ସ୍ୱଚ୍ଛ ଭାରତ, ନର୍ଦ୍ଦମାରେ ଜୀବନ

ଦିଲ୍ଲୀ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ଲାଲ୍ କୁଆଁ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ପୁଲ ପେହଲାଦ୍ ମୋହଲ୍ଲାରେ, ସମସ୍ତେ “ଠେଲା ଗାଡି ନେଇ ଆସୁଥିବା ପିଲା” ବା “ଚିଲ୍ଲି-ପଟାଟୋ ବାଳକ”କୁ ଜାଣିଛନ୍ତି। ସେ ସେହି ଅଞ୍ଚଳର ସବୁଠାରୁ କମ ବୟସର ବୁଲା ବିକାଳି।

ଖୋଲା ନାଳ ଦ୍ୱାରା ଘେରି ହୋଇଥିବା ଗୋଟିଏ ବସ୍ତିର ଏକ ଅଣ ଓସାରିଆ ଗଳିରେ ଦୌଡୁଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ମୁଁ ତାକୁ ଦେଖିଲି। ସେଠାରେ ଥିବା ଖୋଲା ସ୍ଥାନ ଯେଉଁଠି ସେ ତାର ଠେଲା ଗାଡି ରଖେ ସେଠାକୁ ଯାଉଥିଲା। ଗଳିର ଶେଷ ଭାଗକୁ ସେ ଠେଲାକୁ ଗଡାଇ ନେଲା, ଗାଡି ନ ଗଡିବା ପାଇଁ ଚକରେ ପଥର ଦେଲା ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଘର ଭିତରକୁ ପଶିଗଲା। ଆଳୁ ଚିପ୍ସ ଓ ମୋମୋ ବିକ୍ରି ପାଇଁ ଏବେ ବାହାରିବାକୁ ଥିବା ୧୪ ବର୍ଷର ଅର୍ଜୁନ ସିଂ ପାଇଁ ଏହା ହେଉଛି ନିତିଦିନିଆ କାମ।

ଲାଜକୁଳା କିନ୍ତୁ ହସ ହସ ସ୍ୱଭାବର ଏହି ପିଲାଟି ତାର ବିଧବା ମା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସିଂଙ୍କ ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ଛୋଟିଆ ଘରେ ରହେ, ଯେଉଁଠି କୌଣସି ଆସବାବପତ୍ର ନାହିଁ। କାନ୍ଥରେ ଗୋଟିଏ ଆଇନା ଝୁଲା ହୋଇଛି, ଯାହାର ଗୋଟିଏ କୋଣରେ ବାଦାମି ରଙ୍ଗର ଫିତାରେ ତିଆରି ହୋଇଥିବା ଗୋଟିଏ ହୃଦୟ ଆକୃତିର ଚିହ୍ନ ରହିଛି। ସେଥିରେ ଲେଖା ଅଛି ‘ଲକ୍ଷ୍ମୀ+ଅର୍ଜୁନ’। ଅର୍ଜୁନ କହିଲା “ତାକୁ ମୁଁ ଲେଖିଛି, ତେଣୁ ଆମ ଘରକୁ ଯିଏ ଆସିବ ସେ ଆମ ଦୁନିଆକୁ ଦେଖିପାରିବ।”

ଏହା ଏକ ଏକୁଟିଆ ଏବଂ କଷ୍ଟକର ଦୁନିଆ।

ରାଜେଶ୍ୱରଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ବେଳକୁ ସେମାନଙ୍କ ପୁଅ ଅର୍ଜୁନକୁ ମାତ୍ର ୧୦ ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା। ଅର୍ଜୁନ ମନେ ପକାଏ, “ମୋ ବାପା ଦେଖିବାକୁ ଖୁବ୍ ସୁନ୍ଦର ଥିଲେ, ମୁଁ ପ୍ରାୟ ସେହିଭଳି ଦେଖାଯାଉଥିଲି। ମୋ ଭୃଲତା ଗୁଡିକ ସେହିଭଳି। ମୁଁ ତାଙ୍କ ଭଳି ଗେଡା। ସେ ଭେଣ୍ଡି ଭଲପାଉଥିଲେ ଆଉ ମୁଁ ବି। ସେ ରୋଷେଇ କରିବାକୁ ଭଲ ପାଉଥିଲେ ଏବଂ ଏବେ ମୁଁ ବି ରୋଷେଇ କରୁଛି କିନ୍ତୁ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡିଲେ। ସେ ଖୁବ୍ ସ୍ନେହୀ ଥିଲେ, ଏବଂ ମୋତେ ଚିଣ୍ଟୁ ଡାକୁଥିଲେ। ”

