‘कधी तरी हा समाज आम्हाला स्वीकारेल’

तमिळनाडूतल्या ज्या हिजडा समुदायाच्या लोकांनी माझ्याबरोबर मनसोक्त वेळ घालवला ते स्वतःला ‘अरावनी’ संबोधतात. बऱ्याच काळाने मला समजलं की त्यांच्यातल्या बऱ्याच जणांनी हे नाकारलंय आणि ते स्वतःला ‘थिरुनंगई’ म्हणवून घेतात. त्यांचा आदर राखत मी मात्र माझ्याशी जे लोक बोलले त्यांनी स्वतःची जी ओळख मला सांगितली तीच इथे वापरली आहे.

“हा आमचा सण आहे. दहा दिवस, आम्ही एक वेगळं जग जगतो. गेले काही दिवस मी तंद्रीतच आहे आणि मला त्यातून बाहेरच यायचं नाहीये,” जयमाला सांगते. २०१४ मध्ये विलुप्पुरम जिल्ह्याच्या कुवागम गावी मी या २६ वर्षांच्या अरावनीला भेटलो. तमिळ दिनदर्शिकेनुसार चित्रई महिन्यात (एप्रिलच्या मध्यापासून मेच्या मध्यापर्यंत) १८ दिवस चालणाऱ्या या वार्षिक उत्सवासाठी जयमाला इथे आलीये.

देशभरातले अनेक हिजडे कुवागममध्ये येतात, सौंदर्य स्पर्धा, गाणी आणि नाचाच्या स्पर्धा आणि इतरही बऱ्याच कार्यक्रमांना हजेरी लावतात. अनेक जणी अरावनशी ‘लग्न’ लावायला येतात. कूथान्दवर (अरावनचं स्थानिक नाव) देवाच्या देवळात हे लग्न लागतं. महाभारतातल्या एका कथेप्रमाणे सगळ्या गोष्टी केल्या जातात.

काय आहे ही कथाः अरावन हा अर्जुन आणि नागकन्या उलुपीचा मुलगा कालीला बळी जायला तयार होतो, जेणेकरून पांडव कौरवांवर विजय मिळवू शकतील. त्याची शेवटची इच्छा इतकीच की त्याचं लग्न व्हावं. पण दुसऱ्या दिवशीच तो बळी जाणार असल्याने कुणीच त्याच्याशी लग्नाला तयार होत नाही. म्हणून मग कृष्ण मोहिनीचं रुप घेऊन अरावनशी लग्न लावतो – आणि अर्थात दुसऱ्या दिवशी विधवा होतो.

कुवागमच्या या उत्सवात अरावनी हा सगळा प्रसंग जगतात, लग्न लावतात, अरावन बळी जातो आणि त्या विधवाही होतात. मी पोचलो तेव्हा लग्नाचा सोहळा सुरू झाला होता. गाभाऱ्यात देवळाचा पुजारी एकामागोमाग एका अरावनीचे लग्नाचे विधी पार पाडत होता. बाहेर, अरावनी नाचत होत्या, हार, ‘थाली’ (मंगळसूत्र) आणि काकणं घेत होत्या.

बंगळुरूहून आलेल्या अरावनींचा एक गट मला भेटला, त्यांची म्होरकी प्रज्वलाने सांगितलं, “मी गेली १२ वर्षं इथे येतीये. या समाजात राहणं आमच्यासाठी फार अवघड आहे. पण इथे आलं की माझ्या मनात आशा निर्माण होते की कधी तरी हा समाज आम्हाला स्वीकारेल. या देवाची पत्नी होणं हे आम्हाला मान्यता मिळाल्यासारखं आहे.”

बहुतेक सगळा उत्सवा आनंदोल्लासाचा असला तरी त्याला एक काळी किनारही आहे. गर्दीत पुरुषांकडून लैंगिक शोषण आणि पोलिसांकडून शिवीगाळ होत असल्याचं अरावनी सांगतात. पण ३७ वर्षीय आयव्ही म्हणते, “तरीही मी इथे येते आणि येत राहीन.” असं म्हणून ती गर्दीत नाहिशी होते. तिला दर वर्षी इथे का यावंसं वाटतं हे मला विचारायचं होतं. पण खरं तर उत्तर स्पष्ट आहेः हा त्यांचा सोहळा आहे. इथे त्या जशा आहेत तसंच त्यांचं स्वागत होतं.

या चित्रनिबंधाची आधीची आवृत्ती छायाचित्रकाराच्या संकेतस्थळावर प्रसिद्ध झाली आहे.

अनुवादः मेधा काळे