‘মোৰ নিজকে এজন শিক্ষক যেন নালাগে’

ৰাম ৱাকচৌৰে সদায় পুৱা ২৭৫ ছাত্ৰ আৰু আনসকলৰ বাবে ঘৰৰ ওচৰৰ বজাৰৰ পৰা শাক-পাচলি বজাৰ কৰে- তিনি কিলোগ্ৰাম আলু, ফুলকবি, বিলাহী আৰু আন আন শাক-পাচলি আদি তেওঁৰ তালিকাত থাকে। ‘মই প্ৰতিবিধ শাক-পাচলিৰ দাম ভালকৈ জানো। পাচলিৰ টোপোলাবোৰ মটৰ চাইকেলত ওলোমাই লৈ স্কুললৈ যাও।’ ভিৰগাওঁ গাঁৱৰ জিলা পৰিষদ বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকজনে ক’লে।

আহমেদনগৰৰ আকোলা তালুকৰ কালাসগাওঁ গাঁৱৰ ৪৪ বছৰীয়া বাসিন্দা ৱাকচৌৰক জুন মাহত ২১ কিলোমিটাৰ দূৰৰ ভিৰগাওঁ স্কুললৈ বদলি কৰিছিল। তেওঁ ১৮ বছৰ ধৰি কালাসগাওঁ প্ৰাথমিক বিদ্যালয়ত শিক্ষক হিচাপে কাম কৰি আহিছে। এতিয়া তেওঁৰ প্ৰধান দায়িত্ব হৈছে মধ্যাহ্ন ভোজন আঁচনিৰ ৰূপায়ণ (প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ পৰিপুষ্টিৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আঁচনিৰ অধীনত) নিশ্চিত কৰা।

‘অধ্যক্ষই সকলো কাম কৰিব নোৱাৰে, তেওঁ দায়িত্ববিলাক আন শিক্ষকসকলৰ মাজত ভগাই দিছে।’ মধ্যাহ্ন ভোজনৰ পঞ্জীয়ন তালিকাৰ পৰা মুৰ নোতোলাকৈয়ে তেওঁ কয়। ‘চৰকাৰী চাকৰিয়ে আপোনাক কৰ্ম-নিৰাপত্তা দিয়ে, কিন্তু এতিয়া মই নিজকে এজন শিক্ষকৰ দৰে নাভাবো।’

ৱাকচৌৰৰ পাঠ্যক্ৰম বহিৰ্ভূত কাম-কাজ অস্বাভাৱিক নহয়, মহাৰাষ্ট্ৰৰ জিলা পৰিষদৰ স্কুলসমূহত অনা-শিক্ষামূলক কাম-কাজৰ দায়িত্ব সঘনে দিয়া হয়। ইয়াৰ ফলত তেওঁলোকে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক পাঠদান কৰিবলৈ খুব কম সময় উলিয়াব পাৰে।

ভিৰগাওঁ জিলা পৰিষদ বিদ্যালয়ৰ শিক্ষক ৱাকচৌৰৰ সহকৰ্মী ৪২ বছৰীয়া সবাজি ডাতিৰৰ ৭ম শ্ৰেণীলৈকে পাঠদান কৰাৰ দায়িত্ব আছে। তেওঁ ক’লে যে বছৰটোৰ পাঠ্যক্ৰমৰ ভিতৰত তেওঁ শ্ৰেণীত ১০০ টাৰ বেছি পাঠদান কৰিব লাগে। সপ্তাহত গড়ে কমেও ১৫ ঘণ্টা ডাতিৰে অনা-শৈক্ষিক কামত দিবলগীয়া হয়। ‘শিক্ষাদানৰ লগত সম্পৰ্ক নথকা কামবোৰ পাঠদানৰ সময়তে কৰিবলগীয়া হয় (দৈনিক চাৰি ঘণ্টাকৈ)।’ তেওঁ কয়, ‘আমি স্কুল ছুটীৰ পিছতো যিমান পাৰো কাম কৰো।’ দুয়োটা কাম যেতিয়া একে সময়তে কৰিবলগীয়া হয়, তেতিয়া অনা-শৈক্ষিক কামৰ ওপৰত অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয়।

