ಪಟಿಯಾಲ: ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಾಣುತ್ತಿರುವ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಲೆ

ಶಶಿ ರೂಪೇಜಾ ಅವರಿಗೆ ಈ ಕುರಿತು ಖಾತರಿಯಿಲ್ಲ, ಆದರೂ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಅವರ ಗಂಡ ಅವರು ಕಸೂತಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವಾಗ ಗಂಡನ ಗಮನ ಅವರ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದಿದ್ದು. “ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ಅವರು ನಾನು ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಸೂತಿ ಹಾಕುತ್ತಿರುವಾಗ ನನ್ನನ್ನು ಗಮನಿಸಿ, ಇವಳು ಶ್ರಮಜೀವಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿರಬಹುದು” ಎಂದು ಅವರು ನಕ್ಕರು. ಅರ್ಧ ಕೆಲಸ ಮುಗಿದ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಅವರ ಕೈಯಲ್ಲಿತ್ತು.

ಅದು ಪಂಜಾಬಿನ ಚಳಿಯ ದಿನಗಳು. ಶಶಿ ತನ್ನ ಸ್ನೇಹಿತೆ ಬಿಮ್ಲಾ ಅವರೊಂದಿಗೆ ತನ್ನ ಪಕ್ಕದ ಮನೆಯ ಬಳಿ ಕುಳಿತಿದ್ದರು. ಇಬ್ಬರೂ ಚಳಿಗಾಲದ ಚಿಗುರು ಬಿಸಿಲನ್ನು ಆನಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ದೈನಂದಿನ ಬದುಕಿನ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಅವರಿಬ್ಬರ ಕೈಗಳು ಮಾತ್ರ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡಿದ್ದವು. ಅವರು ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದರೂ ಗಮನವೆಲ್ಲ ಕೈಯಲ್ಲಿದ್ದ ಸೂಜಿ ಮೇಲಿತ್ತು. ಇಬ್ಬರೂ ಬಣ್ಣದ ಬಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಸೂತಿ ಮೂಡಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಮಗ್ನರಾಗಿದ್ದರು.

ಕೆಂಪು ದುಪ್ಪಟ್ಟಾ ಒಂದಕ್ಕೆ ಜಾಗ್ರತೆಯಿಂದ ಕಸೂತಿ ಹಾಕುತ್ತಾ, “ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿನ ಪ್ರತಿ ಮನೆಯ ಮಹಿಳೆಯೂ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಸೂತಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಳು” ಎಂದು ಪಟಿಯಾಲದ ನಿವಾಸಿಯಾದ ಈ 56ರ ಮಹಿಳೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಫುಲ್ಕರಿ ಹೂವಿನ ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಸೂತಿ ಶೈಲಿಯಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದುಪಟ್ಟಾ, ಸಲ್ವಾರ್ ಕಮೀಜ್ ಮತ್ತು ಸೀರೆಯಂತಹ ಉಡುಪುಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಮೊದಲು ಕೆತ್ತಿದ ಮರದ ತುಂಡುಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಶಾಯಿಯಿಂದ ಬಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ  ಅಚ್ಚು ಹಾಕಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು ನಂತರ ಪಟಿಯಾಲ ನಗರದಿಂದ ತಂದ ಸ್ಥಳೀಯ ವರ್ಣರಂಜಿತ ರೇಷ್ಮೆ ಮತ್ತು ಹತ್ತಿ ದಾರಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಅಚ್ಚಿನ ಮೇಲೆ ಕಸೂತಿ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

"ನಮ್ಮ ತ್ರಿಪುರಿ ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಸೂತಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿ" ಎಂದು ಸುಮಾರು ನಾಲ್ಕು ದಶಕಗಳ ಹಿಂದೆ ಮದುವೆಯಾದಾಗ ನೆರೆಯ ಹರಿಯಾಣದಿಂದ ಪಂಜಾಬಿನ ಪಟಿಯಾಲ ಜಿಲ್ಲೆಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡ ಶಶಿ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. "ತ್ರಿಪುರಿಯ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಗಮನಿಸುವ ಮೂಲಕ ನಾನು ಈ ಕೌಶಲವನ್ನು ಕರಗತ ಮಾಡಿಕೊಂಡೆ." ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಮದುವೆಯಾಗಿ ಬಂದಿದ್ದ ತನ್ನ ಅಕ್ಕನನ್ನು ನೋಡಲು ಬಂದಾಗ ಅವರಿಗೆ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕರಕುಶಲತೆಯಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಮೂಡಿತು. ಆಗ ಅವರಿಗೆ 18 ವರ್ಷ, ಮತ್ತು ಅದಾಗಿ ಒಂದು ವರ್ಷದ ನಂತರ ಸ್ಥಳೀಯ ನಿವಾಸಿ ವಿನೋದ್ ಕುಮಾರ್ ಅವರನ್ನು ಮದುವೆಯಾದರು.

