ਅਸਲ ਸਵਾਲ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਆਪੇ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਅੱਡ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਪਾਉਂਦੇ। ਆਦਿਵਾਸੀ ਜਦੋਂ ਲੜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਲੜਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਆਪਣੀ ‘ਭੂਮੀ ਸੈਨਾ’ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਲਾਲਚ ਅਤੇ ਸਵਾਰਥ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਪਸਾਰ ਚੁੱਕੇ ਮੁੱਲਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ ਲੜਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੱਭਿਆਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦੀ ਗਈ- ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਰੀ ਚੁੱਕੀ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਅੱਡ ਵਜੂਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲ਼ੀ ਇਕਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਲੱਗੇ। ਬੱਸ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਟਕਰਾਅ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪੈਦਾ ਹੋਈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਨਦੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਉਹਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੀਵਰੇਜ, ਰਸਾਇਣਕ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕਚਰਾ ਵਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਾਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਝਿਜਕਦੇ। ਅਸੀਂ ਨਦੀ ਨੂੰ ਵਸੀਲੇ ਮੰਨ ਉਸ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਅਸੀਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ਼ੋਂ ਅੱਡ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ ਸਮਝਣ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ, ਉਹਦੀ ਲੁੱਟ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਸੁਖਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ, ਕਿਸੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਾਸਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਕਾਗ਼ਜ਼ ‘ਤੇ ਝਰੀਟੇ ਨਿਯਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹੀ ਮੁੱਲ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਹਨ।

ਜਤਿੰਦਰ ਵਸਾਵਾ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਦੇਹਵਲੀ ਭੀਲੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਪਾਂਡਿਆ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਧਰਤੀ ਦਾ ਗਰਭ ਹਾਂ

ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਮੂਲ਼-ਬੀਜ-ਗਰਭ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਹਾਂ, ਤਪਸ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹਾਂ
ਭੀਲ, ਮੁੰਡਾ, ਬੋਡੋ, ਗੋਂਡ, ਸੰਥਾਲੀ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਹੀ ਤਾਂ ਆਦਿ ਮਨੁੱਖ ਹਾਂ
ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਜਿਊਂ ਲੈ, ਰੱਜ ਕੇ ਜਿਊਂ ਲੈ,
ਮੈਂ ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਸਵਰਗ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਮੂਲ਼-ਬੀਜ-ਗਰਭ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਹਾਂ, ਤਪਸ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹਾਂ

ਮੈਂ ਹੀ ਸਯਾਦਰੀ, ਸਤਪੁੜਾ, ਵਿੰਦਯਾ, ਅਰਾਵਲੀ ਹਾਂ
ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਟੀਸੀ, ਦੱਖਣ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਘਾਟੀ
ਪਰਵੋਤਰ ਦਾ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਰੰਗ ਮੈਂ ਹੀ ਹਾਂ
ਤੂੰ ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਥੇ ਰੁੱਖ ਵੱਢੇਂਗਾ
ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚੇਂਗਾ
ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਵਿਕਦਾ ਦੇਖੇਂਗਾ
ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਮਰਿਆਂ, ਮਰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ
ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਸਾਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਪੀ ਸਕਦੈਂ
ਮੈਂ ਹੀ ਤੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਰਕ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਮੂਲ਼-ਬੀਜ-ਗਰਭ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਹਾਂ, ਤਪਸ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹਾਂ

ਤੂੰ ਹੈਂ ਤਾਂ ਅਖ਼ੀਰ ਮੇਰਾ ਹੀ ਵੰਸ਼ਜ
ਤੂੰ ਵੀ ਮੇਰਾ ਹੀ ਲਹੂ ਹੈਂ
ਲਾਲਚ-ਲੋਭ-ਸੱਤਾ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ
ਦਿੱਸਣ ਨਾ ਦੇਵੇ ਤੈਨੂੰ ਜਗ ਸਾਰਾ
ਤੂੰ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਕਹਿੰਦੈਂ
ਅਸੀਂ ਕਹੀਏ ਧਰਤੀ ਮਾਂ
ਨਦੀਆਂ ਨੂੰ ਨਦੀਆਂ ਕਹਿੰਦੈਂ
ਉਹ ਤਾਂ ਨੇ ਸਾਡੀਆਂ ਭੈਣਾਂ
ਪਹਾੜ ਤੈਨੂੰ ਦਿੱਸਣ ਪਹਾੜ ਹੀ
ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਕਹਿਣ ਭਰਾ ਆਪਣੇ
ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਹੀਏ ਦਾਦਾ
ਚੰਦਾ ਸਾਡਾ ਹੁੰਦਾ ਮਾਮਾ
ਇਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਫਰਿਆਦ ਮੈਨੂੰ
ਲਕੀਰ ਖਿੱਚ ਦਿਆਂ ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਦਰਮਿਆਨ
ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਂ ਨਾ ਮੰਨਿਆ,
ਯਕੀਨ ਏ ਮੈਨੂੰ
ਤੂੰ ਪਿਘਲੇਂਗਾ ਖ਼ੁਦ-ਬ-ਖ਼ੁਦ
ਮੈਂ ਤਪਸ਼ ਪੀਣੀ ਬਰਫ਼ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਮੂਲ਼-ਬੀਜ-ਗਰਭ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਸੂਰਜ ਹਾਂ, ਤਪਸ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹਾਂ

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Poem and Text : Jitendra Vasava

जितेंद्र वसावा गुजरातच्या नर्मदा जिल्ह्यातल्या महुपाडा गावी राहतात आणि देहवाली भिलीमध्ये कविता करतात. २०१४ साली त्यांनी आदिवासी साहित्य अकादमी स्थापन केली. आदिवासींचा आवाज मुखर व्हावा यासाठी त्यांनी लाखरा नावाचे कवितेचे मासिक सुरू केले असून त्याचे ते संपादक आहेत. आदिवासींच्या मौखिक साहित्यावर त्यांची चार पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. त्यांचा पीएचडीचा अभ्यास नर्मदा जिल्ह्यातल्या भिल आदिवासींच्या मौखिक कथांमधले सांस्कृतिक पैलू आणि मिथ्यांवरती होता. लवकरच त्यांचा पहिला काव्यसंग्रह प्रकाशित होणार आहे. पारीवर प्रसिद्ध झालेल्या सर्व कविता या संग्रहातील आहेत.

यांचे इतर लिखाण Jitendra Vasava
Illustration : Labani Jangi

मूळची पश्चिम बंगालच्या नादिया जिल्ह्यातल्या छोट्या खेड्यातली लाबोनी जांगी कोलकात्याच्या सेंटर फॉर स्टडीज इन सोशल सायन्सेसमध्ये बंगाली श्रमिकांचे स्थलांतर या विषयात पीएचडीचे शिक्षण घेत आहे. ती स्वयंभू चित्रकार असून तिला प्रवासाची आवड आहे.

यांचे इतर लिखाण Labani Jangi
Translator : Kamaljit Kaur

कमलजीत कौर पंजाबच्या रहिवासी असून मुक्त अनुवादक आहेत. त्यांनी पंजाबी साहित्यामध्ये एमए केलं आहे. समाज न्याय आणि समताधिष्ठित असावा असा त्यांचा ठाम विश्वास असून तो प्रत्यक्षात आणण्यासाठी त्या कार्यरत असतात.

यांचे इतर लिखाण Kamaljit Kaur

संबंधित लेखन