ସୁନ୍ଦରବନରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଗାଏବ ହେଉଥିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ

ଶାସ୍ତି ଭୂଇଁୟା ଗତ ବର୍ଷ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଯିବା ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ସେ ସୁନ୍ଦରବନ କ୍ଷେତ୍ରର ନିଜ ଗ୍ରାମ ସୀତାରାମପୁରଠାରୁ ପାଖାପାଖି ୨,୦୦୦ କିମି ଦୂର, ବେଙ୍ଗାଲୁରୁ ଯିବା ଲାଗି ଟ୍ରେନରେ ଚଢ଼ିଥିଲେ। “ଆମେ ଖୁବ ଗରିବ। ମୁଁ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ମଧ୍ୟାହ୍ନଭୋଜନ କରିପାରୁନଥିଲି”, ସେ କୁହନ୍ତି। ଶାସ୍ତିଙ୍କ ବୟସ ୧୬ ଏବଂ ସେ ନବମ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ରୀ ଥିଲେ, ଏବଂ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ଓ ସାରା ଭାରତରେ, କେବଳ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କୁ ମଧ୍ୟାହ୍ନଭୋଜନ ଦିଆଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି।

ଚଳିତ ବର୍ଷ ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ, ଶାସ୍ତି ଦକ୍ଷିଣ ୨୪ ପ୍ରଗଣା ଜିଲ୍ଲାର କାକଦ୍ୱୀପ ବ୍ଲକରେ ଥିବା ନିଜ ଗାଁକୁ ଫେରିଆସିଥିଲେ। ବେଙ୍ଗାଲୁରୁରେ ଲକଡାଉନ ଆରମ୍ଭ ହେବା ପରେ ଘରୋଇ ଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ଚାକିରି ଚାଲିଯାଇଥିଲା। ଏଥିସହିତ ତାଙ୍କର ମାସିକ ୭୦୦୦ ଟଙ୍କା ଦରମା ବନ୍ଦ ହୋଇଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରୁ କିଛି ଟଙ୍କା ସେ ସବୁ ମାସ ଘରକୁ ପଠାଉଥିଲେ।

ଶାସ୍ତିଙ୍କ ବାପା, ୪୪ ବର୍ଷୀୟ ଧନଞ୍ଜୟ ଭୂଁଇୟା, ସୀତରାମପୁର ଉପକୂଳଠାରୁ କିଛି ଦୂରରେ ଥିବା ନୟାଚର ଦ୍ୱୀପରେ ମାଛ ଧରିବା କାମ କରିଥାନ୍ତି-ଏଠାକାର ଅଧିକାଂଶ ଗ୍ରାମବାସୀ ଏହି କାମ କରିଥାନ୍ତି। ସେ ଖାଲି ହାତରେ ଏବଂ ବେଳେ ବେଳେ ଛୋଟ ଜାଲରେ ମାଛ ଓ କଙ୍କଡ଼ା ଧରୁଥିଲେ, ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଆଖପାଖ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି କରୁଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତି ୧୦-୧୫ ଦିନରେ ଥରେ ଘରକୁ ଫେରୁଥିଲେ।

ସେଠାରେ ମାଟି ଓ ଚାଳ ଛପର ଘରେ ଧନଞ୍ଜୟଙ୍କ ମା’ ମହାରାଣୀ, ତାଙ୍କର ଦୁଇ ଝିଅ ୨୧ ବର୍ଷୀୟା ଜଞ୍ଜଳି, ୧୮ ବର୍ଷୀୟା ଶାସ୍ତି ଓ ୧୪ ବର୍ଷର ପୁଅ ସୁବ୍ରତ ରହୁଥିଲେ। ସୁବ୍ରତ ଜନ୍ମ ନେବାର କିଛି ମାସ ପରେ ହିଁ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ଘଟିଥିଲା। “ଆମକୁ ଏହି ଦ୍ୱୀପରେ ଆଉ ପୂର୍ବ ଭଳି ମାଛ ଓ କଙ୍କଡ଼ା ମିଳୁନାହିଁ, (ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ) ଆମର ରୋଜଗାର ଖୁବ କମିଯାଇଛି”, ଧନଞ୍ଜୟ କୁହନ୍ତି, ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ପ୍ରତି ମାସ ୨୦୦୦ରୁ ୩୦୦୦ ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର କରିଥାନ୍ତି। “ଆମକୁ ବଞ୍ଚି ରହିବା ଲାଗି ମାଛ ଓ କଙ୍କଡ଼ା ଧରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ। ସେମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ପଠାଇ ଆମକୁ କ’ଣ ମିଳିବ?”

