ଦିନ ପ୍ରାୟ ୧୧ଟା ବେଳକୁ କିଲ୍ଲାବନ୍ଦରର ପ୍ରବେଶ ପଥ ବାହାରେ ଗୋଟିଏ କୂଅ ପାଖରେ ପ୍ରାୟ ୨୦ ଜଣ କମ୍ ବୟସର ଝିଅ ଓ ମହିଳା ଜମା ହୋଇଥିଲେ । ଗ୍ରାମର ଜଣେ ବାସିନ୍ଦା ନିଲମ୍ବ ମନଭାସ କୁହନ୍ତି , “ଏହି କୂଅରେ ଗୋଟିଏ କୋଣରେ ସାମାନ୍ୟ ପାଣି ଅଛି (ଖରାଦିନେ) । ଗୋଟିଏ କଳସୀ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାକୁ ଆମକୁ ଅଧଘଣ୍ଟା ସମୟ ଲାଗୁଛି । “ ମୁମ୍ବାଇ ସହରର ଉତ୍ତରରେ ବସାଇ ଦୁର୍ଗ ସୀମାରେ ଏହି ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ କିଲ୍ଲା ବନ୍ଦର ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ ଗ୍ରାମ ରହିଛି।

ଏହି କୂଅ ପାଖରେ ଥିବା ମହିଳା ଓ ଝିଅମାନଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ପାଣି ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା  ସମୟ ବିତାଇବା ଏକ ଦୈନନ୍ଦିନ ବାସ୍ତବିକତା । ଏହି ଝିଅମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେତେଜଣଙ୍କ ବୟସ ୪ରୁ ସାମାନ୍ୟ ଅଧିକ ହେବ । ସର୍ବସାଧାରଣ ଭୂମି ଉପରେ ଥିବା ଏହି କୂଅ ଗ୍ରାମ ନିକଟରେ ପିଇବା ପାଣିର ଏକମାତ୍ର ଉତ୍ସ । ମହିଳାମାନେ କୁହନ୍ତି , ଏଠାରେ ନଗରନିଗମ ଜଳଯୋଗାଣ ଖୁବ୍ ଅନିୟମିତ ଏବଂ ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ । ଯେହେତୁ କିଲ୍ଲାବନ୍ଦରର ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ପରିବାର ଏହି କୂଅ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି , ଏହାର ପାଣି ମଧ୍ୟ ନିଅଣ୍ଟ , ବିଶେଷକରି ଖରାଦିନେ । କହିବାକୁ ଗଲେ ଝିଅ ଓ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ କୂଅର ତଳ ଭାଗକୁ ଉଝାଳି ò ବାକୁ ପଡ଼େ ।

ପଲ୍ଘର ଜିଲ୍ଲାର ବସାଇ ତାଲୁକାର କ୍ଷେତ୍ରଫଳ ପ୍ରାୟ ୬୦୦ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟରରୁ ଅଧିକ । ସହରର ଜନସଂଖ୍ୟା ପ୍ର।ୟ ୧୩ଲକ୍ଷ (୨୦୧୧ ଜନଗଣନା) । ବସାଇ ବିରାର ସିଟି ମ୍ୟୁନିସିପାଲ୍ କର୍ପୋରେସନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ଦୁଇଟି ସହର , ଏବଂ ୧୦୦ରୁ ଅଧିକ ଗାଁ ଓ ବସ୍ତିକୁ ଜଳ ଯୋଗାଣ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଛି । କିନ୍ତୁ କରୁନାହିଁ ।

