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ. (ಮಹಾತ್ಮಗಾಂಧಿ ಪಥ ಕ್ರಾಂತಿ ಯೋಜನೆ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಡಾ. ಹಸನಾಳೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದರು. ಈ ಯೋಜನೆಯು 2005ರಲ್ಲಿ ಕೊಳೆಗೇರಿ ನಿವಾಸಿಗಳು ಮತ್ತು ನಿರಾಶ್ರಿತರಿಗಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಈ ಕುಟುಂಬಗಳು ಬಹುಶಃ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಪಡೆದ ಮನೆಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿ ಮತ್ತೆ ಬೀದಿಗೆ ಬರುತ್ತವೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದರು. )

Meena and her family are used to seeing their sparse belongings float away every monsoon
PHOTO • Courtesy: Meena
Meena and her family are used to seeing their sparse belongings float away every monsoon
PHOTO • Aakanksha

ಪ್ರತಿ ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಮನೆಯ ಸಾಮಾನುಗಳು ಕೊಚ್ಚಿ ಹೋಗುವುದು ಮೀನಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಹೊಸದೇನಲ್ಲ

ಆದರೆ, ಹೋಮ್‌ಲೆಸ್ ಕಲೆಕ್ಟಿವ್‌ನ ಸಂಚಾಲಕ ಬ್ರಿಜೇಶ್ ಆರ್ಯ ಪ್ರಕಾರ, “ಸದ್ಯ ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಒಂಬತ್ತು ಆಶ್ರಯ ಕೇಂದ್ರಗಳಿವೆ. ನಿರಾಶ್ರಿತ ಜನರ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಇದು ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಸಂಖ್ಯೆಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹಲವು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಹಾಗೆಯೇ ಉಳಿದಿದೆ. ಆರ್ಯ ಅವರು ಪೆಹಚಾನ್ ಎಂಬ ಎನ್‌ಜಿಒ ಸಂಸ್ಥಾಪಕರು, ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಈ ಒಂಬತ್ತು ಕೇಂದ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದೂ ಮೀನಾ ಅವರ ಇಡೀ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಪ್ರವೇ\ಶ ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ.

2019 ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ, ಎನ್‌ಯುಎಲ್‌ಎಮ್‌ ನಡೆಸಿದ ಮುಂಬೈ ವಸತಿರಹಿತರ ಸಮೀಕ್ಷೆಯು ಅವರ ಸಂಖ್ಯೆ 11,915 ಕ್ಕೆ ಇಳಿದಿದೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಿದೆ. “ಆಶ್ರಯಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ನಿರಾಶ್ರಿತರ ಸಂಖ್ಯೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆಯೇ? ಹಾಗಾದರೆ ಅವರೆಲ್ಲರೂ ಎಲ್ಲಿಗೆ ಹೋದರು? ಆರ್ಯ ಕೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಮಾರ್ಚ್ 2004ರಲ್ಲಿ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಸುತ್ತೋಲೆಯಲ್ಲಿ, ಯಾವುದೇ ಗುರುತಿನ ಚೀಟಿ ಅಥವಾ ವಾಸಸ್ಥಳದ ಪುರಾವೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಸಹ, ನಿರಾಶ್ರಿತರಿಗೆ ಪಡಿತರ ಚೀಟಿಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಸರ್ಕಾರವು ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದೆ.

ಸರ್ಕಾರದ ಅಂತಹ ಯಾವುದೇ ಯೋಜನೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ತನಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ ಎಂದು ಮೀನಾ ಭಾವಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆಕೆಯ ಬಳಿ ಆಧಾರ್ ಕಾರ್ಡ್ ಇಲ್ಲ, ಪಡಿತರ ಚೀಟಿ ಇಲ್ಲ, ಬ್ಯಾಂಕ್ ಖಾತೆಯೂ ಇಲ್ಲ. “ಅವರು ನಮ್ಮ ಬಳಿ ಗುರುತಿನ ಚೀಟಿ ಅಥವಾ ನಿವಾಸದ ಕೆಲವು ಪುರಾವೆಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾರೆ. ಒಮ್ಮೆ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ನನಗೆ ಗುರುತಿನ ಚೀಟಿ ಪಡೆಯಲು ಹಣ ಕೇಳಿದನು,” ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಆಕೆಯ ಪತಿಗೆ ಆಧಾರ್ ಕಾರ್ಡ್ (ಅವರ ಗ್ರಾಮದ ವಿಳಾಸದೊಂದಿಗೆ) ಇದೆ, ಆದರೆ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಖಾತೆ ಇಲ್ಲ.

ಮೀನಾ ಅವರ ಸರಳ ಬೇಡಿಕೆಯೆಂದರೆ - "ನಮಗೆ ಎರಡು ತಪರಾಗಳನ್ನು [ತಾಡಪತ್ರೆ] ಕೊಡಿ, ನನ್ನ ಮನೆ ಮಳೆಗೆ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ."

ಬದಲಾಗಿ, ಈ ತಿಂಗಳು, ಬಿಎಂಸಿ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ಪಾದಚಾರಿ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ತೊರೆಯುವಂತೆ ಕೇಳಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಈ ಹಿಂದೆ ಹೀಗೆ ನಡೆದಿದ್ದಾಗ ಆ ಪಾದಾಚಾರಿ ಮಾರ್ಗ ತೊರೆದು ಇನ್ನೊಂದು ಪಾದಾಚಾರಿ ಮಾರ್ಗಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದ್ದರು.

ಅನುವಾದ: ಶಂಕರ. ಎನ್. ಕೆಂಚನೂರು

Aakanksha

ਆਕਾਂਕਸ਼ਾ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਕਾਈਵ ਆਫ ਰੂਰਲ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟਰ ਅਤੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਹਨ। ਉਹ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਟੀਮ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਸਮੱਗਰੀ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀਕਰਨ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹਨ।

Other stories by Aakanksha
Editor : Sharmila Joshi

ਸ਼ਰਮਿਲਾ ਜੋਸ਼ੀ ਪੀਪਲਸ ਆਰਕਾਈਵ ਆਫ਼ ਰੂਰਲ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਲੇਖਣੀ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹਨ।

Other stories by Sharmila Joshi
Translator : Shankar N. Kenchanuru

Shankar N. Kenchanur is a poet and freelance translator. He can be reached at [email protected].

Other stories by Shankar N. Kenchanuru