ସେଥିପାଇଁ, ଯେପରି ଭାବେ ଶାସ୍ତି ସ୍କୁଲ ଯିବା ଛାଡ଼ି ଦେଲେ ସେହିପରି ସୁନ୍ଦରବନର ଶ୍ରେଣୀଗୃହଗୁଡ଼ିକରୁ ଅନ୍ୟ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ ଖୁବ ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହେବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି। ଜମିରେ ଲୁଣିଚର ମାଡ଼ିଯିବା କାରଣରୁ ଚାଷ ଏବେ ବେଶ କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼ିଛି, ନଦୀକୂଳ ଲଙ୍ଘିବା ଏବଂ ବାରମ୍ବାର ଝଡ଼ବାତ୍ୟା, ଏହି ତ୍ରିକୋଣଭୂମିରେ ଥିବା ସେମାନଙ୍କ ଘରକୁ ବାରମ୍ବାର କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଉଛି। ଫଳତଃ, ଏହି କ୍ଷେତ୍ରର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳରେ ରହୁଥିବା ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ ପେଟପାଟଣା ପାଇଁ ପଳାୟନ କରୁଛନ୍ତି। ଏପରିକି ପିଲାମାନେ-ଯେଉଁମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପ୍ରଥମ ପିଢ଼ିର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଅଟନ୍ତି- ୧୩ କିମ୍ବା ୧୪ ବର୍ଷ ବୟସରେ ମଧ୍ୟ ରୋଜଗାର ପାଇଁ ପଳାୟନ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ପୁଣିଥରେ ଶ୍ରେଣୀଗୃହକୁ ଫେରିପାରିନଥାନ୍ତି।

ଦକ୍ଷିଣ ୨୪ ପ୍ରଗଣା ଜିଲ୍ଲାରେ ସରକାରୀ ସହାୟତାରେ ଚାଲୁଥିବା ୩,୫୮୪ଟି ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ୭୬୮,୭୫୮ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ, ଏବଂ ୮୦୩ଟି ଉଚ୍ଚ ପ୍ରାଥମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ୪୩୨,୨୬୮ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ପାଠ ପଢ଼ିଥାନ୍ତି। ଅଧିକାଂଶ ପିଲାମାନେ ଛାଡ଼ି ଦେଉଥିବା ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକରେ ଶିକ୍ଷକ ଓ ଅନ୍ୟ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କର ଘୋର ଅଭାବ ରହିଥାଏ, ଶ୍ରେଣୀ ଗୃହ ଜରାଜୀର୍ଣ୍ଣ ଅବସ୍ଥାରେ ଥାଏ-ସେଥିପାଇଁ ପିଲାମାନେ ପୁଣିଥରେ ସେହିସବୁ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ଫେରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ।

“୨୦୦୯ ପର ଠାରୁ (ସୁନ୍ଦରବନ କ୍ଷେତ୍ରରେ) ବିଦ୍ୟାଳୟ ଛାଡ଼ିବା ହାର ଦ୍ରୁତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି”, ସାଗର ବ୍ଲକରେ ଘୋରମାରା ଦ୍ୱୀପର ଜଣେ ପ୍ରାଥମିକ ଶିକ୍ଷକ, ଅଶୋକ ବେରା କୁହନ୍ତି, ଏହି ଦ୍ୱୀପ ସବୁଠୁ ଅଧିକ ବନ୍ୟା ଓ ଜଳପ୍ଳାବନର ଶିକାର ହୋଇଥାଏ। ଯେଉଁ ବର୍ଷ ଏହି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆଇଲା ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟା ମାଡ଼ ହୋଇଥିଲା, ସେ ବର୍ଷ ଏତେ ତାଣ୍ଡବ ରଚିଥିଲା ଯେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଘର ଛାଡ଼ି ପଳାୟନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ସେବେଠାରୁ ବହୁଗୁଡ଼ିଏ ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟା ଆସି ଜମି ଓ ପୋଖରୀରେ ଲୁଣିଚର ବଢ଼ିଯାଇଛି, ଯାହାଫଳରେ ଏଠାକାର ପରିବାର ଆହୁରି ଅଧିକ କିଶୋରମାନଙ୍କୁ କାମକୁ ପଠାଇବା ଲାଗି ବାଧ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି।

