ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରଣାଳୀ: ଗୋଟିଏ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ଡିଜେଲ ପମ୍ପ ନିଅନ୍ତୁ । ସେଥିରେ ଗୋଟିଏ ଅକାମୀ ଟ୍ରାକ୍ଟରର ଚାରିଟି ଏବଂ ବିଗତ ବିଶ୍ୱଯୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗ କରିଥିବା ଗୋଟିଏ ଜୀପ୍‌ର ଦୁଇଟି ଯନ୍ତ୍ରାଂଶ ସହିତ ଗୋଟିଏ ବଳଦଗାଡ଼ିର କାଠଖଣ୍ଡଗୁଡ଼ିକୁ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁସାରେ ଭଲ ଭାବରେ ମିଶାନ୍ତୁ। କେତେକ ବାଉଁଶ ଖୁଣ୍ଟ, କିଛି ରସି ଓ ବଡ଼ ଖଣ୍ଡେଦରି କପଡ଼ା ମିଶିଲେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ୱାଦର ଅନୁଭୂତି ମିଳେ । ତା’ପରେ ଚକଗୁଡ଼ିକୁ ତଳେ ପକାଇ ଦେଖନ୍ତୁ । କିଛିଟା ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକାରର ହୋଇଥିଲେ ବି ଚିନ୍ତା କରନ୍ତୁନି, ଯେ କୌଣସି ଚାରିଟି ଚକ ଖୁବ୍‌ ଭଲ କାମ ଦେବ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ସବୁ ମାଗଣାରେ ଉପଲବ୍‌ଧ ଏବଂ ଯେତେବେଳେ ଇଚ୍ଛା ନେଇ ଲଗାଇ ହେବ । ଏବେ ଯୁଗାଡ଼ ମାନେ ଏ ସବୁ ଜିନିଷକୁ ଯେ କୌଣସି ଆକୃତିରେ ଯୋଡ଼ନ୍ତୁ ବା ଲଗାନ୍ତୁ । ଯେ କୌଣସି ଆକୃତି ।

ଏବେ ଆପଣ ଗାଡ଼ି ଚଲେଇବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ । ଭିଣ୍ଡ-ମୋରେନା (ମଧ୍ୟ ପ୍ରଦେଶ)ରେ, ବୁନ୍ଦେଲଖଣ୍ଡରେ, ରାଜସ୍ଥାନର କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ମଧ୍ୟ । କିନ୍ତୁ ହରିୟାଣାରେ ନୁହେଁ ।

ଭାରତୀୟ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା ଜଗତର ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଏକ କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ । ଆପଣ ହୁଏତ ବିଶ୍ୱାସ କରିପାରିବେନି ଯେ ସେମାନେ ଏହାକୁ ଚଳନଯୋଗ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ବୋଲି, କିନ୍ତୁ ଏହା ଚାଲେ । ମୁଁ ବି ଏକ ଯୁଗାଡ଼ର ଉପଯୋଗ କରିଛି ଏବଂ ଏହା ମୋ ପାଇଁ ବି କାମରେ ଲାଗିଛି । ଯେମିତିକି ଏହା ଅନେକଙ୍କ କାମରେ ଲାଗେ, ଅନ୍ୟ ଅନେକ ଭାରତୀୟଙ୍କ କାମରେ । ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁର ପୁନର୍ବିନିଯୋଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଏକ ଚମତ୍କାରିତା । ଏକଦା ‘ଡିଜେଲ ଇଞ୍ଜିନ୍‌’ଟି ଜଳସେଚନ ପମ୍ପ୍‌ ଚଳାଇବାରେ ଲାଗୁଥିଲା । ଏହାକୁ ଏକାଠି କରି ଯୋଡ଼ିବା ବାବଦ ଖର୍ଚ୍ଚ ଖୁବ୍‌ କମ୍‌ । ମାତ୍ର କେଇ ହଜାର ଟଙ୍କା । ବେଳେବେଳେ ୨୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା । ଏହାଠୁ କମ୍‌ରେ ମଧ୍ୟ ହୋଇଯାଏ ବୋଲି ମୁଁ ଶୁଣିଛି । ଏହାର ଗତି ଧୀର, କିନ୍ତୁ ଏହା କାମରେ ଲାଗେ । ଚାଷୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଫସଲକୁ ଏଥିରେ ବୋଝେଇ କରି ବଜାରକୁ ଆଣନ୍ତି । ପୁଣି ଘରକୁ ଜିନିଷପତ୍ର ମଧ୍ୟ ବୋହି ନିଅନ୍ତି । ସୀମାନ୍ତବର୍ତ୍ତୀ ଗାଁରେ ରହୁଥିବା ଲୋକେ ପାଖ ସହରକୁ ଯିବା ଲାଗି ଏହାକୁ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି । ସ୍କୁଲ୍‌ ପିଲାମାନେ ଏହାକୁ ବସ୍‌ ଭଳି କାମରେ ଲଗାନ୍ତି । ମୋରେନାର (ଯେଉଁଠି ଏହି ଫଟୋ ଉଠାଯାଇଥିଲା) ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ସାଧାରଣ ପରିବହନ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଏକ ରୂପ । ଏଥିରେ ଲାଗିଥିବା ଚକଗୁଡ଼ିକ କୌଣସି ଏକ ବାୟୁ ସେନା ଘାଟିର ଅଳିଆଗଦାରୁ ଆସିଥିବା ଭଳି ମନେହୁଏ ।