2010ರಲ್ಲಿ ಪಂಜಾಬ್, ಹರಿಯಾಣ ಮತ್ತು ರಾಜಸ್ಥಾನಗಳು ಜಿಯೋಗ್ರಾಫಿಕಲ್‌ ಇಂಡಿಕೇಷನ್ (ಜಿಐ) ಟ್ಯಾಗ್ ಪಡೆದವು. ಮನೆಯಿಂದ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಬಯಸುವ ಮಹಿಳೆಯರು ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಇದೇ ಕೆಲಸವನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ 20-50 ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ರಚಿಸಿ, ಅವರ ನಡುವೆ ಕಸೂತಿ ಕೆಲಸವನ್ನು ಹಂಚಲಾಗುತ್ತದೆ.

“ಈಗೀಗ ಎಲ್ಲೋ ಕೆಲವರಷ್ಟೇ ಹ್ಯಾಂಡ್‌ ಮೇಡ್‌ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದ್ದಾರೆ” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಶಶಿ. ಅಗ್ಗದ ಯಂತ್ರ-ನಿರ್ಮಿತ ಕಸೂತಿ ಈಗ ಈ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ತುಂಬಿದೆ. ಅದೇನೇ ಇದ್ದರೂ ಈಗಲೂ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹ್ಯಾಂಡ್‌ ಮೇಡ್‌ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಬಟ್ಟೆಗಳಿಗೆ ಬೇಡಿಕೆ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿಲ್ಲ. ತ್ರಿಪುರಿಯ ಮುಖ್ಯ ಬಟ್ಟೆ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಸೂತಿ ಬಟ್ಟೆ ಅಂಗಡಿಗಳಿವೆ.

ತನ್ನ 23ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಈ ಕಸೂತಿಯ ಕಲೆಯಿಂದ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಹಣ ಸಂಪಾದಿಸಿದರು. ಅವರು ಹತ್ತು ಜೋಡಿ ಸಲ್ವಾರ್‌ ಕಮೀಜ್‌ ತಂದು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಕಸೂತಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ, ನಂತರ ಗ್ರಾಹಕರಿಗೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಮಾರುವ ಮೂಲಕ ಒಟ್ಟು 1,000 ರೂಪಾಯಿ ಗಳಿಸಿದರು. ಕಷ್ಟದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಈ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಲೆ ಕೈ ಹಿಡಿದಿದೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. “ಮಕ್ಕಳ ಓದಿನ ಖರ್ಚಿನ ಜೊತೆಗೆ ಇತರ ಖರ್ಚುಗಳೂ ಇದ್ದವು.”

ಶಶಿ ಅವರ ಪತಿ ಟೈಲರ್ ಆಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅವರು ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಮೊದಲಿನಲ್ಲಿ ನಷ್ಟವನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರ ಆರೋಗ್ಯ ಹದಗೆಟ್ಟ ಕಾರಣ ಅವರು ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಬೇಕಾಯಿತು. ನಂತರ ವ್ಯವಹಾರದ ಚುಕ್ಕಾಣಿಯನ್ನು ಶಶಿ ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡರು. "ನನ್ನ ಪತಿ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಯಿಂದ ಮನೆಗೆ ಹಿಂದಿರುಗಿದಾಗ, ನಾನು ಅವರ ಟೈಲರಿಂಗ್ ಅಂಗಡಿಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದ್ದನ್ನು ಕಂಡು ಅವರು ಆಶ್ಚರ್ಯಚಕಿತರಾದರು" ಎಂದು ಶಶಿ ಹೇಳುತ್ತಾ, ಅವರು ಹೊಲಿಗೆ ಯಂತ್ರವನ್ನು ತೆಗೆದುಹಾಕಿ, ವಿನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಟ್ರೇಸ್‌ ಮಾಡಲು ದಾರಗಳು ಮತ್ತು ಬ್ಲಾಕ್‌ಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿದ ದಿನಗಳನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಂಡರು. ಅವರು ತಮ್ಮ 5,000 ರೂ.ಗಳ ಉಳಿತಾಯದಿಂದ ಇದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಾಧಿಸಿದರು.

