“हर मुल्क या ज़बान या मज़हब का अतीत राजाओं, सरदारों और लीडरों की करतूतों से भरा पड़ा है. आम अवाम को कभी उसमें ज़्यादा जगह नहीं मिली; यह बात अलग है कि उनके बगैर कहीं का इतिहास लिखना शायद ही मुमकिन हो. कोई मुल्क वहां के अवाम से बनता है, भाषाएं उनके ज़रिए सांस लेती हैं, और मज़हब उनके सहारे फलते-फूलते हैं. लेकिन वक़्त के साथ ताक़तवर लोगों व पूंजीपतियों ने इन पर क़ब्ज़ा कर लिया है,” मेराजुद्दीन कहते हैं. वह इन दिनों कूनो नेशनल पार्क के पास रहते हैं, और यहां के स्थानीय समुदायों के बीच काम करते रहे हैं. वह जंगल में रहने वाले समुदायों के मानवाधिकारों से वंचित होते जाने की प्रक्रिया के गवाह रहे हैं और अवाम के दर्द को क़रीब से महसूस किया है, जिसे वह अपनी कविताओं में बयान करते हैं.

सैय्यद मेराजुद्दीन की आवाज़ में, उर्दू में कविता का पाठ सुनें

प्रतिष्ठा पांड्या की आवाज़ में, अंग्रेज़ी में कविता का पाठ सुनें

सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

ऐ दैर-ओ-हरम के मुख़्तारों
ए मुल्क-ओ-ज़बां के सरदारों
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

ऐ ताज-बसर मीज़ान-ब-कफ़
तुम अदल-ओ-हिमायत भूल गए
काग़ज़ की रसीदों में लिखकर
इंसान की क़ीमत भूल गए
लिक्खो कि अभी मैं ज़िंदा हूं
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

माना कि तबीयत भारी है
और भूख बदन पर तारी है
पानी भी नहीं शिरयानों में
पर सांस अभी तक जारी है
संभलो कि अभी मैं ज़िंदा हूं
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

ऐ शाह-ए-सुख़न फ़र्ज़ाना क़लम
ये शोरिश-ए-दानम बंद करो
रोते भी हो तुम पैसों के लिए
रहने दो ये मातम बंद करो
बख़्शो कि अभी मैं ज़िंदा हूं
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

आईन-ए-मईशत किसने लिखे
आदाब-ए-सियासत किसने लिखे
है जिनमें तुम्हारी आग़ाई
वो बाब-ए-शरीअत किसने लिखे
लिक्खो के अभी मैं ज़िंदा हूं
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

ऐ पंद-गरान-ए-दीन-ओ-धरम
पैग़ंबर-ओ-काबा मेरे हैं
मंदिर भी मेरे भगवान मेरे
गुरुद्वारे कलीसा मेरे हैं
निकलो कि अभी मैं ज़िंदा हूं
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं

कह दो जाकर सुल्तानों से
ज़रदारों से ऐवानों से
पैकार-ए-तमद्दुन के हामी
बे-नंग सियासतदानों से
कह दो कि अभी मैं ज़िंदा हूं
सुन लो कि अभी मैं ज़िंदा हूं.

(original)  سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے دیر و حرم کے مختارو
اے ملک و زباں کے سردارو
سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے تاج بسر میزان بکف
تم عدل و حمایت بھول گئے
کاغذ کی رسیدوں میں لکھ کر
انسان کی قیمت بھول گئے
لکھو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

مانا کہ طبیعت بھاری ہے
اور بھوک بدن پر طاری ہے
پانی بھی نہیں شریانوں میں
پر سانس ابھی تک جاری ہے
سنبھلو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے شاہ سخن فرزانہ قلم
یہ شورش دانم بند کرو
روتے بھی ہو تم پیسوں کے لیے
رہنے دو یہ ماتم بند کرو
بخشو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

آئین معیشت کس نے لکھے
آداب سیاست کس نے لکھے
ہے جن میں تمہاری آغائی
وہ باب شریعت کس نے لکھے
لکھو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