The jugaad is a miracle of waste recycling
PHOTO • P. Sainath

ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ପୁନର୍ବିନିଯୋଗରେ ଯୁଗାଡ଼ ଏକ ଚମତ୍କାରିତା

ନିରକ୍ଷର କିମ୍ବା ଅର୍ଦ୍ଧ-ସାକ୍ଷର ଚାଷୀମାନଙ୍କ ସରଳ ଯାନ୍ତ୍ରିକ ବୁଦ୍ଧିରୁ ହିଁ ଏହାର ସୃଷ୍ଟି । ପ୍ରଯୁକ୍ତି ବିଦ୍ୟା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନୂଆ ନୂଆ ଆବିଷ୍କାର ଦିଗରେ ସେମାନଙ୍କ ଦକ୍ଷତାକୁ ଅନେକାଂଶରେ ନ୍ୟୂନ କରି ଦେଖାଯାଇଛି । ସମାଜ ପ୍ରତି ଯୁଗାଡ଼ର ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଅବଦାନ ରହିଛି । ଧୀରେ ଧୀରେ ହେଲେ ବି ଏଗୁଡ଼ିକ ଭିତରୁ ଅନେକ ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ୨୦ କିଲୋମିଟରରୁ ଅଧିକ ବେଗରେ ଯାଇପାରନ୍ତି ନାହିଁ ।

ଏସବୁ ସରକାରୀ ବାବୁମାନଙ୍କୁ ଅଡୁଆରେ ପକାଏ । କୁହାଯାଏ ଯେ ହରିୟାଣାରେ ଅଟୋମୋବାଇଲ ଶିଳ୍ପ ଜଗତର ଚାପରେ ଏହା ଉପରେ ନିଷେଧାଦେଶ ଜାରି କରାଯାଇଛି । କାରଣ, ଏହି ସରଳ ଯୁଗାଡ଼ ସେମାନଙ୍କ ଗାଡ଼ି ବ୍ୟବସାୟ ହାନି କରିବା ଆଶଙ୍କା ଉପୁଜିଛି । ବୋଧହୁଏ, ଏହା ହିଁ ସବୁଠୁ ମନ୍ଥର ଗତିରେ ଚାଲୁଥିବା ‘ଅଟୋମୋବାଇଲ’। ତଥାପି ଏହା ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିଲେ କିଭଳି ବିପଦର ଆଶଙ୍କା ରହିଛି ସେ ସଂପର୍କରେ ଅନେକ ଭିତ୍ତିହୀନକଥା ପ୍ରଚାରିତ ହେଉଛି। ଅନ୍ୟ କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ଏହାକୁ ମୋଟର ଯାନର ମାନ୍ୟତା ମିଳିନାହିଁ ।

ଏହାର ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାକୁ ଯୁଗାଡ଼ ମାଲିକମାନେ ବି ମଟରଗାଡ଼ି ପାଇଁ ଲାଗୁଥିବା ଟିକସ ଦେବାକୁ ମନା କରି ଦିଅନ୍ତି । (“ସେମାନେ କହନ୍ତି ଯେ ଏହା ମଟରଗାଡ଼ି ନୁହେଁ, କହନ୍ତିନି କି ?)” ହେଲେ ପୋଲିସ ବି ପାଲଟା ଜବାବ ଦିଏ । ଯଦି କୌଣସି ଯୁଗାଡ଼ ମାଲିକଙ୍କ ଯନ୍ତ୍ର ରାସ୍ତାରେ ଚାଲୁଥିବା ଲୋକଙ୍କ ଦେହରେ ବାଜି ଯାଏ ତାହେଲେ ତାଙ୍କ ନାଁରେ ବେପରୁଆ ଗାଡ଼ିଚାଳନା ମାମଲା କରାଯାଏନି । ବରଂ ହତ୍ୟା ଉଦ୍ୟମ ଅଭିଯୋଗରେ ମାମଲା କରାଯାଏ । ପୋଲିସ ବାବୁମାନେ ବିଦ୍ରୁପ କରି କହନ୍ତି, “ସେଗୁଡ଼ିକ ଦୁର୍ଘଟଣା ବା କେମିତି କରିବେ ? ସେସବୁ ତ ମଟର ଗାଡ଼ି ନୁହେଁ, ମନେ ଅଛି ତ ?”

ଯୁଗାଡ଼ ଶବ୍ଦରେ ନିହିତ ବାସ୍ତବ ଅର୍ଥର ଅନୁବାଦ କରିବା ଅସମ୍ଭବ । ଏଠି ଏହାର ମାନେ ହେଉଛି ଏଣୁତେଣୁ ଜିନିଷକୁ ଏକାଠି  କରି ତାଳିପକା ଢଙ୍ଗରେ ସଂପାଦିତ ଯାନ୍ତ୍ରିକ କାର୍ଯ୍ୟ । ଅମାର୍ଜିତ ହେଲେ ବି ଏହା ଏକ ଫଳପ୍ରଦ କାର୍ଯ୍ୟରୂପ ଯାହା ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟବୋଧକୁ ନୁହେଁ, ବରଂ ବାସ୍ତବ କାର୍ଯ୍ୟକାରିତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଏ । ଅନୁବାଦ ଯାହା ହେଉନା କାହିଁକି, ମୁଁ ଏହାର ସପକ୍ଷବାଦୀ ।

You wouldn't believe they could make this run, but it does!
PHOTO • P. Sainath

ଆପଣ ବିଶ୍ୱାସ କରିବେନି ଯେ ଏହାକୁ ସେମାନେ ଚଳନଯୋଗ୍ୟ କରିପାରନ୍ତି ବୋଲି, କିନ୍ତୁ ଏହା ଚାଲେ

ଅନୁବାଦ: ଓଡ଼ିଶାଲାଇଭ୍‍

ਪੀ ਸਾਈਨਾਥ People’s Archive of Rural India ਦੇ ਮੋਢੀ-ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ। ਉਹ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਦਿਹਾਤੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। Everybody Loves a Good Drought ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਤਾਬ ਹੈ। ਅਮਰਤਿਆ ਸੇਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲ (famine) ਅਤੇ ਭੁੱਖਮਰੀ (hunger) ਬਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮਹਾਂ ਮਾਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।

Other stories by P. Sainath
Translator : OdishaLIVE

This translation was coordinated by OdishaLIVE– a dynamic digital platform and creative media and communication agency based out of Bhubaneswar. It handles news, audio-visual content and extends services in the areas of localization, video production and web & social media.

Other stories by OdishaLIVE