કચ્છનું એક તળાવ અને એક પ્રેમકથા

આ 200 વર્ષ જૂનું ગીત બે યુવાન પ્રેમીઓ હમીર અને હેમલીની એક લોકપ્રિય કચ્છી લોકકથા પર આધારિત છે. તેમના પરિવારોને  તેમનો  પ્રેમસંબંધ પસંદ નથી, અને તેથી બંને ભુજના હમીસર તળાવના કિનારે ચોરીછૂપીથી મળે છે. પરંતુ એક દિવસ, એની પ્રિયાને મળવા જતા હમીરને પરિવારનો એક સભ્ય જોઈ જાય છે. હમીર છટકવાનો  પ્રયાસ કરે છે, તેનો પીછો કરવામાં આવે છે પરંતુ તે પછીની ઝપાઝપીમાં તેની હત્યા કરવામાં આવે છે. આ ગીત શોકભર્યું ગીત છે જેમાં હેમલી તેના પ્રેમી માટે તળાવ પાસે રાહ જોઈ રહી છે જે ક્યારેય પાછો નહીં આવે.

પરિવારો શા માટે એમના પ્રેમનો સ્વીકાર કરતાં નથી?

આ ગીત -- જે એક રાસડા તરીકે ઓળખાય છે, એના શબ્દો સૂચવે છે કે છોકરાની હત્યામાં એની જાતિ એક મહત્વપૂર્ણ પરિબળ હોઈ શકે છે. જો કે, મોટાભાગના કચ્છી વિદ્વાનો આ ગીતને કોઈ પ્રેમીને ગુમાવી ચુકેલી સ્ત્રીના દુઃખને વ્યક્ત કરતા  ગીત તરીકે વાંચવાનું પસંદ કરે છે. પરંતુ આવા વાંચનમાં એ ઝાંપો, એ ચારરસ્તા અને શેરીમાંના કોલાહલના વાસ્તવિક સંદર્ભોની અવગણના થાય છે.

આ ગીત 2008માં કચ્છ મહિલા વિકાસ સંગઠન (KMVS) દ્વારા શરૂ કરાયેલા સમુદાય સંચાલિત રેડિયો, સૂરવાણી દ્વારા રેકોર્ડ કરાયેલા 341 ગીતોમાંનું એક છે. KMVS દ્વારા PARI સુધી પહોંચેલો આ લોકગીતોનો સંગ્રહ પ્રદેશની વિશાળ સાંસ્કૃતિક, ભાષાકીય અને સંગીતની વિવિધતાને પ્રદર્શિત કરે છે.  તેમજ  કચ્છની સંગીત પરંપરાને જાળવવામાં મદદ કરે છે. રોજબરોજ વિસરાતા જતા, રણની રેતીમાં વિલીન થઈ રહ્યાં સૂરોને અહીં જાળવી રાખાયા છે

અહીં પ્રસ્તુત ગીત કચ્છના ભચાઉ તાલુકાના ભાવના ભીલ ગાય છે. ગુજરાતના આ પ્રદેશમાં લગ્નોમાં મોટેભાગે રાસડા વગાડવામાં આવે છે. રાસુડા એ કચ્છનું લોકનૃત્ય પણ છે, જેમાં સ્ત્રીઓ ઢોલ વગાડતા ઢોલીની આસપાસ ફરીને નૃત્ય કરે છે અને ગીત ગાય છે.  જ્યારે કોઈ છોકરી લગ્ન કરે છે, ત્યારે તેના પરિવારને જરૂરી દાગીના ખરીદવા માટે મોટું દેવું થાય છે. હમીર ના મૃત્યુ સાથે, હેમલીએ આ ઘરેણાં પહેરવાનો અધિકાર ગુમાવ્યો અને આ ગીત તેણીની ખોટ અને તેના દેવાનો ઉલ્લેખ કરે છે.

આ પ્રસ્તુતિમાં સમર્થન બદલ PARI પ્રીતિ સોની, અરુણા ધોળકિયા, સેક્રેટરી, KMVS, અમદ સમેજા, KMVS પ્રોજેક્ટ કોઓર્ડિનેટરનો તેમજ ગુજરાતી અનુવાદમાં એમની અમૂલ્ય મદદ બદલ ભારતીબેન ગોરનો ખાસ આભાર.