‘শিক্ষাৰ অধিকাৰ আইন, ২০০৯ৰ মতে (নিৰ্দিষ্টকৈ অনুচ্ছেদ ২৭), নিৰ্বাচনৰ সময়ত প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ সময়ত আৰু প্ৰতি ১০ বছৰৰ মুৰত জনগণনাৰ সময়ত শিক্ষকসকলক অনা-শৈক্ষিক কাম কৰিবলৈ দিয়া হ’ব,’ ডাতিৰে ক’লে।

মহাৰাষ্ট্ৰৰ ৰাজ্যিক বিদ্যালয়ৰ ৩,০০,০০০ জন শিক্ষকে জিলা প্ৰশাসন আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বাবে প্ৰায় সকলো সময়তে বিভিন্ন ধৰণৰ অনা-শৈক্ষিক কাম কৰিবলগীয়া হয়। গাঁৱৰ কিমান মানুহ দৰিদ্ৰ সীমাৰ তলত বাস কৰিছে, চৰকাৰী আঁচনিয়ে তেওঁলোকক ঢুকি পাইছে নে নাই আৰু মুকলিত মলত্যাগৰ ক্ষতিকাৰক দিশ সম্পৰ্কে তেওঁলোকৰ সৈতে কথা পতা আদি কামত তেওঁলোক নিয়োজিত হ’বলগীয়া হয়। (দ্ৰষ্টব্যঃ জিলা পৰিষদ বিদ্যালয়সমূহ বিজুলী, পানী আৰু শৌচাগাৰ অবিহনে চলিছে )

অতিৰিক্ত কামৰ বাবে শিক্ষকসকলক উপৰিঞ্চি ধন দিয়া নহয়। জিলা পৰিষদৰ বিদ্যালয়ৰ এজন শিক্ষক স্নাতক জিগ্ৰী থকা হ’ব লাগিব আৰু শিক্ষক প্ৰশিক্ষণৰ ডিপ্ল’মাধাৰী হ’ব লাগিব। মাধ্যমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকসকল বি.এড. ডিগ্ৰীৰ সৈতে স্নাতক হ’ব লাগিব, তেওঁলোকে ২৫,০০০ টকাৰ একীকৃত বেতনেৰে কাম আৰম্ভ কৰে। কেইবা বছৰৰ পিছত যেতিয়া কোনো শিক্ষকে অধ্যক্ষৰ পদ লাভ কৰিব পাৰে, তেতিয়া তেওঁলোকে মাহে ৬০,০০০ টকাৰ বেতন লাভ কৰিব। এই বেতনেৰে বিভিন্ন ভাট্টাসমূহ যেনে মৰগীয়া বানচ, ভ্ৰমণ বানচ, ভাড়া আৰু অন্যান্য ভাট্টাসমূহ সামৰি লয়। একীকৃত বেতনৰ পৰা বৃত্তিকৰ আৰু পেঞ্চনৰ অৰিহণাকে ধৰি বিভিন্ন শিতানৰ ধন কৰ্তন কৰা হয়। অশৈক্ষিক কামৰ বাবে সুকীয়াকৈ কোনো ধৰণৰ ধন বা পাৰিশ্ৰামিক দিয়া হয়।

মহিলা শিক্ষকসকলে অধিক সংগ্ৰাম কৰিব লগা হয়। ওছমানাবাদ চহৰৰ বালিকা বিদ্যালয়ৰ শিক্ষয়িত্ৰী ৪০ বছৰীয়া তবছুম চুলতানাই ক’লে যে তেওঁ শৈক্ষিক কৰ্তব্য, অশৈক্ষিক কাম আৰু আমনিদায়ক ঘৰুৱা কাম একে সময়তে কৰিব লাগে। ‘পুৰুষ বা মহিলা সকলো শিক্ষকৰ বাবে কাম কৰাৰ সময় (কৰ্মঘণ্টা) একে। কিন্তু আমি পৰিয়ালৰ আন সদস্যৰ তথা সন্তানৰ খোৱা-লোৱাৰ বা যাৱতীয়া দায়িত্বও ল’ব লাগে, সিহঁতৰ কাৰণে ৰন্ধা-বঢ়াও কৰিব লাগে, ঘৰৰ পৰা ওলাই অহাৰ আগতে ঘৰৰ সকলো ঠিক-ঠাক কৰিব লাগে,’ তেঁও ক’লে। তবছুমৰ দুটা ল’ৰা আছে, দুয়োটা কলেজত পঢ়ি আছে। ‘দুয়োটা ডাঙৰ হৈছে, বিশেষকৈ সিহঁত স্কুলত থাকোতে ভীষণ অসুবিধা হৈছিল। এতিয় মই অভ্যস্ত হৈ পৰিছো,’ তেওঁ ক’লে।

