নকৰা এটা অপৰাধৰ শাস্তি

টেম্পু মাঁঝিৰ পৰিয়ালে কয় যে তেওঁ নকৰা অপৰাধ এটাৰ কাৰণে জেলত আছে।

জহানাবাদ আদালতত তেওঁৰ গোচৰটোৰ শুনানীৰ সময়ত তেওঁৰ ঘৰৰ পৰা পোৱা সামগ্ৰী আদালতত দৰ্শাইছিল যদিও সেইখিনি তেওঁ ঘৰৰ পৰাই যে পাইছে, তাৰ কোনো স্পষ্ট প্ৰমাণ দিব পৰা নাছিল।

টেম্পুৰ পত্নী গুণা দেৱী (৩৫)য়ে কয়, “তেওঁক এটা মনেসজা গোচৰত ফঁচোৱা হৈছে।”

তেওঁৰ দাবীৰ প্ৰাসংগিকতাও নথকা নহয়, কিয়নো চাক্ষুস সাক্ষী হিচাপে পুলিচে আদালতত হাজিৰ কৰোৱা পাঁচজনৰ পাঁচোজনেই পুলিচ। তেওঁৰ বিৰুদ্ধে বিহাৰ সুৰা নিবাৰণ আৰু আবকাৰী (সংশোধন) আইন, ২০১৬ৰ অধীনত ৰুজু কৰা গোচৰত এজনো স্বতন্ত্ৰ সাক্ষী নাছিল।

“সুৰা আমাৰ ঘৰৰ পিছফালৰ খেতিপথাৰ এখনত উদ্ধাৰ হৈছিল। সেই মাটিখিনিৰ গৰাকী কোন সেয়া আমি নাজানো। তেওঁলোকে পোৱা সুৰাখিনিৰ সৈতে আমাৰ একো সম্পৰ্ক নাই বুলি আমি পুলিচক কৈছিলো,” গুণা দেৱীয়ে কয়। কিন্তু তেওঁলোকে তাইৰ কথাত কাণকে নকৰিলে। “তৌৰা ঘৰ কে পীচ্ছে হৌ (দাৰু), তা তৌৰে না হৌতাও (তোমাৰ ঘৰৰ পিছফালে সুৰা পাইছো, সেয়া তোমালোকৰ নহৈ আন কাৰ হ’ব),” পুলিচ এজনে তেওঁক কৈছিল।

টেম্পু মাঁঝিক ২০১৯ত জেলত দিয়া হয় আৰু তিনি বছৰ পাছত, ২০২২ৰ ২৫ মাৰ্চত তেওঁক ঘৰতে সুৰা বিক্ৰীৰ অপৰাধত পাঁচ বছৰৰ সশ্ৰম কাৰাদণ্ড আৰু এক লাখ টকাৰ জৰিমনা বিহা হয়।

টেম্পু মাঁঝি আৰু গুণা দেৱী তেওঁলোকৰ চাৰি সন্তানৰ সৈতে জহানাবাদ জিলাৰ কেনাৰি গাঁৱত তেওঁলোকৰ এটা কোঠাৰ ঘৰটোত থাকে। মুছহৰ সম্প্ৰদায়ৰ পৰিয়ালটো ইয়াত মুছহৰ তলি (চুবুৰী)ত থাকে। ২০১৯ৰ ২০ মাৰ্চৰ দিনা যেতিয়া পুলিচৰ অভিযান চলে, সিদিনা টেম্পু ঘৰত নাছিল। খালাচি (সহায়ক) কাম এটাৰ বাবে তেওঁ ওলাই গৈছিল। মহাজন এজনৰ শস্যবোৰ গাড়ীত বোজাই কৰি দি ঘৰলৈ পঠিয়াই দিয়া কামত তেওঁ ব্যস্ত আছিল।

২০২৩ৰ জানুৱাৰীত পাৰিয়ে তোলিলৈ যাওতে গুণা দেৱী আৰু আন মহিলা-পুৰুষ আৰু শিশুৱে ঘৰৰ বাহিৰত ৰ’দৰ উম লৈ আছিল। লেতেৰা বস্তিটোৰ চাৰিওফালে জাবৰৰ দম দেখা গৈছিল আৰু তাৰপৰা তীব্ৰ দুৰ্গন্ধ ওলাই আছিল।