ଅର୍ଜୁନ ଯାହା ତା ବାପା ବାବଦରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ମନେ ରଖିଛି, ତାହା ହେଲା ସେହି ଗୀତ ଯାହାକୁ ସେ ସବୁବେଳେ ଗାଉଥିଲେ, ‘ତୁମ୍ ମୁଝେ ୟୁଁ ଭୁଲା ନା ପାଓଗେ’(‘ତୁମେ ମୋତେ ସହଜରେ ଭୁଲି ପାରିବ ନାହିଁ’)ା ଅର୍ଜୁନ କହେ, “ମୋର ସବୁଠାରୁ ବଡ ଅସୁବିଧା ହେଲା, ମୁଁ ଆଉ କାହାକୁ ବାପା ଡାକିପାରୁନାହିଁ। ମୁଁ ୧୦ ବର୍ଷର ବି ହୋଇନଥିଲି, ଯେତେବେଳେ ବାପା ଚାଲିଗଲେ। ମୋ ମା ଖୁବ୍ ଅବସାଦରେ ଥିଲା, ସେ ଖାଲି କାନ୍ଦୁଥିଲେ, ଆଉ କାନ୍ଦୁଥିଲେ। କେହି ଆମକୁ ସାହାଯ୍ୟ କଲେ ନାହିଁ। ସବୁ ସମ୍ପର୍କୀୟ ଆମକୁ ପରିତ୍ୟାଗ କଲେ। ତେଣୁ ମୁଁ ଭାବିଲି ମୋତେ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ବଡ ହେବାକୁ ପଡିବ, ଫଳରେ ମୁଁ ମୋ ମାକୁ ଟିକିଏ ଆରାମ ଦେଇପାରିବି। ”

ଆମେ କଥା ହେଉ ହେଉ ୩ଟା ବାଜି ସାରିଥିଲା, ଅର୍ଜୁନ ତାର ବିକ୍ରି ଜିନିଷ  ସବୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାର ସମୟ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ସେ ଗୋଟିଏ ଅଖାରୁ କିଛି ଆଳୁ ବାହାର କରି, କାଟିବା ଆରମ୍ଭ କଲା। ଚିପ୍ସକୁ ଧୋଇ ସାରିବା ପରେ, ସେଥିରେ ଅଳ୍ପ ମସଲା ମିଶାଇଲା, ପୁରା ପ୍ରକ୍ରିୟା ବାବଦରେ ସେ ଏମିତି କହିଲା, ଯେମିତି ଗୋଟିଏ ଟିଭି ସୋର ମାଷ୍ଟର ସେଫ୍। ତା ପରେ ସେ ମୋମୋ ତିଆରି କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲା। ଶେଷରେ, ଗ୍ୟାସ୍ ସିଲିଣ୍ଡର, ଷ୍ଟୋଭ୍, କଡାଇ, ଚାମଚ, ପ୍ଲେଟ, ଚଟଣି ଭଳି ସବୁକିଛି ଠେଲା ଗାଡିରେ ରଖିଲା। ଏଥିରେ ତା ମା ତାକୁ ସାହାଯ୍ୟ କଲେ।

ସ୍କୁଲରୁ ଫେରିବା ପରେ ଅର୍ଜୁନ ସବୁଦିନ ମୋହଲ୍ଲାରେ ସ୍ନାକ୍ସ ବିକ୍ରି କରେ, ଭଲ ଦିନରେ ସେ ୧୦୦ରୁ ୧୫୦ ଟଙ୍କା ଲାଭ କରେ, ଅବଶ୍ୟ ବେଳେ ବେଳେ ୫୦ ଟଙ୍କା ବି ହୁଏ। ଅନେକ ସମୟରେ ଲୋକେ ସେ ପ୍ଲେଟ୍ ପିଛା ନେଉଥିବା ୧୦-୧୫ ଟଙ୍କା ବି ଦିଅନ୍ତି ନାହିଁ ଏବଂ ବାକି ନିଅନ୍ତି। ସପ୍ତାହନ୍ତ ଓ ପର୍ବପର୍ବାଣି ଦିନ ଗୁଡିକରେ ସାଧାରଣତଃ ଅଧିକ ବିକ୍ରି ହୁଏ।

ଏହା ଏକ ଅନିଶ୍ଚିତ ଜୀବିକା, କିନ୍ତୁ ଏହାକୁ ଜାରି ରଖିବା ଜରୁରୀ କାରଣ ସେମାନଙ୍କର ଅନ୍ୟ ରୋଜଗାର ହେଲା ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଯାହା ୨,୦୦୦ ଟଙ୍କା ସରକାରଙ୍କ ନିକଟରୁ ବିଧବା ଭତ୍ତା ପାଆନ୍ତି। ସେ କହନ୍ତି, “ନିକଟସ୍ଥ ଲୋକେ, ମୁଖ୍ୟତଃ ପୁରୁଷ ଲୋକମାନେ ସେମାନଙ୍କର ଏହି ଛୋଟିଆ ସଫଳତାରେ ଈର୍ଷାନ୍ୱିତ, ରାସ୍ତା କଡରେ ଖାଦ୍ୟ ଜିନିଷ ବିକ୍ରି କରିବା ଦ୍ୱାରା ସେ ସ୍ଥାନ ଅଳିଆ ହେଉଛି ବୋଲି ସେମାନେ ଅଭିଯୋଗ କରନ୍ତି।” ଜଣେ ପଡୋଶୀ ମେହେରୁନିଶା ଖାତୁନ କହନ୍ତି, “ଜଣେ ଏକୁଟିଆ ସ୍ତ୍ରୀ ଲୋକ ଉନ୍ନତି କରିବା ଏହି ପୁରୁଷ ମାନେ ସହିପାରନ୍ତି ନାହିଁ। ବିଶେଷ କରି ମହିଳା ଜଣକ ଯଦି ବାଲ୍ମିକୀ ଜାତିର ହୋଇଥାଆନ୍ତି। ସେମାନେ କେବଳ ଏହି ଠେଲାଗାଡିକୁ ହଟାଇ ଦେବାକୁ ଗୋଟିଏ ସୁଯୋଗ ଖୋଜୁଛନ୍ତି।”