କିଲ୍ଲାବନ୍ଦର ବାସିନ୍ଦାମାନେ ଏହି କାରଣରୁ ଅସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଯେ ସେମାନେ ଏବେ ବି କୂଅ ଓ ଟ୍ୟାଙ୍କର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଛନ୍ତି । ପଲଘର ଜିଲ୍ଲାରୁ ଜଳ ମୁମ୍ବାଇ ମହାନଗର ଅଞ୍ଚଳକୁ ଚାଲିଯାଉଛି । ମୋ ଆଡ଼କୁ ଆଙ୍ଗୁଠି ଦେଖାଇ କୂଅ ପାଖରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିବା ଅନ୍ୟଜଣେ ମହିଳାଙ୍କୁ ପ୍ରିୟା ଘ୍ୟା କହିଲେ , “ତାଙ୍କୁ ଏହା କରିବାକୁ ପଡ଼ୁନାହିଁ ।” ଏହାପରେ ସେ ମୋ ଆଡ଼କୁ ବୁଲିଲେ ଏବଂ କହିଲେ , “ତୁମର ନିଶ୍ଚୟ ମେସିନ୍ (ଲୁଗାସଫା) ଥିବ । ତୁମକୁ ଏ ସବୁ କରିବାକୁ ପଡ଼ୁନଥିବ । ଆମେ ପାଣି ପାଉନୁ , ତୁମେ ପାଉଛ ।”

ବସାଇ ଦୁର୍ଗର ୧୦୯ ଏକର ପରିସୀମା ମଧ୍ୟରେ ଏବଂ ଆଖପାଖରେ ୭୫ରୁ ଅଧିକ କୂଅ ଅଛି । “କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ବ୍ୟବହାର ହେଉନାହିଁ । କେବଳ ୫-୬ଟି କୂଅ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଛି ।” ଦୁର୍ଗର ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିବା ଭାରତୀୟ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗର ସଂରକ୍ଷଣ ସହାୟକ କୈଳାସ ସିନ୍ଧେ ଏହା କହିଥିଲେ ।

PHOTO • Samyukta Shastri

ଶିଳ୍ପା ଆଲିବାଗ୍ (ବାମ) ଏବଂ ଜୋସେଫିନ୍ ମସ୍ତାନ (ଡାହାଣ) ବସାଇ ଦୁର୍ଗର ବାଲେକିଲ୍ଲା ଅଞ୍ଚଳର ଏକ କୂଅ ଭିତରେ ଲୁଗା ସଫା କରୁଛନ୍ତି । ସେମାନେ ବହୁପରିମାଣରେ କପଡ଼ା , ଡିଟରଜେଣ୍ଟ ଏବଂ ଉପରେ କଟାଯାଇ କୂଅରୁ ପାଣି ଉଠାଇବା ପାଇଁ ଦଉଡ଼ି ବନ୍ଧାଯାଇଥିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ କେନ୍ ନେଇ ଆସିଛନ୍ତି । ଶିଳ୍ପା ହସିହସି କୁହନ୍ତି , “ସବୁ କାମ ସରିବା ପରେ ଆମେ ପ୍ରତିଦିନ ଏଠାକୁ ଆସୁ… ö ହଁ ପ୍ରତିଦିନ । ଆମର କୌଣସି ଛୁଟିଦିନ ନାହିଁ ।”

PHOTO • Samyukta Shastri

ନିକଟରେ ଥିବା ଆଉ ଏକ କୂଅରେ ମହିଳା ଓ କମ୍ ବୟସର ମହିଳାମାନେ କୂଅରୁ ପାଣି ଉଠାଇବା ପାଇଁ ଉନ୍ନତମାନର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ କେନ୍ ବ୍ୟବହାର କରୁଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହାପରେ ସେମାନେ ଏହାକୁ ଷ୍ଟେନଲେସ୍ ଷ୍ଟିଲ୍ କିମ୍ବା ତମ୍ବା କଳସୀରେ ଢାଳୁଛନ୍ତି । ଷୋଡ଼ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ଏହି ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣ ସମୟରେ ଖୋଳାଯାଇଥିବା କୂଅଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରୁ ଏହା ଅନ୍ୟତମ ।