ಧೈರ್ಯಶಾಲಿ ಕಸೂತಿ ಕೆಲಸಗಾರರಾದ ಅವರು ತಾವು ತಯಾರಿಸಿದ ಫುಲ್ಕಾರಿ-ಕಸೂತಿ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಪಟಿಯಾಲ ನಗರದ ಲಾಹೋರಿ ಗೇಟ್ ರೀತಿಯ ಜನನಿಬಿಡ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸಿದ್ದನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಮನೆ ಮನೆಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲು ಅವರು 50 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಅಂಬಾಲಾ ಜಿಲ್ಲೆಗೆ ರೈಲು ಹತ್ತಿದರು. "ನನ್ನ ಪತಿಯೊಂದಿಗೆ, ನಾನು ಜೋಧಪುರ, ಜೈಸಲ್ಮೇರ್ ಮತ್ತು ಕರ್ನಾಲ್ನಲ್ಲಿ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಉಡುಪುಗಳ ಪ್ರದರ್ಶನಗಳನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿದೆ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಬಿಡುವಿಲ್ಲದ ವೇಳಾಪಟ್ಟಿಯಿಂದ ದಣಿದ ಅವರು ತಮ್ಮ ಮಾರಾಟದ ಪಾತ್ರದಿಂದ ಹೊರಬಂದರು ಮತ್ತು ಈಗ ಹವ್ಯಾಸವಾಗಿ ಕಸೂತಿ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಮಗ, 35 ವರ್ಷದ ದೀಪಾಂಶು ರೂಪೇಜಾ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಮಾರಾಟ ಮಾಡುವ ವ್ಯವಹಾರವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಪಟಿಯಾಲದಾದ್ಯಂತ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

"ಯಂತ್ರ ಬಳಸಿ ಕಸೂತಿ ಮಾಡಲಾದ ಬಟ್ಟೆಗಳ ಆಗಮನದ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಕೈಯಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಉಡುಪುಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೇಡಿಕೆಯಿದೆ" ಎಂದು ದೀಪಾಂಶು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಕೌಶಲದ ಹೊರತಾಗಿ, ಎರಡು ಶೈಲಿಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸವು ಅವುಗಳ ಬೆಲೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಇದೆ. ಕರಕುಶಲ ಫುಲ್ಕಾರಿ ದುಪಟ್ಟಾವನ್ನು 2,000 ರೂ.ಗೆ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ, ಆದರೆ ಯಂತ್ರದಿಂದ ತಯಾರಿಸಿದ ದುಪಟ್ಟಾಗೆ 500-800 ರೂಪಾಯಿ ಬೆಲೆಯಿರುತ್ತದೆ.

"ಕಸೂತಿ ಮಾಡಿದ ಹೂವುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸದ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನಾವು ಪಾವತಿಸುತ್ತೇವೆ" ಎಂದು ದೀಪಾಂಶು ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕುಶಲಕರ್ಮಿಯ ಕೌಶಲ್ಯವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿರುತ್ತದೆ - ಒಂದು ಹೂವಿಗೆ 3ರಿಂದ 16 ರೂ. ಕೊಡಲಾಗುತ್ತದೆ.

ದೀಪಾಂಶು ಅವರೊಂದಿಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು 55 ವರ್ಷದ ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಕೌರ್. ಪಟಿಯಾಲ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮಿಯಾಲ್ ಗ್ರಾಮದ ನಿವಾಸಿಯಾದ ಬಲ್ವಿಂದರ್, ಸುಮಾರು 30 ಕಿ.ಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ತ್ರಿಪುರಿಯಲ್ಲಿರುವ ದೀಪಾಂಶು ಅವರ ಅಂಗಡಿಗೆ ಪ್ರತಿ ತಿಂಗಳು ಸುಮಾರು 3-4 ಬಾರಿ ಬಂದು ಹೋಗುತ್ತಾರೆ. ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ಶಾಯಿ ಬಳಸಿ ಅಚ್ಚು ಮಾಡಲಾದ ಫುಲ್ಕಾರಿ ವಿನ್ಯಾಸಗಳೊಂದಿಗೆ ದಾರಗಳು ಮತ್ತು ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ, ಅದರ ಮೇಲೆ ಅವರು ಕಸೂತಿ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

ಕಸೂತಿಯಲ್ಲಿ ಪರಿಣಿತರಾಗಿರುವ ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಕೇವಲ ಎರಡು ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಲ್ವಾರ್ ಕಮೀಜ್ ಮೇಲೆ 100 ಹೂವುಗಳನ್ನು ಮೂಡಿಸಬಲ್ಲರು. "ಫುಲ್ಕಾರಿಗಳನ್ನು ಕಸೂತಿ ಮಾಡಲು ಯಾರೂ ನನಗೆ ಔಪಚಾರಿಕವಾಗಿ ಕಲಿಸಲಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಅವರು 19 ವರ್ಷದವರಿದ್ದಾಗಿನಿಂದ ಇದನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. "ನನ್ನ ಕುಟುಂಬವು ಯಾವುದೇ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರಲಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ನಮಗೆ ಸರ್ಕಾರಿ ಉದ್ಯೋಗವೂ ಇರಲಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಮೂರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಪತಿ ದಿನಗೂಲಿ ಕಾರ್ಮಿಕರಾಗಿದ್ದರು ಆದರೆ ಅವರು ಮೊದಲು ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ನಿರುದ್ಯೋಗಿಯಾಗಿದ್ದರು.

