তেওঁলোকে ইতিমধ্যে ২০ কিলোমিটাৰ বাট অতিক্ৰম কৰিছে যদিও অৱসাদৰ চিন নাই। আঠু নভঙাকৈ ভৰিৰ পতা প্ৰায় একেলগে পেলাই তেওঁলোকে ছন্দোবদ্ধ গতিত এটা শাৰীত সুষম গতিত আগবাঢ়িছে। ভালৰো ভাল সাজজোৰ, মানে যিজোৰ কাপোৰ কমকৈ ফিচিকিছে সেয়া পিন্ধি তেওঁলোক আহিছে। বিশাল কৰাপুট অঞ্চলৰ মলকানগিৰি জিলাৰ সাপ্তাহিক হাট এখনলৈ বুলি তেওঁলোকে খৰখেদা খোজ দিছে। তালৈ তেওঁলোক গৈ পাব নে নাই সেয়াও আন এক বিষয়। মাজবাটতে কোনোবা স্থানীয় বেপাৰীয়ে নাইবা মহাজনে লগ পালে তেওঁলোকৰ গোটেইখিনি মাল-বস্তু নগণ্য ধনৰ বিনিময়ত কিনি পেলাব পাৰে। তাৰ পিছতো অৱশ্যে সেইখিনি তেওঁলোকে হাটখনলৈ কঢ়িয়াই নিবলগাত পৰিব।
চাৰিজনীয়া দলটো মোৰ লগত কথা পাতিবলৈ থমিক ৰ’ল। এইসকল কুম্ভকাৰ বা পাৰম্পৰিক কুমাৰ নহয়। তেওঁলোক সেই অঞ্চলটোৰে আদিবাসী লোক, ধুৰুৱাচ। মোৰ লগত কথা পতা মাঝি আৰু নকুলে মোক নিশ্চিত কৰি ক’লে যে কুমাৰ বৃত্তি তেওঁলোকৰ পাৰম্পৰিক জীৱিকা নহয়। তেওঁলোকে স্বেচ্ছাসেৱী সংস্থা এটাৰ কৰ্মশালাত সেয়া শিকিছে। খেতি ভাল নোহোৱাত তেওঁলোকে কুমাৰৰ কাম কৰি চাইছে। তেওঁলোকৰ সামগ্ৰীবোৰ সাধাৰণ যদিও ভাল, আনকি কলাসুলভো। কিন্তু সেই বৃত্তিয়েও লাভ দিয়া নাই, তেওঁলোকে কয়। “সকলোতে মানুহে প্লাষ্টিকৰ পাত্ৰ আৰু বাল্টি ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ লৈছে,” নকুলে অভিযোগৰ সুৰত কয়। আৰু সেয়া আছিল ১৯৯৪ৰ কথা। তেতিয়াই প্লাষ্টিক সৰ্বত্ৰে প্ৰৱেশ কৰিছে; বাৰমহীয়া, কোনোকালে ক্ষয় নোযোৱা, নানা প্ৰকৰণৰ যেন এক বিশ্ব মহামাৰী- যাৰ দূৰ দূৰলৈ কোনো নিৰাময় নাই।
“হয়,” মাঝিয়ে কয়। “প্ৰায়ে চাহুকাৰসকলে আমাৰ মাল-বস্তু তেওঁ নিজে বিচৰা কম দামতে কিনি লয়। কিন্তু তেওঁকহে আমি পইচা দিবলৈ থাকো।” বেপাৰীজনে হাটত তাতকৈ বহু বেছি দামত মালখিনি বিক্ৰী কৰে, কষ্টও বেছি নহয়। তেওঁৰ হৈ মালখিনি বিক্ৰী কৰিবলৈ তেওঁ আন আদিবাসী মানুহ বন্দোবস্ত কৰি থয়। যাহওঁক, বহু হাটত প্ৰকৃত উৎপাদনকাৰীক নিজৰ বয়বস্তু বিক্ৰী কৰি থকা দেখা যায়। সপ্তাহৰ বেলেগ বেলেগ দিনত বেলেগ বেলেগ গাওঁ লগ লাগি বজাৰ পাতে। সেয়ে প্ৰতিটো স্থানত যদিও এখনেই বজাৰ বহে, অঞ্চলটোৰ কোনোবা নহয় কোনোবা এটা স্থানত প্ৰতিদিনে বজাৰ বহে।
ধুৰুৱাসকলৰ আন ধৰণৰ মেক-ইন-ইণ্ডিয়া সমস্যাও আছে। ভাৰতৰ অনুসূচিত জনজাতিৰ চৰকাৰী পৰিসাংখ্যিক তথ্য আৰু ওড়িশাৰ অনুসূচিত জনজাতিৰ ৰাজ্যিক সূচীত জনজাতিটোৰ নাম ধাৰুৱা আৰু কেতিয়াবা ধুৰুবা আৰু ধুৰুৱাৰ ধুৰ্বা বুলি উল্লেখ আছে। বহুতৰে স্কুলৰ প্ৰমাণপত্ৰ আৰু আন নথি-পত্ৰত মই জনজাতিটোৰ নামটো ধুৰুৱা বুলিও পাইছো। ইয়াৰ ফলত তেওঁলোকৰ বহুতেই হিতাধিকাৰী হোৱাৰ পৰা বঞ্চিতও হৈছে। নিম্নবৰ্গৰ আমোলাই তেওঁলোকক কয় যে সেই নামেৰে কোনো জনজাতি চৰকাৰী তালিকাত নাই। সেই মূঢ়তা দূৰ কৰিবলৈ বহুদিন লাগিল।
গাঁৱৰ হাটবোৰত সেই অঞ্চলটোৰ অৰ্থনীতিৰ এক মন কৰিবলগীয়া ক্ষুদ্ৰ প্ৰতিৰূপ দেখা যায়। অঞ্চলটোত উৎপাদিত বহু সামগ্ৰীৰ সেই বজাৰখনত প্ৰদৰ্শনী বহে আৰু বিক্ৰী হয়। লেনদেনৰ এই কাৰবাৰৰ মাজতে হৰেক ৰঙৰ সমাহাৰেৰে পথাৰখন প্ৰাণচঞ্চল হৈ পৰে। আমাৰ চুটি কথোপকথনৰ শেষত চাৰিজনীয়া দলটো আগবাঢ়িল আৰু মোক ফটো তোলাৰ কাৰণে ধন্যবাদ যাঁচিলে (পছন্দৰ ভংগীত ফটো তোলাৰ কাৰণে তেওঁলোকে মোক জোৰো কৰিছিল)। মই শংকিত হৈ তেওঁলোকলৈ চাই ৰ’লোঃ তেওঁলোকৰ দলবদ্ধ, ওচৰা-উচৰিকৈ কিন্তু সুন্দৰকৈ সুষম গতিত আগবঢ়া দৃশ্য। তেওঁলোক ইমান ওচৰা-উচৰিকৈ খোজ দিছে যে এটা খোজো যদি ইফাল-সিফাল হয় বা যদি কোনোবাই উজুটি খায়, তেন্তে তেওঁলোক ইজনৰ গাত সিজন পৰিব আৰু মাটিৰ পাত্ৰবোৰ ভাগি থাকিব। মলকানগিৰিত সেই সংশয়ত মই ভালেবাৰ ডুবিছো, কিন্তু সৌভাগ্যক্ৰমে সেয়া সঁচা হোৱা দেখা নাই।
এই প্ৰতিবেদনৰ এক চুটি সংস্কৰণ ১৯৯৫ৰ ১ ছেপ্টেম্বৰত দা হিন্দু বিজনেছলাইনত প্ৰকাশ পাইছিল।
অনুবাদ: পংকজ দাস