PHOTO • Samyukta Shastri

ନିଜ ମାଛ ଝୁଡ଼ି ସହ କୂଅ ନିକଟରେ ଥିବା ଏକ ବସ୍ ରହଣୀସ୍ଥଳରେ ବସିଥିବା ରେଗିନା ଜୁଙ୍ଗଲି କହିଥିଲେ , “ଏହି କୂଅ ୪୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା । ଯେତେବେଳେ ଆବଶ୍ୟକ ହୁଏ , ଏହାକୁ ମରାମତି କରିବା ପାଇଁ ଆମେ ଚାନ୍ଦା କରି ଅର୍ଥ ସଂଗ୍ରହ କରୁ ।” ନିଲମ୍ ବନଭତ୍ କହିଥିଲେ , “ଗାଁର କେତେକ ସ୍ଥାନରେ ପାଣିକଳ ଅଛି । କିନ୍ତୁ ସେଗୁଡ଼ିକର ଉପଯୋଗିତା ଖୁବ୍ କମ୍ । ସେହି ପାଣି (ନଗରନିଗମ) ଦିନେ ଛଡ଼ା ଦିନେ  ପ୍ରାୟ ଦେଢ଼ଘଣ୍ଟା ପାଇଁ ଆସେ ଏବଂ ସେମାନେ ଗାଁରେ ଟାଙ୍କି ଭର୍ତ୍ତି ହେଲା ନା ନାହିଁ , ତାହା ମଧ୍ୟ ଯାଞ୍ଚ କରିବାକୁ ତତ୍ପର ହୁଅନ୍ତି ନାହିଁ ।”

PHOTO • Samyukta Shastri

ତା’ହେଲେ ପରିବାରର ଦୈନିକ ଜଳ ଆବଶ୍ୟକତା ପୂରଣ ପାଇଁ କେଇଘଣ୍ଟା ସମୟ ନିଶ୍ଚୟ ଯାଉଥିବ । କେତେକ ମହିଳା ରାତିର ଅନ୍ଧାରରେ କୂଅ ପାଖରେ ଜମା ହୁଅନ୍ତି , ସେମାନଙ୍କ ଭାଗର ପାଣିପାଇଁ ଏବଂ ଏହାପରେ ଓଜନିଆ ହାଣ୍ଡି ମୁଣ୍ଡରେ ଥୋଇ ଘରକୁ ଚାଲିଚାଲି ଫେରନ୍ତି । ଏସବୁ ହାଣ୍ଡି ଏବଂ ପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଆକାର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ , ଏଗୁଡ଼ିକ ୫-୧୫ ଲିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଣି ଧରିପାରେ ; ବଡ଼ ଜେରିକେନ୍ ଗୁଡ଼ିକରେ ୫୦ଲିଟର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଣି ଧରେ ।

PHOTO • Samyukta Shastri

ସୁନିତା ମୋଜେସ୍ ଇତୁର (ବାମ) କୁହନ୍ତି , “ଆମେ ସକାଳ ୨ଟାରୁ ଉଠିପଡ଼ୁ ଏବଂ ପାଣି ଭର୍ତ୍ତି କରୁ । ସେତେବେଳେ ଖୁବ୍ କମ୍ ଲୋକ ଥାଆନ୍ତି । ଆମେ କ’ଣ କରିପାରିବୁ ? ଆମକୁ ପାଣି ଦରକାର । ତୁମେ ପାଣି ପାଇବ , ମୁଁ ପାଇବିନି । କେହି ପାଇବେ ; କେହି ପାଇବେନି । ନଗର ନିଗମ ଜଳ ଖୁବ୍ ଅନିଶ୍ଚିତ । ଆମର ଅନେକ ବର୍ଷ ହେବ ସଂଯୋଗ ଅଛି , କିନ୍ତୁ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଣି ନାହିଁ । ”

ଦୁଇ ଯାଆ ଅବିତା ଏବଂ ପ୍ରୀସିଲା ପାକ୍ୟ ଖୁବ୍ ଭାଗ୍ୟବାନ । କାରଣ ସେମାନଙ୍କ ଘରେ ପାଣି ଆସୁଥିବା କଳ ଅଛି । ପ୍ରୀତିଲା କୁହନ୍ତି , “ଆମକୁ କେବଳ ପିଇବା ପାଇଁ କୂଅ ପାଣି ଦରକାର । ଆମେ ମ୍ୟୁନିସପାଲିଟି ପାଣି ପିଉନି । ” କିନ୍ତୁ ସେତିକି ପାଣି ସଂଗ୍ରହ କରିବାକୁ କୂଅ ପାଖରେ ଖୁବ୍ କଷ୍ଟ କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ସେ କୁହନ୍ତି , “ପାଣି ଖୁବ୍ କମ୍ । ଦୁଇଟି ହାଣ୍ଡି ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାକୁ ଘଣ୍ଟାଏ ସମୟ ଲାଗେ ।” ସେ ନିଜ ହାତରେ ହାଣ୍ଡିର ଆକାର ଦେଖାଇଲେ ।