“ଏଠାକାର ନଦୀ ଆମ ଜମି, ଘର ଏବଂ ବାସସ୍ଥଳୀକୁ ଛଡ଼ାଇ ନେଇଥାଏ ଏବଂ ଝଡ଼ ଆମର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କୁ (ଛଡ଼ାଇ ନେଇଥାଏ),” ଗୋସାବ ବ୍ଲକର ଅମତଲୀ ଗ୍ରାମର ଅମୃତା ନଗର ହାଇସ୍କୁଲର ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ, ଅମିଓ ମଣ୍ଡଳ କୁହନ୍ତି, “ଆମେ (ଶିକ୍ଷକ)ମାନେ ଅସହାୟ ଅନୁଭବ କରିଥାଉ।”

ଯାହା ଆଇନ ଏବଂ ବିଶ୍ୱ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଛି, ଏହି ଖାଲି ଶ୍ରେଣୀଗୃହ, ତା’ଠାରୁ କିଛି ଭିନ୍ନ ଭୂମିଗତ ବାସ୍ତବତାକୁ ଦର୍ଶାଉଛି। ୨୦୧୫ରେ, ଭାରତ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘର ୨୦୩୦ ମସିହା ଲାଗି ଧାର୍ଯ୍ୟ ସ୍ଥାୟୀ ବିକାଶ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା; ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ଚତୁର୍ଥ ଲକ୍ଷ୍ୟ “ସମାବେଶୀ ଓ ସମାନ ଗୁଣବତ୍ତା ସହିତ ଶିକ୍ଷା ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଏବଂ ସମସ୍ତଙ୍କ ଲାଗି ଆଜୀବନ ଶିକ୍ଷାର ସୁଯୋଗ ବଢ଼ାଇବା ମଧ୍ୟ ସାମିଲ ରହିଛି”। ଦେଶର ମାଗଣା ଓ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଶିଶୁ ଶିକ୍ଷା ଅଧିକାର ଆଇନ, ୨୦୦୯ରେ ୬ରୁ ୧୪ ବର୍ଷର ସମସ୍ତ ପିଲା ସାମିଲ ଅଛନ୍ତି। ଜାତୀୟ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ରୂପରେଖ, ୨୦୦୫, ସମାବେଶୀ ଶ୍ରେଣୀଗୃହ ଉପରେ ଜୋର ଦିଆଯାଇଛି। ବିଶେଷ କରି ଗରିବ ବର୍ଗ ଏବଂ ଶାରୀରିକ ସମସ୍ୟା ସହ ସଂଘର୍ଷ କରୁଥିବା ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରାଯାଇଛି। କେନ୍ଦ୍ର ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ମଧ୍ୟ ପିଲାମାନଙ୍କର ବିଦ୍ୟାଳୟ ଛାଡ଼ିବା ହାର ହ୍ରାସ କରିବା ଲାଗି ଅନେକ ପ୍ରକାରର ବୃତ୍ତି ଏବଂ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରୁଛନ୍ତି।

କିନ୍ତୁ ସୁନ୍ଦରବନ ତ୍ରିକୋଣଭୂମିରେ ଥିବା ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ଏବେ ନିଜର ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କୁ ହରାଇବାରେ ଲାଗିଛନ୍ତି। ଏଠାରେ ଜଣେ ଶିକ୍ଷକ ଭାବେ, ଶ୍ରେଣୀଗୃହରେ ମଜ୍ଜି ଯାଇଥିବା ମୁହଁର ସନ୍ଧାନ ମୋତେ ଏପରି ଅନୁଭୂତି କରାଇଥାଏ ଯେପରି ମୁଁ ଲଗାତାର ସଙ୍କୁଚିତ ହେଉଥିବା ଭୂମି ଉପରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି।