ಬಲ್ವಿಂದರ್ ತನ್ನ ತಾಯಿಯನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ, "ಹುಣ್ ಜೋ ತೇರಿ ಕಿಸ್ಮತ್ ಹೈ ತೇನು ಮಿಲ್ ಗೆಯಾ ಹೈ. ಹುಣ್ ಕುಜ್ ನಾ ಕುಜ್ ಕರ್, ತೇ ಖಾ [ನಿಮ್ಮ ಹಣೆಬರಹದಲ್ಲಿ ಏನಿದೆಯೋ ಅದು ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಈಗ ಸಿಕ್ಕ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡು, ನಿನ್ನ ಹೊಟ್ಟೆಪಾಡು ನೀನೇ ನೋಡಿಕೋ]." ಅವರ ಕೆಲವು ಪರಿಚಿತರು ತ್ರಿಪುರಿಯ ಉಡುಪು ಮಾರಾಟಗಾರರಿಂದ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕಸೂತಿಯ ದೊಡ್ಡ ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. "ನನಗೆ ಹಣ ಬೇಕು, ದುಪಟ್ಟಾ ಕಸೂತಿ ಮಾಡಲು ಅವರು ನನಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡುತ್ತೀರಾ ಎಂದು ಕೇಳಿದೆ. ಅವರು ಒಪ್ಪಿದರು."

ಕೆಲಸ ಕೊಟ್ಟ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಬಲ್ವಿಂದರ್‌ ಅವರಿಂದ ಭದ್ರತಾ ಠೇವಣಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಲಾಗಿತ್ತು. ಅವರು ಆಗಾಗ್ಗೆ 500 ರೂ.ಗಳ ಗಣನೀಯ ಮೊತ್ತವನ್ನು ಠೇವಣಿ ಇಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಆದರೆ ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ, "ಮಾರಾಟಗಾರರಿಗೆ ನನ್ನ ಕೌಶಲದ ಬಗ್ಗೆ ವಿಶ್ವಾಸ ಮೂಡಿತು" ಎಂದು ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಈಗ ತ್ರಿಪುರಿಯ ಫುಲ್ಕಾರಿ ಉಡುಪುಗಳ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಪ್ರಮುಖ ಮಾರಾಟಗಾರರಿಗೂ ಅವರು ಪರಿಚಿತೆ. "ಕೆಲಸದ ಕೊರತೆಯಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ, ಪ್ರತಿ ತಿಂಗಳು ಸುಮಾರು 100 ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಕಸೂತಿ ಮಾಡಲು ಕೊಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅವರು ಫುಲ್ಕಾರಿ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳ ಗುಂಪನ್ನು ಸಹ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಅವರು ಆಗಾಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಕೆಲವು ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ಅವರಿಗೆ ವರ್ಗಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ.  "ನಾನು ಯಾರನ್ನೂ ಅವಲಂಬಿಸಲು ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ" ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಸುಮಾರು 35 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬಲ್ವಿಂದರ್ ದುಪಟ್ಟಾ ಕಸೂತಿ ಕೆಲಸದಿಂದ 60 ರೂ.ಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗ ಅವರು ಸಂಕೀರ್ಣ ಕೆಲಸದ ಅಗತ್ಯವಿರುವ ಉಡುಪಿನಿಂದ ಸುಮಾರು 2,500 ರೂ.ಗಳನ್ನು ಗಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಬಲ್ವಿಂದರ್ ಅವರ ಕೆಲವು ಕೈ ಕಸೂತಿ ಉಡುಪುಗಳನ್ನು ವಿದೇಶಕ್ಕೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸುವ ಜನರು ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುತ್ತಾರೆ. "ನನ್ನ ಕೆಲಸವು ಅಮೆರಿಕ, ಕೆನಡಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ದೇಶಗಳಿಗೆ ಪ್ರಯಾಣಿಸುತ್ತದೆ. ನಾನು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗದಿದ್ದರೂ ನನ್ನ ಕೆಲಸವು ವಿದೇಶಗಳಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿರುವುದು ನನಗೆ ಖುಷಿ ಕೊಟ್ಟಿದೆ" ಎಂದು ಅವರು ಹೆಮ್ಮೆಯಿಂದ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಈ ವರದಿಗೆ ಮೃಣಾಲಿನಿ ಮುಖರ್ಜಿ ಫೌಂಡೇಶನ್ (ಎಂಎಂಎಫ್) ಫೆಲೋಶಿಪ್ ಬೆಂಬ ಲ ನೀಡಿದೆ .

ಅನುವಾದ: ಶಂಕರ. ಎನ್. ಕೆಂಚನೂರು