ଯେ ହେତୁ ଦିନସାରା କୂଅରୁ ପାଣି କଢ଼ା ହେଉଥାଏ , ତେଣୁ ପାଣି ଝରି ଜମା ହେବାକୁ ସମୟ ନଥାଏ । ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ଯେଉଁ ତଳତଳିଆ ପାଣି କଢ଼ାହୁଏ , ତାହା ଗୋଳିଆ ଓ ସେଥିରେ ଛୋଟ ଛୋଟ ଗୋଡ଼ି ଥାଏ । ଝିଅମାନେ ଏହି ପାଣିକୁ ଛାଣି ହାଣ୍ଡିରେ ଭର୍ତ୍ତି କରନ୍ତି ଏବଂ ଘରକୁ ନିଅନ୍ତି (ଡାହାଣ) ।

PHOTO • Samyukta Shastri

ନିକଟରେ ଆଉ ଏକ କୂଅ ପାଖରେ କିଛି ମହିଳା ଲୁଗା ଧୋଉଥିଲେ । ଚଳିତବର୍ଷର ଭୀଷଣ ଖରାରେ କୂଅ ଖୁବ୍ ଶୀଘ୍ର ଶୁଖିଗଲା । କମ୍ ବୟସର ଝିଅମାନେ ସେମାନଙ୍କ ମା’ମାନଙ୍କୁ କେବଳ ପାଣି ସଂଗ୍ରହ କରିବାରେ ନୁହେଁ , ଅନ୍ୟ ଘର କାମରେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ନିଜ ଝିଅ ନେରିସା ବିଷୟରେ ଖୁବ୍ ଗର୍ବର ସହ ପ୍ରିୟା ଘ୍ୟା କୁହନ୍ତି , “ଅଢ଼େଇ ବର୍ଷ ହେବା ବେଳଠୁ ସେ କପଡ଼ା ଧୋଉଛି । ଦେଖନ୍ତୁ ସେ କିପରି ନିଜର ସବୁ ପୋଷାକ ଧୋଉଛି । ଜୁଲାଇ ମାସରେ ତାକୁ ୪ବର୍ଷ ହେବ । ”

PHOTO • Samyukta Shastri

ନେରିସା ଏଠାରେ କାମ କରୁଥିବା ଏକମାତ୍ର ଶିଶୁ ନୁହନ୍ତି । ପାଣିର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଧିକାଂଶ ପରିବାରର ସର୍ବ କନିଷ୍ଠ ସଦସ୍ୟ- ପ୍ରାୟ ସମୟରେ ଝିଅମାନଙ୍କୁ ଏହି ନିତିଦିନିଆ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିଥାଏ ।