কেনাৰিত জনসংখ্যা হৈছে ২,৯৮১ (২০১১ৰ লোকপিয়ল অনুসৰি); তাৰে এক-তৃতীয়াংশ লোক অনুসূচিত জাতিৰ। বিহাৰত মহাদলিত হিচাপে তালিকাভূক্ত মুছহৰসকল সেই অনুসূচিত জাতিৰ অন্তৰ্গত। সামাজিক আৰু শৈক্ষিক দিশৰ পৰা অতিকৈ পিছপৰা হিচাপে পৰিচিত তেওঁলোক ৰাজ্যখনৰ আটাইতকৈ দৰিদ্ৰ আৰু উপান্ত শ্ৰেণীৰ লোক।

ক’ৰ্ট-কাছাৰীৰ বিষয়েও তেওঁলোকে ভালদৰে নাজানে। সেয়ে সততে সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হয়। পাটনাৰ পৰা প্ৰকাশিত হিন্দী কাকত চাবলেটাৰ্নৰ সম্পাদক মহেন্দ্ৰ সুমনে কয়, “এয়া কোনো কাকতালীয় সংযোগ নহয় যে সুৰা নিবাৰণ আইনৰ অধীনত দাখিল কৰা গোচৰত দোষী সাব্যস্ত হোৱা লোকৰ দুয়োজনেই মুছহৰ সম্প্ৰদায়ৰ। এই সম্প্ৰদায়টোৰ বিষয়ে নঞৰ্থক ছবি গঢ়ি তোলা হয় আৰু সেইটো কাৰণতে সম্প্ৰদায়টোৰ লোকসকল পুলিচৰ লক্ষ্যত থাকে।”

সুমনে যিজন মুছহৰ ভাতৃৰ কথা কৈছে, তেওঁ দিনহাজিৰা কৰি পেট পোহা পেইণ্টাৰ মাঁঝি আৰু মস্তান মাঁঝিৰ কথা কৈছে। তেওঁলোকৰ সুৰা নিবাৰণ আইনৰ অধীনত দোষী সাব্যস্ত কৰা হৈছে। তেঁওলোকক ২০১৭ৰ মে’ মাহত গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছিল আৰু ৪০ দিনৰ ভিতৰত দোষী সাব্যস্ত কৰি পাঁচ বছৰৰ কাৰাবাস আৰু গাইপতি এক লাখ টকাৰ জৰিমনা বিহা হয়।

সম্প্ৰদায়টোৰ প্ৰতি সামাজিক লাঞ্চনাৰ কাৰণে তেওঁলোক প্ৰায়ে সুৰা নিবাৰণৰ দৰে বিষয়ত পুলিচৰ চিকাৰ হৈ পৰে। দশকৰ পিছত দশক মুছহৰ সম্প্ৰদায়টোৰ সৈতে কাম কৰি অহা সুমনে কয়, “তেওঁলোকে (পুলিচে) জানে যে মুছহৰ সম্প্ৰদায়ৰ লোকক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিলে কোনো নাগৰিক সন্থা কিম্বা সামাজিক সংগঠনে তাৰ প্ৰতিবাদ নকৰে।”

টেম্পুৰ গোচৰটোত সুৰা তেওঁৰ ঘৰৰ বাহিৰত, পথাৰত পোৱা গৈছিল। তথাপিও তেওঁক দোষী সাব্যস্ত কৰি পাঁচ বছৰৰ কাৰাবাস আৰু এক লাখ টকাৰ জৰিমনা বিহা হয়।

জহানাবাদৰ অধিবক্তা ৰাম বিনয় কুমাৰে টেম্পুৰ আইনী যুঁজখন যুঁজিছে। গোচৰটোৰ সুৰুঙাবোৰ আঙুলিয়াই তেওঁ কয়, “অভিযানৰ সময়ত টেম্পু মাঁঝিৰ পৰা জব্দ কৰা সামগ্ৰীৰ সাক্ষী হিচাপে যি দুজন স্বতন্ত্ৰ ব্যক্তিৰ স্বাক্ষৰ আছে, সেই দুজনক আদালতত হাজিৰ কৰা হোৱা নাই। তাৰ পৰিৱৰ্তে অভিযান চলোৱা আৰক্ষীয়েহে সাক্ষী দিছে।”

ৰাম বিনয়ে (৫০) জিলা আদালতত যোৱা ২৪ বছৰ ধৰি ওকালতি কৰি আহিছে। “মই টেম্পু মাঁঝিক কৈছিলো যে তেওঁ সম্পৰ্কীয়সকলক আদালতত তেওঁৰ সপক্ষে সাক্ষী দিবলৈ। কিন্তু তেওঁৰ পৰিয়ালৰ মানুহে মোক লগ নকৰিলে, সেয়ে অভিযুক্তৰ সপক্ষে মই আদালতত একো দাখিল কৰিব নোৱাৰিলো।”

