ਕਬਾਇਲੀ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਜ਼ਰੂਰ ਖ਼ਾਮੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਦੇਖਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ਼ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ, ਆਧੁਨਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੁਝਾਨ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਿਆ ਹੈ ਤੇ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਇਸ ਨਵੀਂ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਜਮਾਤ ਕਾਰਨ ਹੋਰ ਤਿਖੇਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਕੋਈ ਅਧਿਆਪਕ ਪਿੰਡ ਅੰਦਰ ਘਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦਾ। ਉਹ ਰਾਜਪੀਪਲਾ ਵਿਖੇ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦਦਾ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਚਕਾਚੌਂਧ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੈ ਤੇ ਉਹਦੀ ਮਗਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਵਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਜਿਊਂਦੀ। ਲਾਲ ਚੌਲ਼ ਉਹਨੂੰ ਬਦਹਜ਼ਮੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਬਣਨ ਵਾਲ਼ੀ ਸ਼ਾਖ ਦਾ ਸੁਆਦ ਚਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦਾਸਤਾ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਭਾਵ ਕਦੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਉਹ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅੰਦਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ ਪਾਉਂਦੀ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਇਹਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸਲਈ, ਇਸ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪਛਾਣ ਲੁਕਾਉਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ, ਆਦਿਵਾਸੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੇ ਟਕਰਾਅ ਹੋਰ ਤਿਖੇਰੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।

ਜਤਿੰਦਰ ਵਸਾਵਾ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਦੇਹਵਲੀ ਭੀਲੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਪਾਂਡਿਆ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਅਸੱਭਿਅਕ ਐਲਾਨਿਆ ਮਹੂਆ

ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਕੁਝ ਅਖੌਤੀ ਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਸਾਡੇ ਮਹੂਏ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ
ਅਸੱਭਿਅਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਏ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਸੱਭਿਅਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਨੇ

ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਮਹੂਏ ਨੂੰ ਹੱਥ
ਲਾਉਣੋਂ ਵੀ ਡਰਦੀ ਏ
ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਮਹੂਏ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਪਸੰਦ ਨਾ ਰਿਹਾ
ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਮਹੂਏ ਦੀ ਥਾਂ
ਤੁਲਸੀ ਦਾ ਬੂਟਾ ਲਾਈ
ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸੱਭਿਅਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਏ
ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਕੁਝ ਅਖੌਤੀ ਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਸਾਡੇ ਮਹੂਏ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ
ਅਸੱਭਿਅਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਏ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਸੱਭਿਅਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਨੇ

ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਅਧਿਆਤਮ ਨਾਲ਼ ਜੀਣ ਵਾਲ਼ੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਰੁੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ
ਨਦੀ ਨੂੰ ਪੂਜਣਯੋਗ ਮੰਨਣ ਤੋਂ
ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ
ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰ ਕੇ
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਮਾਂ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ
ਕੁਝ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ
ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਲੁਕੋ ਕੇ
ਅਸੱਭਿਅਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪਾਉਣ ਖਾਤਰ
ਕੋਈ ਈਸਾਈ ਹੋ ਰਿਹਾ, ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ
ਕੋਈ ਜੈਨੀ ਤੇ ਕੋਈ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਏ
ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਕੁਝ ਅਖੌਤੀ ਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਸਾਡੇ ਮਹੂਏ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ
ਅਸੱਭਿਅਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਏ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਸੱਭਿਅਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਨੇ

ਬਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਨਾ-ਪਸੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਬਜ਼ਾਰ ਨਾਲ਼ ਘਰ ਭਰ ਰਹੇ ਹਨ
ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਹਰ ਸ਼ੈਅ
ਆਪਣੇ ਹੱਥੋਂ ਖੁੱਸਣ ਨੀ ਦਿੰਦੇ
ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ ਖ਼ੋਜ਼-
'ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ'
ਹਰ ਆਦਮੀ 'ਮੈਂ' ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਏ
'स्व/ਸਵ' ਤੋਂ 'ਸਮਾਜ' ਨਹੀਂ
'स्व/ਸਵ' ਤੋਂ 'ਸਵਾਰਥ' ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਏ
ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਕੁਝ ਅਖੌਤੀ ਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਸਾਡੇ ਮਹੂਏ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ
ਅਸੱਭਿਅਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਏ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਸੱਭਿਅਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਨੇ

ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਕਾਵਿ, ਗਾਥਾ ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ
ਮੇਰੇ ਲੋਕ, ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਖੋਹ
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫੜ੍ਹਾ ਰਹੇ ਹਨ
ਮਾਤ-ਭੂਮੀ ਦੇ ਰੁੱਖ-ਪੌਦੇ, ਨਦੀ, ਪਹਾੜ
ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ 'ਚ ਨਹੀਓਂ ਆਉਂਦੇ
ਸਾਡਾ ਹਰੇਕ ਬੱਚਾ ਅਮੇਰਿਕਾ,
ਲੰਡਨ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਏ
ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ
ਕੁਝ ਅਖੌਤੀ ਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ
ਸਾਡੇ ਮਹੂਏ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ
ਅਸੱਭਿਅਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਏ
ਤੇ ਮੇਰੇ ਲੋਕ
ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਸੱਭਿਅਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਨੇ।

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Poem and Text : Jitendra Vasava

जितेंद्र वसावा गुजरातच्या नर्मदा जिल्ह्यातल्या महुपाडा गावी राहतात आणि देहवाली भिलीमध्ये कविता करतात. २०१४ साली त्यांनी आदिवासी साहित्य अकादमी स्थापन केली. आदिवासींचा आवाज मुखर व्हावा यासाठी त्यांनी लाखरा नावाचे कवितेचे मासिक सुरू केले असून त्याचे ते संपादक आहेत. आदिवासींच्या मौखिक साहित्यावर त्यांची चार पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. त्यांचा पीएचडीचा अभ्यास नर्मदा जिल्ह्यातल्या भिल आदिवासींच्या मौखिक कथांमधले सांस्कृतिक पैलू आणि मिथ्यांवरती होता. लवकरच त्यांचा पहिला काव्यसंग्रह प्रकाशित होणार आहे. पारीवर प्रसिद्ध झालेल्या सर्व कविता या संग्रहातील आहेत.

यांचे इतर लिखाण Jitendra Vasava
Painting : Labani Jangi

मूळची पश्चिम बंगालच्या नादिया जिल्ह्यातल्या छोट्या खेड्यातली लाबोनी जांगी कोलकात्याच्या सेंटर फॉर स्टडीज इन सोशल सायन्सेसमध्ये बंगाली श्रमिकांचे स्थलांतर या विषयात पीएचडीचे शिक्षण घेत आहे. ती स्वयंभू चित्रकार असून तिला प्रवासाची आवड आहे.

यांचे इतर लिखाण Labani Jangi
Translator : Kamaljit Kaur

कमलजीत कौर पंजाबच्या रहिवासी असून मुक्त अनुवादक आहेत. त्यांनी पंजाबी साहित्यामध्ये एमए केलं आहे. समाज न्याय आणि समताधिष्ठित असावा असा त्यांचा ठाम विश्वास असून तो प्रत्यक्षात आणण्यासाठी त्या कार्यरत असतात.

यांचे इतर लिखाण Kamaljit Kaur

संबंधित लेखन