PHOTO • Samyukta Shastri

ଚତୁର୍ଥ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ରୀ ବନିଶା ଏବଂ ତା’ର ସାଙ୍ଗ ସାନିଆ କିଲ୍ଲାବନ୍ଦରର କୂଅକୁ ପ୍ରତିଦିନ ସକାଳେ ଆସନ୍ତି । ୧୧ବର୍ଷ ବୟସ୍କା ସାନିଆ ଭୀମୱାଘ୍ରି କୁହନ୍ତି , “ମୁଁ ସକାଳ ୭ଟା ବେଳେ ଉଠେ,’’ “୧୦-୧୦.୩୦ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଣି ସଂଗ୍ରହ କରେ, ଏହାପରେ ଅପରାହ୍ନରେ ସ୍କୁଲ ଯାଏ। ” ସାନିଆ ନିଜ ପିତାମାତା , ବଡ଼ ଭଉଣୀ ଏବଂ ତିନି ସାନ ଭାଇଙ୍କ ସହ ରୁହେ । ତାଙ୍କ ବାପା-ମା’ କାମ କରିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି , ମା’ ଲୁଗା ବିକନ୍ତି , ତାଙ୍କ ବାପା ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ-ତାଙ୍କଠାରୁ ବର୍ଷେ ବଡ଼ ଭଉଣୀ ପରିବାର ପାଇଁ ରୋଷେଇ କରନ୍ତି ଏବଂ ସାନିଆ ପାଣି ସଂଗ୍ରହ କରନ୍ତି । କିଲ୍ଲାବନ୍ଦର୍ ଗାଁ ଭିତରେ ଥିବା ତାଙ୍କ ଘରଠାରୁ କୂଅ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କୁ ବାରମ୍ବାର ଯିବା ଆସିବା କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ସେ ଥରକେ ମାତ୍ର ଦୁଇଟି ପାତ୍ର ନେଇପାରିବେ , ଏହି କାରଣରୁ ତାଙ୍କୁ ଅଧିକ ଥର ଯିବା ଆସିବା କରିବାକୁ ପଡ଼େ । ଫଟୋରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହାତ ଶଗଡ଼ିକୁ କିଛି ପରିବାର ଭଡ଼ାରେ ନିଅନ୍ତି ପାଣି ଆଣିବା ପାଇଁ ; ସାନିଆଙ୍କ ପରିବାର ସେ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ନୁହନ୍ତି ।

PHOTO • Samyukta Shastri


କେତେକ ପରିବାର ଦିନକର ଆବଶ୍ୟକତାଠାରୁ ଅଧିକ ପାଣି ଆଣନ୍ତି। ସେମାନେ ଏହାକୁ ବଡ଼ ନୀଳ ରଙ୍ଗର ଜେରି କ୍ୟାନ୍ରେ ସାଇତି ରଖନ୍ତି । ପ୍ରତି କ୍ୟାନ୍ରେ ଏହାର ମାଲିକ ପରିବାରର ସ୍ୱାକ୍ଷର ଥାଏ । ଅଟୋ ରିକ୍ସାରେ ନେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେଗୁଡ଼ିକ କୂଅ ପାଖରେ ରହିଥାଏ।

PHOTO • Samyukta Shastri

ବନିଶା ମୋତେ କହିଲେ , “ଏବେ ଆମକୁ ଭୋକ ଲାଗିଲାଣି । ତେଣୁ ଆମେ ଘରକୁ ଖାଇବାକୁ ଯାଉଛୁ ।  ପରେ ପୁଣି ଆସିବୁ ।” ସେ ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଇଥିବା ସରୁ ଗଳି ଦେଇ ତରବର ହୋଇ ଚାଲିଗଲା। ମୁଁ ସାନିଆ ସହ ତା’ ପଛେ ପଛେ ଗଲି । ସେ ଉପର ମହଲାରେ ରୁହେ। ଏବଂ ଏହି ପାହାଚ ଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରାୟ ଦଉଡ଼ି ଦଉଡ଼ି ଚଢ଼ିଲା । ତା’ ମୁଣ୍ଡରେ ଥିବା ଓଜନିଆ ଷ୍ଟିଲ୍ ହାଣ୍ଡିରୁ ଟୋପାଏ ବି ପାଣି ଢାଳି ନଥିଲା

ଅନୁବାଦ: ଓଡ଼ିଶାଲାଇଭ୍

Samyukta Shastri

संयुक्ता शास्त्री पारीची मजकूर समन्वयक आहे. तिने सिम्बायोसिस सेंटर फॉर मिडिया अँड कम्युनिकेशन, पुणे इथून मिडिया स्टडिज या विषयात पदवी घेतली आहे तसंच एसएनडीटी महिला विद्यापीठातून इंग्रजी साहित्य या विषयात एम ए केलं आहे.

यांचे इतर लिखाण संयुक्ता शास्त्री
Translator : OdishaLIVE

This translation was coordinated by OdishaLIVE– a dynamic digital platform and creative media and communication agency based out of Bhubaneswar. It handles news, audio-visual content and extends services in the areas of localization, video production and web & social media.

यांचे इतर लिखाण OdishaLIVE