স্বতন্ত্ৰ সাক্ষীৰ অভাৱৰ কথা গুৰুতৰ এক আইনী মেৰপেঁচত সোমাই পৰা আন এজন মুছহৰ ব্যক্তি ৰামবৃক্ষ মাঁঝিৰ ক্ষেত্ৰতো দেখা গ’ল। এগৰাকী তোলা সেৱক ৰামবৃক্ষ (নাম সলনি কৰা হৈছে)য়ে জেহানবাদী ঘোচি ব্লকৰ এটা চুবুৰী কান্তাৰ স্কুল এখনলৈ মহাদলিত শিশুক লৈ গৈ আছিল।

ৰাজ্যিক শিক্ষা ব’ৰ্ডে ৪৫ বৰ্ষীয় এই মেট্ৰিককুলেট লোকজনক গাওঁ সহায়ক হিচাপে নিয়োগ কৰিছিল আৰু তেওঁৰ কাম আছিল সৰু ল’ৰা-ছোৱালীক কান্তা চৰকাৰী প্ৰাথমিক বিদ্যালয়লৈ লৈ যোৱা আৰু পাঠদান কৰা।

ৰামকৃষ্ণই ব্যস্ত ৰাস্তা এটা পাৰ হৈ আছিল, স্কুল পাবৰ হৈছিলেই, তেতিয়াই তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয়। “হঠাতে প্ৰায় এক ডজনমান পুলি আহি মোৰ চোলাত খামুচি ধৰিলে,” তেওঁ ২০১৯ৰ ২৯ মাৰ্চৰ ঘটনাটো সুঁৱৰি কয়। পুলিচে বগা প্লাষ্টিকৰ গেলন এটা দেখুৱাই ক’লে যে মোৰ ঘৰৰ পৰা ছয় লিটাৰ সুৰা জব্দ কৰা হৈছে। (পৰিয়ালৰ লোকে কয় যে পুলিচ তেওঁলোকৰ ঘৰলৈ অহাই নাছিল।)

তাৰপিছত তেওঁক শকুৰাবাদ আৰক্ষী থানালৈ নি সুৰা নিবাৰণ আইনৰ অধীনত অভিযুক্ত কৰি গোচৰ ৰুজু কৰা হ’ল।

ৰামবৃক্ষই ভাবে যে তেওঁৰ ওপৰত পোটক তুলিবলৈ এইদৰে তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয়। তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰৰ আগতে এটা ঘটনাৰ কথা উল্লেখ কৰি তেওঁ কয়। স্কুললৈ যোৱাৰ বাটত পুলিচে ৰাস্তা বন্ধ কৰি থোৱাক লৈ তেওঁ প্ৰশ্ন কৰিছিল। তেওঁ পুলিচক আঁতৰি দিবলৈ কৈছিল যদিও তাৰ পৰিৱৰ্তে পুলিচে তেওঁক অশালীন আচৰণ কৰিছিল আৰু চৰ মাৰিছিল। তাৰে আধাঘণ্টা পিছত তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছিল।

পুলিচ দেখি তাত ভিৰ জমা হয়। “মোক ধৰাৰ সময়ত তাত ইতিমধ্যে ভালেমান মানুহ আছিল, কিন্তু পুলিচে কাকো সাক্ষী নাৰাখিলে, অভিগ্ৰহণ নামাতো কোনো স্বতন্ত্ৰ ব্যক্তিৰ স্বাক্ষৰ নল’লে,” তেওঁ কয়। তাৰ পৰিৱৰ্তে তেওঁৰ বিৰুদ্ধে দাখিল কৰা এজাহাৰখনত লিখা হৈছে যে তেওঁৰ গ্ৰেপ্তাৰৰ সময়ত গাঁৱৰ মানুহবোৰ পলাইছিল।

“স্বতন্ত্ৰ সাক্ষী থাকিবই লাগিব, নহ’লে পুলিচে নিজে যদি সাক্ষী দিয়ে, তেন্তে গোচৰটোত পুলিচৰ একপক্ষীয় সাক্ষ্যৰ আশংকা বাঢ়ি যায়,” জহানাবাদ আদালতত ওকালতি কৰা আৰু নিজৰ দীঘলীয়া কেৰিয়াৰত সুৰা নিবাৰণৰ একাধিক গোচৰৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰা উকীল জীতেন্দ্ৰ কুমাৰে কয়।