“ପାଠ ପଢ଼ିଲେ କ’ଣ ହେବ? ମୋତେ ବି ମୋ ବାପାଙ୍କ ଭଳି ନଈରୁ ମାଛ ଓ କଙ୍କଡ଼ା ଧରିବାକୁ ପଡ଼ିବ”, ମୋର ଛାତ୍ର ରବିନ ଭୂଁଇଆ ଚଳିତ ବର୍ଷ ୨୦ ମଇରେ ପଥରପ୍ରତିମା ବ୍ଲକରେ ଥିବା ନିଜ ଗାଁ ବୁରାବୁରୀର ଟାଟରେ ଅମ୍ଫନ ବାତ୍ୟା ମାଡ଼ ହେବା ପରେ ମୋତେ କହିଥିଲେ। ୧୭ ବର୍ଷୀୟ ରବିନ ମାଛ ଧରା କାମରେ ନିଜ ପିତାଙ୍କୁ ସହାୟତା କରିବା ଲାଗି ଦୁଇ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ସ୍କୁଲ ପଢ଼ା ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ। ଅମ୍ଫନ ଘୂର୍ଣ୍ଣିବାତ୍ୟାରେ ତାଙ୍କର ଘର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଜୁଡ଼ି ଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଲୁଣିପାଣି ମାଡ଼ିଯାଇ ତାଙ୍କର ଗ୍ରାମ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଳମଗ୍ନ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ସପ୍ତମୁଖୀର ପାଣି ଆଡ଼କୁ ହାତ ବଢ଼ାଇ ସେ ମୋତେ କହିଲେ : “ଏହି ନଦୀ ଆମ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଦିନେ ଯାଯାବର କରିଦେବ।”

ସ୍କୁଲ ଛାଡ଼ିଥିବା ପିଲାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ହେଉଛନ୍ତି ୧୭ ବର୍ଷୀୟ ମୁସ୍ତକୀନ ଜମାଦାର, ଯିଏକି ଶାସ୍ତିଙ୍କ ଗାଁର ବାସିନ୍ଦା। ଦୁଇ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ସେ ନବମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁଥିଲେ, ସେହି ସମୟରେ ସେ ସ୍କୁଲ ଯିବା ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ, ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ପଚରାଯିବାରୁ ସେ କୁହନ୍ତି, “ମୋତେ ପାଠ ପଢ଼ିବାକୁ ଭଲ ଲାଗେ ନାହିଁ।” ତାଙ୍କର ବାପା ଇଲିୟାସ କୁହନ୍ତି, “ପାଠପଢ଼ାରୁ କ’ଣ ମିଳିବ? ମୁଁ ମୋ ପୁଅକୁ ରୋଜଗାର କରିବା ଏବଂ ପରିବାରକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ଲାଗି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ମାଛଧରା କାମରେ ଲଗାଇ ଦେଇଛି। ପାଠପଢ଼ାରୁ କିଛି ମିଳିବ ନାହିଁ। ଏହା ଦ୍ୱାରା ମୋତେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ଲାଭ ମିଳିନାହିଁ।” ୪୯ ବର୍ଷୀୟ ଇଲିୟାସ ପେଟପାଟଣା ପାଇଁ ଷଷ୍ଠ ଶ୍ରେଣୀ ପରେ ପାଠପଢ଼ା ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ। ପରେ ସେ ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀ କାମ କରିବା ଲାଗି କେରଳ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ।

ସ୍କୁଲ ଛାଡ଼ିବା ବିଶେଷ କରି ଝିଅମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ-ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ଘରେ ରହିଥାନ୍ତି କିମ୍ବା ପୁଣି ସେମାନଙ୍କର ବିବାହ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ। “ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ରାକ୍ଷୀ ହାଜରା (ସପ୍ତମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁଥିବା ଜଣେ ଛାତ୍ରୀ)ଙ୍କୁ ପଚାରିଲି ଯେ ସେ ୧୬ ଦିନ ହେବ ସ୍କୁଲକୁ କାହିଁକି ଆସୁନାହାନ୍ତି, ସେ କାନ୍ଦିବାକୁ ଲାଗିଲେ”, କାକଦ୍ୱୀପ ବ୍ଲକର ଶିବକାଳୀନଗର ଗ୍ରାମର ଆଇ. ଏମ. ହାଇସ୍କୁଲର ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ, ଦିଲୀପ ବୈରାଗୀ ମୋତେ ୨୦୧୯ରେ କହିଥିଲେ। “ରାକ୍ଷୀ କହିଥିଲେ ଯେ ତାଙ୍କର ମାତାପିତା ହୁଗୁଳୀ ନଦୀକୁ କଙ୍କଡ଼ା ଧରିବା ଲାଗି ଯାଇଥାନ୍ତି, ଏହି ସମୟରେ ସେ ନିଜ ଭାଇ (ଯିଏକି ମାତ୍ର ତିନି ମାସର)ର ଦେଖାଶୁଣା କରିଥାନ୍ତି।

