कुझ के हातां हनेरा जारेगा किवें
चुप रे हातां शमादान की कहेंगे
गर मंय कुछु कइहूँ त जुलुम के अंधियार झेले नइ सकही,
फेर गर कलेचुप रइहूँ त ढिबरी ला काय मुंह दिखाहूँ?
सुरजीत पातर (1945-2024) कभू कलेचुप रहेइय्या लोगन मन ले नइ रहिस. असल मं, ओकर खराब सपना ये रहिस के ओकर भीतरी के एक ठन गीत मरत रहय फेर वो ह जिंयत रहिस. अऊ येकरे सेती, वो ह बोलिस. ओकर काम घेरी-बेरी ओकर कविता मन के सूक्ष्म, तीखा बोली के बनिस्बत जियादा जोर ले बोलत रहिस (भारत मं बढ़त सांप्रदायिकरण डहर सरकार के कलेचुप रहे के खिलाफ वो ह अपन विरोध ला जताय बर वो ह साल 2015 के पद्मश्री सम्मान ला लहूंटा दीस). ओकर कविता मं बंटवारा ले लेके बढ़त उग्रवाद, पूंजीवादी व्यवसायीकरन ले लेके किसान मन के विरोध तक पंजाब के वो बखत के अऊ खासकरके उपद्रवी असलियत ला बताय गे हवय.
जालंधर जिला के पत्थर कलां गांव के ये कवि के गीत, जऊन ह कोनहा मं परे लोगन मन के, प्रवासी लोगन मन के, मजूर, किसान, माइलोगन अऊ लइका मन के सेती आवाज आय, अंधियार होय के बाद घलो बांचे हवय
इहाँ प्रस्तुत कविता, ‘ए कार्निवल’, जऊन ह दिल्ली मं तीन कृषि कानून के खिलाफ किसान मन के विरोध-प्रदर्सन बखत लिखे गे रहिस, जऊन ला बाद मं सरकार ह निरस्त कर दीस, ये ह लोकतंत्र मं लचीलापन अऊ असहमति के तिहार आय.
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਕਵਿਤਾ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ ਜਾਂਦੀ
ਤੇ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਤੇ ਸੁਰਲੋਕ ਤੇ ਤ੍ਰੈਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਧਰਤ ਸ਼ਾਮਲ, ਬਿਰਖ, ਪਾਣੀ, ਪੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਹਾਸੇ, ਹੰਝੂ, ਸਾਡੇ ਗੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈਂ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦਾ ਰਾਂਗਲਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ—ਮਨ ਦਾ ਸਿਰਜਿਆ ਮਿਥਹਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸਿਦਕ ਸਾਡਾ, ਸਬਰ, ਸਾਡੀ ਆਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸ਼ਬਦ, ਸੁਰਤੀ , ਧੁਨ ਅਤੇ ਅਰਦਾਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈਂ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਜੋ ਵਿਛੜੇ ਸਨ ਬਹੁਤ ਚਿਰਾ ਦੇ
ਤੇ ਸਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਸਨ
ਉਹ ਗਏ ਕਿੱਥੇ
ਉਹ ਸਾਡਾ ਹੌਂਸਲਾ, ਅਪਣੱਤ,
ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ, ਪੌਰਖ, ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਓਟ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ
ਭਲ਼ਾ ਮੋਏ ਤੇ ਵਿਛੜੇ ਕੌਣ ਮੇਲੇ
ਕਰੇ ਰਾਜ਼ੀ ਅਸਾਡਾ ਜੀਅ ਤੇ ਜਾਮਾ
ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੋਈ
ਮੋਅਜਜ਼ਾ ਹੋਇਆ
ਉਹ ਸਾਰੇ ਮਿਲ਼ ਪਏ ਆ ਕੇ
ਸੀ ਬਿਰਥਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਜੀਵਨ
ਕਿ ਅੱਜ ਲੱਗਦਾ, ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੁਹੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਵਰਤਮਾਨ, ਅਤੀਤ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮ, ਬੁੱਧ, ਜੈਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਬੜਾ ਕੁਝ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਹੋਰ ਅਦਿੱਖ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਹੈ ਇੱਕ ਲਹਿਰ ਵੀ , ਸੰਘਰਸ਼ ਵੀ ਪਰ ਜਸ਼ਨ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਰੋਹ ਹੈ ਸਾਡਾ, ਦਰਦ ਸਾਡਾ, ਟਸ਼ਨ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ
ਜੋ ਪੁੱਛੇਗਾ ਕਦੀ ਇਤਿਹਾਸ ਤੈਥੋਂ, ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਤਾਂ ਹੈ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨੇ
ਨਹੀਂ ਇਹ ਭੀੜ ਨਈਂ ਕੋਈ, ਇਹ ਰੂਹਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਹੈ
ਇਹ ਤੁਰਦੇ ਵਾਕ ਦੇ ਵਿਚ ਅਰਥ ਨੇ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪੰਗਤ ਹੈ
ਇਹ ਸ਼ੋਭਾ—ਯਾਤਰਾ ਤੋ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਯਾਤਰਾ ਕੋਈ
ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਦੀਖਿਆ 'ਤੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਾਫ਼ਿਲਾ ਕੋਈ
ਇਹ ਮੈਂ ਨੂੰ ਛੋੜ ਆਪਾਂ ਤੇ ਅਸੀ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਕੋਈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖੇ ਹੋਏ ਸਬਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਫੱਕਰਾਂ ਦੇ ਚੌਦਾਂ ਤਬਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੱਲ ਸੁਣਾਉਨਾਂ ਇਕ, ਬੜੀ ਭੋਲੀ ਤੇ ਮਨਮੋਹਣੀ
ਅਸਾਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ ਕੱਲ੍ਹ ਇਕ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਧੀ ਸੁਹਣੀ
ਤੁਸੀਂ ਜਦ ਮੁੜ ਗਏ ਏਥੋਂ, ਬੜੀ ਬੇਰੌਣਕੀ ਹੋਣੀ
ਬਹੁਤ ਹੋਣੀ ਏ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਪਰ, ਕੋਈ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਇਹ ਲੰਗਰ ਛਕ ਰਹੀ ਤੇ ਵੰਡ ਰਹੀ ਪੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਦੌੜਦੇ ਲੋਕਾਂ 'ਚ ਇਹ ਰੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ
ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ
ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਨੈਣ ਨਮ ਹੋ ਗਏ
ਇਹ ਕੈਸਾ ਨਿਹੁੰ ਨਵੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਤੁਸੀਂ ਪਰਤੋ ਘਰੀਂ, ਰਾਜ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ,ਹੈ ਇਹ ਦੁਆ ਮੇਰੀ
ਤੁਸੀਂ ਜਿੱਤੋ ਇਹ ਬਾਜ਼ੀ ਸੱਚ ਦੀ, ਹੈ ਇਹ ਦੁਆ ਮੇਰੀ
ਤੁਸੀ ਪਰਤੋ ਤਾਂ ਧਰਤੀ ਲਈ ਨਵੀਂ ਤਕਦੀਰ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ
ਨਵੇਂ ਅਹਿਸਾਸ, ਸੱਜਰੀ ਸੋਚ ਤੇ ਤਦਬੀਰ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ
ਮੁਹੱਬਤ, ਸਾਦਗੀ, ਅਪਣੱਤ ਦੀ ਤਾਸੀਰ ਹੋ ਕੇ ਹੁਣ
ਇਹ ਇੱਛਰਾਂ ਮਾਂ
ਤੇ ਪੁੱਤ ਪੂਰਨ ਦੇ ਮੁੜ ਮਿਲਣੇ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੈ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ ਜਾਂਦੀ
ਤੇ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਲੋਕ ਤੇ ਸੁਰਲੋਕ ਤੇ ਤ੍ਰੈਲੋਕ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨੇ
ਇਹ ਮੇਲਾ ਹੈ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਧਰਤ ਸ਼ਾਮਿਲ, ਬਿਰਖ, ਪਾਣੀ, ਪੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸਾਡੇ ਹਾਸੇ, ਹੰਝੂ, ਸਾਡੇ ਗੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ
ਤੇ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਈਂ ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕੌਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨੇ।
मड़ई
जेती देखबे तेती, अऊ ओखरो ले पार
मनखे के लहरा, मनखे के हिलोरा
ये मड़ई भर नोहे
बरम-सगरी आय
जेमा समोय हे लाखों-करोड़ों
अगास-गंगा
तीनों लोक
ये मड़ई भर नोहे
पुरखा मन के अंगना आय
पुरखौती के माटी
रुख, हवा अउ
पानी
हंसी-ठठ्ठा, संगी-हमजोली
पनियर आंखी, असवन-बोली
पुरखा के गीत, पुरखा के तान
तैं कुछुच्च ला नई जानस का मितान
हमरे कथा, हमरे कहिनी
हमरे आस, हमरे विश्वास
भजन-किरतन अउ सुमिरन
हमरे ज्ञान, हमरे विज्ञान
हमरे जोहार, हमरे बंदगी
हमरे सुवांस, हमरे जिनगी
ये मड़ई भर नोहे, इतिहास आय
तैं कुछुच्च ला नई जानस का मितान!