জীতেন্দ্ৰই কয় যে পুলিচে অভিযানলৈ যোৱাৰ সময়ত অভিযানৰ অংশীদাৰ পুলিচেই সাক্ষী দিয়ে। এয়া বেআইনী আৰু ন্যায়িক সিদ্ধান্তৰ বিৰুদ্ধাচৰণ, তেওঁ কয়।

সুৰা নিবাৰণ আইনৰ অধীনত পুলিচে অভিযান চলোৱাৰ সময়ত ঘটনাস্থলীত বহু মানুহ উপস্থিত থাকে। কিন্তু তৎস্বত্ত্বেও “অভিযানকাৰীৰ মাজৰেই লোকক (অভিযানত অংশ লোৱা পুলিচ) সাক্ষী সজোৱা হয়। এনেকৈ গ্ৰেপ্তাৰ হোৱাজনে নিজকে নিৰ্দোষ প্ৰমাণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত কম সুযোগ পায়।”

“অভিযানৰ সময়ত ভিডিঅ’ কৰাটো বাধ্যতামূলক কৰিবলৈ আমি আদালতক অনুৰোধ জনাইছো,” তেওঁ কয়। “কিন্তু দুৰ্ভাগ্যৰ কথা যে আমাৰ কথাক কোনো গুৰুত্বই দিয়া নহয়।”

২০১৬ৰ এপ্ৰিলৰ পৰা বিহাৰত সুৰা নিবাৰণ আইন প্ৰৱৰ্তিত হৈ আছে। প্ৰতিখন জিলাতে একোখন সুকীয়া আবকাৰী আদালত আছে যিয়ে দ্ৰুত প্ৰক্ৰিয়াৰে সুৰা নিবাৰণ সম্পৰ্কীয় গোচৰ নিষ্পত্তি কৰে।

সুৰা নিবাৰণৰ গোচৰবোৰ কম সময়ত নিষ্পত্তি কৰাৰ বাবে দিয়া হেঁচাত পৰি পুলিচে নিয়ম-কানুন চেৰাই যোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে বুলি গোচৰত লাগি থকা উকীল আৰু আন লোকসকলে কয়।

আদালতৰ শুনানি প্ৰক্ৰিয়াৰ ওপৰত ৰিপ’ৰ্টিং কৰা লাইভ ল নামৰ ৱেবছাইটটোৰ ২০২৩ৰ ২৪ জানুৱাৰীৰ এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি ২০২২ৰ ১১ মে’লৈ সুৰা নিবাৰণ আইনখনৰ অধীনত ৩,৭৮,১৮৬ টা গোচৰ পঞ্জীয়ন কৰা হৈছিল। আদালতে ইয়াৰে ১,১৬,১০৩ টা গোচৰৰ শুনানি আৰম্ভ কৰে যদিও ২০২২ৰ ১১ মে’লৈ ইয়াৰ কেৱল ৪৭৩ টা গোচৰৰ শুনানি প্ৰক্ৰিয়াহে সম্পূৰ্ণ হৈছে।

২০২২ৰ মাৰ্চত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ এন. ভি. ৰমনে আঙুলিয়াই দি কয় যে নিবাৰণ আইনৰ অধীনত জামিনযোগ্য গোচৰেৰে আদালত ভৰি পৰিছে, যাৰ ফলত আন গোচৰৰ শুনানি প্ৰক্ৰিয়া লেহেম হৈ পৰিছে।

জহানাবাদ আদালতত ওকালতি কৰা আইনজীৱি সঞ্জীৱ কুমাৰে কয়, “চৰকাৰে আবকাৰী বিভাগলৈ প্ৰচুৰ পৰিমাণে সমল আবণ্টিত কৰিছে আৰু আন ক্ষেত্ৰত গুৰুত্ব কমাই আনিছে।”

ৰামবৃক্ষ মাঁঝিক জামিন দিবলৈ জহানাবাদ আদালতক ২২ দিন লাগিল। সেইখিনি কৰিবলৈ পৰিয়ালটোৱে বহুত লৰা-ঢপৰা কৰিবলগীয়া হ’ল আৰু আদালতৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ কালছোৱাত তেওঁলোকৰ খৰছ হ’ল ৬০ হাজাৰ টকা। সেয়া তেওঁৰ দৰমহাৰ প্ৰায় ছয় গুণ। এতিয়া জামিনত ওলাই অহা ৰামবৃক্ষৰ পৰৱৰ্তী শুনানি আগষ্টত আছে। “গোচৰটো চাৰি বছৰ ধৰি বিলম্বিত হৈ আছে। খৰছো বাঢ়িছে,” তেওঁ কয়।

