ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਅੱਤਿਆਚਾਰ, ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਪਸਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਵਿਸ਼ਵ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪਰ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਲਾਲਚ, ਵੈਰ, ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਅਧਾਰਤ ਇਹ ਸੱਭਿਆਤਾਵਾਂ ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਾਡੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸਮਝ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਿੱਥੇ ਰਾਤ ਵੇਲ਼ੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ਼ਣ ਤੇ ਬਾਹਰ ਆਣ ਕੇ ਗੰਦ ਖਲਾਰਨ ਅਤੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਬੰਦਾ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ਉਸ ਗੰਦ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰੇ। ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਸੱਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋਵੇ। ਅਸੀਂ ਨਦੀ ਕੰਢੇ ਜੰਗਲ-ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਅਸੀਂ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਕੱਚੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਤੋੜਦੇ। ਜਦੋਂ ਹੋਲੀ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਹੁਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਲਹੂ ਨਹੀਂ ਚੂਸਦੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਬੇਰੋਕ ਪੈਦਾਵਾਰ ਮਿਲ਼ਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਉਹਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਤਰੋ-ਤਾਜ਼ਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਸਨਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਕਿ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦਾ।

ਜਤਿੰਦਰ ਵਸਾਵਾ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਦੇਹਵਲੀ ਭੀਲੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਯਾ ਪਾਂਡਿਆ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ਚੋਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ ਅਸੀਂ

ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਸਾਂ
ਲਕਸ਼ਾਗ੍ਰਹਿ ‘ਚ ਸਾੜ ਸੁੱਟਿਆ
ਕਈਆਂ ਦੇ ਕੱਟ ਲਏ ਅੰਗੂਠੇ
ਕਿਤੇ ਭਰਾ ਹੱਥੋਂ ਭਰਾ ਮਰਵਾ ਸੁੱਟਿਆ
ਕਈਆਂ ਹੱਥੋਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰ ਫੁਕਵਾਏ
ਇਹੀ ਆ ਤੇਰੀ ਖ਼ੂਨੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਡਰਾਉਣਾ ਰੂਪ
ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ‘ਚੋਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ ਅਸੀਂ

ਪੀਲ਼ਾ ਪੱਤਾ ਸਹਿਜੇ ਝੜ ਜਿਓਂ
ਰਲ਼ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ਼ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦਾ
ਇਹੀ ਤਾਂ ਮੌਤ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਏ
ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨੀਂ ਨਾ ਲੱਭੀਏ ਅਸੀਂ
ਉਹ ਤਾਂ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਹੀ ਵੱਖਰੇ ਰੂਪ
ਨਿਰਜੀਵ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਮੰਨੀਏ ਵਿਅਰਥ ਅਸੀਂ
ਜੋ ਹੈ ਬੱਸ ਕੁਦਰਤ ਹੀ ਹੈ ਸਵਰਗ ਵੀ ਜਾਨ ਵੀ
ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਨਰਕ ਮੰਨੀਏ ਅਸੀਂ
ਅਜ਼ਾਦੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ
ਤੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਜਾਲ਼ ਨੂੰ ਧਰਮ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ
ਇਹੀ ਆ ਤੇਰੀ ਖ਼ੂਨੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਡਰਾਉਣਾ ਰੂਪ
ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ‘ਚੋਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ ਅਸੀਂ

ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦੇ ਸੈਨਿਕ, ਸਾਹਬ
ਆਪਣੇ ਵਜੂਦ ਲਈ ਹੀ ਨਾ ਬਚਾਈਏ ਆਪੇ ਨੂੰ
ਜਲ, ਜੰਗਲ, ਜ਼ਮੀਨ, ਜਨ, ਜਾਨਵਰ
ਨੇ ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ, ਸਾਹਬ
ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੂੰ
ਤੋਪ ਮੂਹਰੇ ਬੰਨ੍ਹ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ
ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਲਮਕਾ ਹੇਠਾਂ ਅੱਗ ਬਾਲ਼ ਦਿੱਤੀ
ਸਾਡੀ ਹੀ ਪਲਟਣ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ
ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਮਰਵਾਇਆ
ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਹਰ ਤਾਕਤ ਖੋਹਣ ਲਈ
ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਚੋਰ, ਲੁਟੇਰੇ, ਬਾਗ਼ੀ,
ਕੀ ਕੀ ਨਹੀਂ ਗਰਦਾਨਿਆਂ
ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾ ਸਕਦੈ
ਇਹੀ ਆ ਤੇਰੀ ਖ਼ੂਨੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਡਰਾਉਣਾ ਰੂਪ
ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ‘ਚੋਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ ਅਸੀਂ

ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਤੂੰ ਮੰਡੀ ਬਣਾ ਲਿਆ
ਪੜ੍ਹਿਆਂ-ਲਿਖਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹਾ ਕਰ ਛੱਡਿਆ
ਸਾਹਬ, ਦੇਖੀਂ ਤੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੇ
ਸਾਡੇ ਵਜੂਦ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਚ ਘੱਤਣਾ
ਮੰਡੀ ‘ਚ ਗ਼ੁਲਾਮਾਂ ਵਾਂਗ ਲਿਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨਾ
ਤੇਰੀ ਮੰਡੀ ਸਾਹ ਨਈਓਂ ਲੈਂਦੀ, ਸਾਹਬ
ਸੱਭਿਅਤਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਾਂਅ ‘ਤੇ ਤੂੰ
ਬੇਰਹਿਮੀ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਪਹਾੜ ਖੜ੍ਹੇ ਕੀਤੇ
ਬੰਦਾ ਹੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਲੱਗੇ
ਇਹੀ ਹੈ ਤੇਰੀ ਵਿਸ਼ਵ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਪਾਠ?
ਬੰਦੂਕ, ਬਰੂਦ ਦੇ ਸਹਾਰੇ
ਤੂੰ ਕਿਹੜੀ ਵਿਸ਼ਵ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਨੈ
ਇਹੀ ਆ ਤੇਰੀ ਖ਼ੂਨੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦਾ ਡਰਾਉਣਾ ਰੂਪ
ਇਸੇ ਲਈ ਤਾਂ ਜੰਗਲ ‘ਚੋਂ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਏ ਅਸੀਂ

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Poem and Text : Jitendra Vasava

ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਨਰਮਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਹੁਪਾੜਾ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜਤਿੰਦਰ ਵਸਾਵਾ ਇੱਕ ਕਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਦੇਹਵਲੀ ਭੀਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ (2014) ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੇ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਕੇਂਦਰਤ ਰਸਾਲੇ ਲਖਾਰਾ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਮੌਖਿਕ (ਜ਼ੁਬਾਨੀ) ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਨਰਮਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਭੀਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਖਿਕ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਪੱਖਾਂ ‘ਤੇ ਖ਼ੋਜ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਰੀ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

Other stories by Jitendra Vasava
Painting : Labani Jangi

ਲਾਬਨੀ ਜਾਂਗੀ 2020 ਤੋਂ ਪਾਰੀ ਦੀ ਫੈਲੋ ਹਨ, ਉਹ ਵੈਸਟ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਦਿਆ ਜਿਲ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਖਿਅਤ ਪੇਂਟਰ ਵੀ ਹਨ। ਉਹ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਸਟੱਡੀਜ ਇਨ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪ੍ਰਵਾਸ 'ਤੇ ਪੀਐੱਚਡੀ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹਨ।

Other stories by Labani Jangi
Editor : Pratishtha Pandya

ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਪਾਂਡਿਆ PARI ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਸੰਪਾਦਕ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ PARI ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਲੇਖਣ ਭਾਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹਨ। ਉਹ ਪਾਰੀਭਾਸ਼ਾ ਟੀਮ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹਨ। ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆਂ ਹਨ।

Other stories by Pratishtha Pandya
Translator : Kamaljit Kaur

ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਐੱਮ.ਏ. ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਪੀਪਲਜ਼ ਆਰਕਾਈਵ ਆਫ਼ ਰੂਰਲ ਇੰਡੀਆ ਵਿਖੇ ਬਤੌਰ ‘ਟ੍ਰਾਂਸਲੇਸ਼ਨ ਐਡੀਟਰ: ਪੰਜਾਬੀ’ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁੰਨ ਵੀ ਹੈ।

Other stories by Kamaljit Kaur