اے پند گران دین و دھرم
پیغمبر و کعبہ میرے ہیں
مندر بھی مرے بھگوان مرے
گرودوارے کلیسا میرے ہیں
نکلو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں

کہہ دو جا کر سلطانوں سے
زرداروں سے ایوانوں سے
پیکار تمدّن کے حامی
بے ننگ سیاست دانوں سے
کہہ دو کہ ابھی میں زندہ ہوں

سن لو کہ ابھی میں زندہ ہوں


शब्दावली:

दैर-ओ-हरम: मंदिर और मस्जिद

मुख़्तार: जिसके पास अधिकार हो, संरक्षक

ताज-बसर: ताज को ढोने वाले

मीज़ान-ब-कफ़: हाथ में तराजू लिए

अदल-ओ-हिमायत: इंसाफ़ और सुरक्षा

शिरयान: नस, धमनी

शाह-ए-सुख़न: कविता की दुनिया का बादशाह

फ़रज़ाना-क़लम: लिखने में उस्ताद

शोरिश-ए-दानम: ज्ञान बघारना

आईन-ए-मईशत: रोज़ी-रोटी/आजीविका का क़ायदा-क़ानून

आदाब-ए-सियासत: राजनीति के नियम

आग़ाई: राज या हुकूमत

बाब-ए-शरीअत: क़ानून का अध्याय

पंद-गरान-ए-दीन-ओ-धरम: धार्मिक उपदेश देने वाले

ज़रदार: पूंजीपति

ऐवान: महल, राजभवन, संसद

पैकार-ए-तमद्दुन: सभ्यताओं के बीच संघर्ष

बे-नंग: बेशर्म

Poem and Text : Syed Merajuddin

ಸೈಯದ್ ಮೆರಾಜುದ್ದೀನ್ ಓರ್ವ ಕವಿ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷಕ. ಅವರು ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಅಗರ ನಿವಾಸಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಸ್ತುತ ಕುನೊ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನದ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡ ಆದಿವಾಸಿ ಮತ್ತು ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಗಳ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಹೈಯರ್ ಸೆಕೆಂಡರಿ ಶಾಲೆಯನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿರುವ ಆದರ್ಶಶಿಲಾ ಶಿಕ್ಷಾ ಸಮಿತಿಯ ಸಹ ಸಂಸ್ಥಾಪಕ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

Other stories by Syed Merajuddin
Illustration : Labani Jangi

ಲಬಾನಿ ಜಂಗಿ 2020ರ ಪರಿ ಫೆಲೋ ಆಗಿದ್ದು, ಅವರು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದ ನಾಡಿಯಾ ಜಿಲ್ಲೆ ಮೂಲದ ಅಭಿಜಾತ ಚಿತ್ರಕಲಾವಿದರು. ಅವರು ಕೋಲ್ಕತ್ತಾದ ಸಾಮಾಜಿಕ ವಿಜ್ಞಾನಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಮಿಕ ವಲಸೆಯ ಕುರಿತು ಸಂಶೋಧನಾ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

Other stories by Labani Jangi
Editor : PARI Desk

ಪರಿ ಡೆಸ್ಕ್ ನಮ್ಮ ಸಂಪಾದಕೀಯ ಕೆಲಸಗಳ ಕೇಂದ್ರಸ್ಥಾನ. ಈ ತಂಡವು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಹರಡಿಕೊಂಡಿರುವ ನಮ್ಮ ವರದಿಗಾರರು, ಸಂಶೋಧಕರು, ಛಾಯಾಗ್ರಾಹಕರು, ಚಲನಚಿತ್ರ ನಿರ್ಮಾಪಕರು ಮತ್ತು ಭಾಷಾಂತರಕಾರರೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಪರಿ ಪ್ರಕಟಿಸುವ ಪಠ್ಯ, ವಿಡಿಯೋ, ಆಡಿಯೋ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ ವರದಿಗಳ ತಯಾರಿಕೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಕಟಣೆಯಗೆ ಡೆಸ್ಕ್ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ.

Other stories by PARI Desk