মহাৰাষ্ট্ৰৰ বিধান পৰিষদৰ ‘শিক্ষক সমষ্টি’ (শিক্ষকৰ দ্বাৰা মনোনীত)ৰ সদস্য কপিল পাটিলে ক’লে, ‘শিক্ষকসকল সহজ চিকাৰ। তেওঁলোক শিক্ষিত, সংখ্যাৰ দিশৰ পৰাও যথেষ্ট আৰু চৰকাৰী চাকৰিয়াল। মহাৰাষ্ট্ৰৰ জিলা পৰিষদৰ স্কুলত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সংখ্যা হ্ৰাস পোৱাৰ এইটোও এটা কাৰণ।  (দ্ৰষ্টব্যঃ কেতিয়াবা স্কুল বুলিবলৈ একো নাথাকে )। পাঠদান কৰিবলৈ শিক্ষক নাথাকে। পাঠদান কৰিবলৈ শিক্ষক নাথাকে, তাৰ মানে শিক্ষকসকলে ছুটী লোৱা নাই। তেওঁলোকে আন ঠাইত বেলেগ কাম কৰি আছে। এই প্ৰক্ৰিয়াত আটাইতকৈ বেছি ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় ছাত্ৰসকল, কাৰণ শিক্ষকৰ অনিয়মীয়া পাঠদানে শিক্ষাৰ মানৰ ওপৰত পোনপটীয়া প্ৰভাৱ পেলায়।’

মহাৰাষ্ট্ৰৰ জিলা পৰিষদৰ ৬১,৬৫৯ খন স্কুলত অধ্যয়ন কৰি থকা ৪০ লাখ ৬০ হাজাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী (২০১৭-১৮ৰ পৰিসংখ্যা মতে) এক বিপজ্জনক পৰিস্থিতিৰ মাজলৈ আগুৱাই গৈছে। মহাৰাষ্ট্ৰৰ জিলা পৰিষদে বিনামূলীয়া শিক্ষাদান কৰে আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকল হ’ল কৃষক, কৃষি-শ্ৰমিক পৰিয়ালৰ। তেওঁলোকৰ বেছি সংখ্যক দলিত আৰু আদিবাসী সম্প্ৰদায়ৰ, তেওঁলোকে বেছি ধন দি ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বিদ্যালয়ত ল’ৰা-ছোৱালীক পঢ়াব নোৱাৰে। ‘এই প্ৰক্ৰিয়াই সমাজৰ এটা অংশক শিক্ষাৰহিত কৰি তুলিছে।’ সোলাপুৰ অঞ্চলৰ সমাজকৰ্মী আৰু শিক্ষক নৱনাথ গণ্ডে কয়। ‘শিক্ষকে যেতিয়া বুথ পৰ্যায়ৰ বিষয়াৰূপে কাম কৰি নিবিচাৰে, স্থানীয় প্ৰশাসনে তেওঁলোকক ভাবুকি দিয়ে।’

সোলাপুৰ জিলাৰ মাধা তালুকৰ মোডনিম্ব গাঁৱৰ জিলা পৰিষদ স্কুলৰ প্ৰাথমিক শিক্ষক ৩৭ বছৰীয়া পৰমেশ্বৰ সুৰৱাছেৰ বিৰুদ্ধে ২০১৭ৰ নৱেম্বৰত এখন এজাহাৰ পঞ্জীয়ন হৈছিল, কিয়নো তেওঁ বুথ পৰ্যায়ৰ বিষয়াৰূপে কাম কৰিবলৈ অমান্তি হৈছিল। তেওঁ ক’লে, ‘মোৰ দায়িত্ব হৈছে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক মানসম্পন্ন শিক্ষাদান কৰা, পৰীক্ষাৰ ঠিক এসপ্তাহৰ আগতে মোৰ স্কুলত কাম কৰা ছয়জন শিক্ষকক বুথ পৰ্যায়ৰ বিষয়াৰূপে কাম কৰিবলৈ কোৱা হ’ল। আমি ক’লো যে ছয়জন শিক্ষক একে সময়তে একেলগে স্কুলৰ পৰা যাব নোৱাৰে, কিয়নো ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ ক্ষতি হ’ব। আমি তহচিলদাৰক সাক্ষাৎ কৰিবলৈ অনুৰোধ জনাইছিলো।