ଲକଡାଉନ କାରଣରୁ ସ୍କୁଲ ଛାଡ଼ିବାର ମାମଲା ଖୁବ ବଢ଼ିଯାଇଛି। ବୁରାବୁରୀର ଟାଟ ଗ୍ରାମର ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ, ଅମଲ ଶୀତ ନବମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁଥିବା ନିଜର ୧୬ ବର୍ଷୀୟ ଝିଅ କୁମକୁମକୁ ସ୍କୁଲ ଛାଡ଼ିବା ଲାଗି କହିଥିଲେ, ନିଜର ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟ ଦୂର କରିବା ଲାଗି ପରିବାର ତା’ର ବାହାଘର ଠିକ କରି ଦେଇଥିଲା। “ନଦୀରେ ଆଉ ଆଗ ଭଳି ମାଛ ପଡ଼ୁନାହାନ୍ତି”, ଅମଲ କୁହନ୍ତି, ଯିଏକି ତାଙ୍କ ପରିବାରର ଏକମାତ୍ର ରୋଜଗାରକ୍ଷମ ବ୍ୟକ୍ତି ଅଟନ୍ତି। “ସେଥିପାଇଁ ପାଠପଢ଼ୁଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ମୁଁ ତା’ର ବାହାଘର ଲକଡାଉନ ସମୟରେ ହିଁ କରି ଦେଇଛି ।

ୟୁନିସେଫ ପକ୍ଷରୁ ୨୦୧୯ରେ ପ୍ରକାଶିତ ଏକ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ ଭାରତରେ ୨୨.୩୦ କୋଟି ବାଳିକା ବଧୂ (ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ୧୮ ବର୍ଷ ହେବା ପୂର୍ବରୁ ବିବାହ କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ)ଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨.୨କୋଟି କେବଳ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗରେ ହିଁ ରହିଥାନ୍ତି।

“ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ସରକାରଙ୍କ ଠାରୁ (ପାଠପଢ଼ା) ଜାରି ରଖିବା ଲାଗି ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ମିଳୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏଠାରେ (ସୁନ୍ଦରବନ) କ୍ଷେତ୍ରରେ ବହୁସଂଖ୍ୟାରେ ବାଲ୍ୟବିବାହ ହୋଇଥାଏ। ଅଧିକାଂଶ ମାତାପିତା ଏବଂ ଅଭିଭାବକ ଭାବିଥାନ୍ତି ଯେ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ପାଠପଢ଼ାଇଲେ କୌଣସି ଲାଭ ମିଳିନଥାଏ, ଏବଂ ପରିବାରରୁ ଜଣେ ଖାଇବା ଲୋକ ଚାଲିଗଲେ କିଛି ଟଙ୍କା ବଞ୍ଚିଯିବ”, ପଥର ପ୍ରତିମା ବ୍ଲକ ଶିବନଗର ମୋକ୍ଷଦା ସୁନ୍ଦରୀ ବିଦ୍ୟା ମନ୍ଦିରର ପ୍ରଧାନଶିକ୍ଷକ, ବିମାନ ମାଇତି କୁହନ୍ତି।

“କୋଭିଡ଼-19 ଲକଡାଉନ କାରଣରୁ, ଦୀର୍ଘଦିନ ହେବ ବିଦ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦ ରହିଛି ଏବଂ କିଛି ପାଠପଢ଼ା ହେଉନାହିଁ”, ମାଇତି ଆହୁରି କହିଥାନ୍ତି। “ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ପାଠପଢ଼ା ଠାରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଦୂରେଇ ଯାଉଛନ୍ତି। ଏହି କ୍ଷତି ପରେ ସେମାନେ ଆଉ ଫେରିବେ ନାହିଁ। ସେମାନେ ଗାଏବ ହୋଇଯିବେ, ଆଉ କେବେ ଆସିବେ ନାହିଁ।”