তেওঁৰ চাৰিটা সন্তান। তিনিজনী ছোৱালী আৰু এটা ল’ৰা। সিহঁতৰ বয়স সাতৰ পৰা বিশ বছৰৰ ভিতৰত। ডাঙৰজনীৰ বয়স ২০ আৰু দেউতাকৰ এই গোচৰটো নিষ্পত্তি নোহোৱালৈকে তাইৰ বিয়াৰ কথা পৰিয়ালে ভাবিব নোৱাৰে। ৰামবৃক্ষই কয়, “স্কুললৈ গৈ আৰু পঢ়োৱাৰ ইচ্ছা নোহোৱা হৈছে। সাংঘাতিক মানসিক চাপত ভুগি আছো… পাঁচ ঘণ্টাৰ ঠাইত দুঘণ্টা শুইছো।”

গুণা দেৱীয়ে আদালতৰ মুন্সিফক দিবলৈ ২৫ হাজাৰ টকা খৰছ কৰিছে। “মই আদালতকৈ এবাৰ কি দুবাৰ গৈছো আৰু তাত কোনো উকীল নহয়, মুন্সিফক লগ পাইছো,” পঢ়িব-শুনিব নজনা গুণাই কয়।

টেম্পুক কাৰাদণ্ড বিহাৰ পিছৰেপৰা পৰিয়ালটোৰ খাবলৈ নোজোৰা হৈছে। তেওঁলোকৰ নিজা খেতিমাটি নাই আৰু গুণা দেৱীয়ে বীজ সিঁচা আৰু চপোৱাৰ সময়ত খেতিপথাৰত দিনহাজিৰাৰ কাম পায়। তেওঁলোকৰ সন্তান চাৰিটা - দুজনী ছোৱালী আৰু দুটা ল’ৰা। আটাইৰে বয়স ১০ৰ পৰা ১৫ বছৰৰ ভিতৰত।

নিজৰ ক্ষীণকায় চেহেৰাৰ ১৫ বছৰীয়া ল’ৰা ৰাজকুমাৰলৈ দেখুৱাই তেওঁ নিজৰ মগহি ভাষাত কয়, “বওৱা তনী-মনী কমা হই (বাবুয়ে দুপইচা উপাৰ্জন কৰে)।” ২০১৯ চনত দেউতাক জেললৈ যোৱাৰ আগলৈকে ৰাজকুমাৰে পঞ্চমমানত পঢ়ি আছিল, কিন্তু এতিয়া পঢ়া এৰি বজাৰত বস্তা দঙা কাম কৰে। দিনে ৩০০ টকা পায়। কিন্তু ৰাজকুমাৰ নাবালিক কাৰণে এই কাম পোৱা বৰ টান হৈ পৰে।

ইফালে পুলিচে সুৰা নিবাৰণৰ আন এটা গোচৰত গুণা দেৱীক অভিযুক্ত কৰিছে আৰু পলাতক অৱস্থাত আছে বুলি কৈছে, যিটো কাৰণত তেওঁ আজিকালি ঘৰত শান্তিত থাকিব নোৱাৰা হৈছে।

“গ্ৰেপ্তাৰ হোৱাৰ ভয়ত মই ৰাতি মোৰ ল’ৰা-ছোৱালীকেইটাৰ সৈতে সম্পৰ্কীয় এঘৰৰ তালৈ যাও। তেওঁলোকে যদি মোক ধৰে, মোৰ সন্তানকেইটাৰ কি হ’ব?”

সুৰক্ষাৰ দিশটোলৈ চাই কিছুমান স্থান আৰু ব্যক্তিৰ নাম সলনি কৰা হৈছে ।

এই ষ্ট ’ৰিটো বিহাৰৰ উপান্ত শ্ৰেণীৰ কাৰণে সংগ্ৰাম কৰা এগৰাকী ট্ৰেড ইউনিয়নিষ্টৰ স্মৃতিত প্ৰদান কৰা ফেল’শ্বিপৰ অধীনত কৰা হৈছে ।

অনুবাদ: পংকজ দাস