महुआचा हंगाम कमी कालावधीचा असतो, जेमतेम २-३ महिने तो असतो. उन्हाळ्याच्या सुरुवातीला, मध्य भारतात आढळणाऱ्या ह्या उंच झाडांच्या बहुमूल्य फुलांचा सडा जमिनीवर पडतो.

छत्तीसगडमध्ये मोहाची फुलं गोळा करणं म्हणजे जणू काही एखादा सण असतो. हलक्या पिवळ्या रंगाची फुलं जंगलातून गोळा केली जातात, अख्खं कुटुंब या कामात जुंपून जातं, अगदी लहान मुलंही जंगलात जाऊन जमिनीवर पडलेली ही फुलं गोळा करून आणतात. “हे काम मेहनतीचं आहे” भूपिंदर म्हणतो. “आम्ही महुआ गोळा करायला सकाळी लवकर आणि परत संध्याकाळी जातो.” तो धमतरी जिल्ह्यातील चनागावमधून आपल्या पालकांसह इथे आला आहे. सण असल्यासारखं सगळीकडे उत्सवाचं वातावरण आणि गर्दी आहे.

हंगामाच्या वेळी महुआच्या फुलांचा सुगंध आसमंतात पसरतो. रायगड जिल्ह्यातील धरमजाईगड ते छत्तीसगडची राजधानी रायपूर असा प्रवास करत शेकडो गावकरी मोहाच्या झाडाखाली फुलं गोळा करण्यात व्यस्त दिसतात. ही फुलं सुकवून साठवली जातील आणि त्याचा वापर पीठ, दारू आणि इतर बरचं काही बनविण्यासाठी केला जाईल.

“आम्ही जंगलातून जे काही गोळा करतो त्यात महुआ आमच्यासाठी सर्वात महत्वाची वस्तू आहे. उपासमारीच्या काळात महुआ अन्न म्हणून वापरली जाते. जर एखाद्याला पैशाची गरज असेल तर ते महुआ विकू शकतात,” अंबिकापूर येथील सामाजिक कार्यकर्ते आणि आदिवासी नेते गंगाराम पाइंकरा म्हणतात. रोजगार वगैरे मिळत नाही त्या कठीण काळात लोकांना पोटासाठी याच फुलांचा आधार असतो त्याबद्दल ते सांगतात.

'जंगलातून जे काही गोळा करतो त्यात महुआ सर्वात महत्वाची आहे. उपासमारीच्या काळात महुआ खाल्ली जाते. एखाद्याला पैशाची गरज असेल तर महुआ विकता येते'

व्हिडिओ पहाः 'सगळी मदार मोहाच्या फुलांवर'

“आदिवासी लोक या फुलांपासून बनवलेल्या दारूचा आस्वाद घेतात, ही फुलं आमच्या परंपरांचा, पूजाविधींचा एक अविभाज्य भाग आहेत,” गंगाराम सांगतात.

तासंतास महुंआ गोळा करणं त्रासदायकही असतं. “आमचे हात, पाय, पाठ, मनगट आणि गुडघे दुखतात,” भूपिंदर सांगतो.

छत्तीसगड सरकारने मोहाच्या फुलासाठी किमान आधारभूत किंमत निश्चित केली आहे. १ किलोग्रॅमला ३० रुपये व  एक क्विंटल वाळलेल्या फुलासाठी ३००० रुपये.

मध्य भारतातल्या छत्तीसगड व्यतिरिक्त मध्य प्रदेश, झारखंड, ओडिशा, महाराष्ट्र, तेलंगणा, आंध्र प्रदेश आणि अगदी म्यानमार, नेपाळ, श्रीलंका आणि बांग्लादेशातही मोहाची झाडं आहेत.

Usha (extreme right) and her sisters Uma and Sarita (yellow) are busy collecting mahua in the forest near Aam gaon
PHOTO • Purusottam Thakur

उषा (उजवीकडे शेवटी) आणि तिच्या बहिणी उमा आणि सरिता (पिवळ्या कपड्यांमध्ये) आमगावजवळच्या जंगलात मोहाची फुलं गोळा करण्यात व्यस्त आहेत


Usha fillng up the tub with her collection of mahua flowers
PHOTO • Purusottam Thakur

उषा तिच्याजवळ असलेला टब गोळा केलेल्या महुआच्या फुलांनी भरत आहे

Sarita (yellow), the eldest child in the family, is studying in 2nd year BA. She has been collecting the flowers in this season, since she was a child. She says last year they had earned about 40,000 rupees from collecting mahua . Their entire family works on collecting it, including their parents and grandparents. Her sister Uma (red) is standing in the background
PHOTO • Purusottam Thakur

सरिता (पिवळ्या कपड्यांमध्ये), कुटुंबात सर्वात थोरली आहे, ती बीएच्या दुसऱ्या वर्षात शिकत आहे. ती लहानपणापासून महुआच्या हंगामात फुलं गोळा करत आहे. ती सांगते की गेल्या वर्षी महुआ गोळा करून त्यांची जवळपास ४०,००० रुपयांची कमाई झाली होती. अख्खं कुटुंब महुआ गोळा करतं, त्यांचे आई वडील व अगदी आज्जी आजोबाही महुंआ गोळा करतात. तिची बहीण उमा (लाल कपड्यांमध्ये) मागे उभी आहे