ଜୁନ ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଯେତେବେଳେ ଶାସ୍ତି ଭୂଁଇଆ ବେଙ୍ଗାଲୁରୁରୁ ଫେରିଲେ, ତାଙ୍କର ବାହାଘର କରି ଦିଆଗଲା। ୨୧ ବର୍ଷୀୟା ତାପସ ନୈୟା ମଧ୍ୟ ଶାସ୍ତିଙ୍କ ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ୁଥିଲେ ଏବଂ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀ ପରେ ସ୍କୁଲ ଯିବା ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କୁ ମାତ୍ର ସତର ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା। ପରିବାରରେ ତାଙ୍କର ମନ ଲାଗୁନଥିଲା ଏବଂ ସେ ନିଜ ପରିବାରକୁ ସହାୟତା କରିବା ଲାଗି ଚାହୁଁଥିଲେ। ସେଥିପାଇଁ ସେ କେରଳରେ ରାଜମିସ୍ତ୍ରୀ କାମ କରିବାର ଆରମ୍ଭ କଲେ। ଲକଡାଉନ କାରଣରୁ ସେ ମଇ ମାସରେ ନିଜ ଗାଁକୁ ଫେରିଥିଲେ। “ସେ ଏବେ ଶିବକାଳୀନଗରରେ କୁକୁଡ଼ା ବିକ୍ରି ଦୋକାନରେ କାମ କରୁଛନ୍ତି,” ଶାସ୍ତି କୁହନ୍ତି।

ତାଙ୍କର ବଡ଼ ଭଉଣୀ-୨୧ ବର୍ଷୀୟ ଜଞ୍ଜଳି ଭୂଁଇୟା, ଦେଖି ଶୁଣିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ମାତ୍ର ୧୮ ବର୍ଷ ବୟସରୁ ପାଠପଢ଼ା ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ, ସେତେବେଳେ ସେ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁଥିଲେ। ଗୋଟିଏ ବର୍ଷ ପରେ ତାଙ୍କର ବାହାଘର ଉତ୍ପଳ ମଣ୍ଡଳଙ୍କ ସହିତ କରି ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଯାହାଙ୍କୁ ଏବେ ୨୭ ବର୍ଷ। ସେ କୁଲପି ବ୍ଲକରେ ଥିବା ନିଜ ଗ୍ରାମ ନୂତନ ତ୍ୟାଙ୍ଗରାଚର ସ୍କୁଲରେ ଅଷ୍ଟମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପଢ଼ୁଥିବା ବେଳେ ପାଠପଢ଼ା ଛାଡ଼ି ଥିଲେ। ପିଲାବେଳୁ ମଣ୍ଡଳଙ୍କୁ ପୋଲିଓ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଏବଂ ସେବେଠାରୁ ସେ ଯିବା ଆସିବାରେ ଅସୁବିଧା ଭୋଗୁଥିଲେ। “ମୁଁ ମୋ ହାତ ଓ ଗୋଡ଼ ସାହାଯ୍ୟରେ ସ୍କୁଲ ଯିବାକୁ ସକ୍ଷମ ନଥିଲି, ଏବଂ ଆମ ପାଖରେ ହ୍ୱିଲ୍ ଚେୟାର ପାଇଁ ଟଙ୍କା ନଥିଲା”, ସେ କୁହନ୍ତି। “ମୁଁ ପାଠ ପଢ଼ିପାରିଲି ନାହିଁ, ମୁଁ ଆଗକୁ ପଢ଼ିବା ଲାଗି ଚାହୁଁଥିଲି।”

“ମୋର ଦୁଇ ନାତୁଣି ପାଠ ପଢ଼ିପାରିଲେ ନାହିଁ”, ଶାସ୍ତି ଓ ଜଙ୍ଗଲିଙ୍କର ୮୮ ବର୍ଷୀୟା ଜେଜେମା’, ମହାରାଣୀ କୁହନ୍ତି, ଯିଏକି ସେମାନଙ୍କୁ ପାଳିପୋଷି ମଣିଷ କରିଥିଲେ। ଏବେ, ଯେତେବେଳେ କୋଭିଡ-19 ଲକଡାଉନ କାରଣରୁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ବନ୍ଦ ରହିଛି, ସେ କୁହନ୍ତି, “ମୁଁ ଜାଣିନାହିଁ ଯେ ମୋର ନାତି (ସୁବ୍ରତ) ଆଗକୁ ପଢ଼ିପାରିବେ କି ନାହିଁ”।

ଅନୁବାଦ: ଓଡ଼ିଶାଲାଇଭ୍‍