हर कऊनो हवय अचमित,
कहाँ गीस जऊन ला गँवा देन हमन.
हमर हिम्मत, हमर
परघनी, हमर उछाह, हमर
संकल्प,
गुरु के गियान मं बसे भरोसा,
गुजरे अऊ जिंयत लोगन मन ला कऊन मिला सकथे?
काया अऊ आत्मा ला कऊन बिलग कर सकथे?
गुरु के किरपाच ले अइसने हो सकथे.
ये चमत्कार ला तो देख!
अब तक जिनगी जऊन रहिस बेकार, बेमतलब
के,
वो मं भर गे हवय कतको गुन अऊ दिखत हवय सुग्घर,
ये मड़ई भर नोहे,
जऊन मं समाय हवय हमर अतीत, हमर
आज अऊ अगम.
ये मं हिंदू, मुस्लिम, बौद्ध, जैन अऊ
सिख हवंय.
आँखी के आगू कतको कुछु घटत हवय
कतको कुछु हवय नजर के पार.
ये मड़ई भर नोहे,,
आय लहर, आय
तिहार अऊ आय लड़ई.
इहाँ गुस्सा हे, पीरा
हे अऊ जूझई,
हवय इहाँ वो सवाल घलो उठाय मुड़ी,
जेन ला इतिहास पूछही तोला भरे गुड़ी.
अऊ तंय कहिथस तोला मालूमेच नइ के कऊन हवय इहाँ!
इहाँ कोनो भीड़ नइ, सुग्घर
आत्मा मन जुरे हवंय जिहां.
हवा मं बगरत बोली, भाखा
के धरती मं शब्द के कुदारी,
हव, ये
यात्रा कस, जुलूस आय, फेर
नो हे जलसा तिहारी.
ये आय रद्दा पैडगरी
गुरु मन के चेला मंडली.
‘मंय’ ला पाछू
छोड़
‘हमन’ डहर जावत मनखे
मन के.
ये मं सदियों के गियान के कतको हवंय पाठ
हवय ये मं सूफी फकीर मन के चौदह ठन बात.
मंय तोला मया-मरम
भरे एक ठन कहिनी सुनात हवं
कालि फोन करके कहिस दिल्ली के नोनी,
इहाँ ले जब तुमन लहूट जाहू,
ये जगा पर जाही सुन्ना.
सड़क मं भारी ट्रेफिक होही, फेर
नइ होही भाईचारा’
लंगर (भंडारा) देवेइय्या मन के नइ होही कतार.
घर लहूटत चेहरा मन के
उतर जाही पानी.
तब हमन काय करबो?
ये सुनके होगे अंसुवई
कइसने ये मया! आय
कइसन मड़ई!
भगवान करे,तुमन जम्मो
राजी-खुसी घर लहूटव.
ये लड़ई मं जीत तुहंर सत के होय.
ये धरती मं तुमन लिखव अपन नवा भाग,
लिखव नवा नजरिया, नवा निदान, नवा एहसास,
सिधवा, मया-मितानी
के लिखव नवा कहिनी.
भगवान करे दाई अऊ लइका मन के मिलन होवय.
ये मड़ई भर नो हे.
जेती देखबे तेती, अऊ ओखरो ले पार
मनखे के लहरा, मनखे के हिलोरा
ये मड़ई भर नोहे
बरम-सगरी आय
जेमा समोय हे लाखों-करोड़ों
अगास-गंगा
तीनों लोक
हमन डॉ. सुरजीत सिंह अऊ शोधार्थी आमीन अमितोज ला पारी मं ये लेख लाय बर ओकर मन के कीमती योगदान बर आभार जतावत हवन, जऊन ह वो मन के मदद बगेर होय नइ सके रइतिस.
ये कविता के छत्तीसगढ़ी अनुवाद मं सुधार, सुझाव अऊ मदद सेती पत्रकार-लेखक केवल कृष्ण, अऊ भाषाविद दिनेश चौहान के कोठी कोठी आभार
अनुवाद: निर्मल कुमार साहू