Sarita (in yellow) and Uma (red) picking up mahua flowers
PHOTO • Purusottam Thakur

सरिता आणि उमा मोहाची फुलं गोळा करतायत

A bunch of Madhuca longifolia flowers hanging from the tree
PHOTO • Purusottam Thakur

झाडावरचा मोहाच्या फुलांचा घोस

A picture of mahua flowers lying on the ground
PHOTO • Purusottam Thakur

गोळा केलेली मोहाची फुलं

A young kid who is busy collecting mahua with her mother and grandparents
PHOTO • Purusottam Thakur

आई आणि आजी आजोबांसोबत महुआ गोळा करण्यात रमलेली एक चिमुकली

The same kid searching the ground to collect the flowers
PHOTO • Purusottam Thakur

तीच पोर जमिनीवरची फुलं शोधतीये

75-year-old Chherken Rathia is also busy in collecting mahua . She says she has been doing this since she was a child
PHOTO • Purusottam Thakur

७५ वर्षीय छेरकेन राठिया देखील महुआ गोळा करण्यात व्यग्र आहेत. त्या सांगतात की त्या लहानपणापासून हे काम करत आल्या आहेत

Jalsai Raithi and his wife are collecting mahua from their own tree in their field
PHOTO • Purusottam Thakur

जलसाई रायठी आणि त्यांची पत्नी आपल्या शेतातल्या झाडाची फुलं गोळा करत आहेत

Jalsai Rathi and his family enjoying their collection of flowers in the morning sun
PHOTO • Purusottam Thakur

जलसाई राठी आणि त्यांचं कुटुंब सकाळच्या उन्हात गोळा केलेली फुलं पाहून खूष दिसतायत

Purusottam Thakur

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଠାକୁର ୨୦୧୫ ର ଜଣେ ପରି ଫେଲୋ । ସେ ଜଣେ ସାମ୍ବାଦିକ ଏବଂ ପ୍ରାମାଣିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାତା । ସେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଜିମ୍‌ ପ୍ରେମ୍‌ଜୀ ଫାଉଣ୍ଡେସନ ସହ କାମ କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ କାହାଣୀ ଲେଖୁଛନ୍ତି ।

ଏହାଙ୍କ ଲିଖିତ ଅନ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡିକ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ଠାକୁର
Editor : Priti David

ପ୍ରୀତି ଡେଭିଡ୍‌ ପରୀର କାର୍ଯ୍ୟନିର୍ବାହୀ ସମ୍ପାଦିକା। ସେ ଜଣେ ସାମ୍ବାଦିକା ଓ ଶିକ୍ଷୟିତ୍ରୀ, ସେ ପରୀର ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗର ମୁଖ୍ୟ ଅଛନ୍ତି ଏବଂ ଗ୍ରାମୀଣ ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଓ ଶ୍ରେଣୀଗୃହକୁ ଆଣିବା ଲାଗି ସ୍କୁଲ ଓ କଲେଜ ସହିତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି ତଥା ଆମ ସମୟର ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକର ଦସ୍ତାବିଜ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ଲାଗି ଯୁବପିଢ଼ିଙ୍କ ସହ ମିଶି କାମ କରୁଛନ୍ତି।

ଏହାଙ୍କ ଲିଖିତ ଅନ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡିକ Priti David
Video Editor : Sinchita Parbat

ସିଞ୍ଚିତା ପର୍ବତ ପିପୁଲ୍ସ ଆର୍କାଇଭ୍‌ ଅଫ୍‌ ରୁରାଲ ଇଣ୍ଡିଆର ଜଣେ ବରିଷ୍ଠ ଭିଡିଓ ସମ୍ପାଦିକା ଏବଂ ଜଣେ ମୁକ୍ତବୃତ୍ତିର ଫଟୋଗ୍ରାଫର ଓ ପ୍ରାମାଣିକ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାତା। ପୂର୍ବରୁ ସିଞ୍ଚିତା ମାଜୀ ନାମରେ ତାଙ୍କର କାହାଣୀଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି।

ଏହାଙ୍କ ଲିଖିତ ଅନ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡିକ Sinchita Parbat
Translator : Hrushikesh Patil

ହୃଷିକେଶ ପାଟିଲ ସାୱନ୍ତୱାଡ଼ିରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ଜଣେ ନିରପେକ୍ଷ ସାମ୍ବାଦିକ ଏବଂ ଆଇନ ଛାତ୍ର, ସେ ବଞ୍ଚିତ ସମୁଦାୟଙ୍କ ଉପରେ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ପ୍ରଭାବ ସମ୍ପର୍କ ଖବର ସଂଗ୍ରହ କରିଥାନ୍ତି।

ଏହାଙ୍କ ଲିଖିତ ଅନ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡିକ Hrushikesh Patil