বিষম বতৰৰ কবলত মগহি পাণৰ খেতিয়ক

“পাণৰ খেতিখিনি বাচি থাকিলে মোৰ কমেও দুই লাখ টকা লাভ হ’লহেঁতেন (২০২৩ত),” ধেউৰি গাঁৱৰ ২৯ বৰ্ষীয় খেতিয়কজনে দুখ কৰি কয়। বিহাৰৰ নৱাদা জিলাত সেইবাৰ তাপমান অত্যধিক হোৱাৰ বাবে কৰুণা দেৱীয়ে নিজৰ খেতিখিনি হেৰুৱালে। এসময়ত সেউজীয়া পাণৰ পাতেৰে ভৰি থকা বাৰেজা মানে বাগানখনত এতিয়া কেৱল লঠঙা পাণৰ ঠাৰিবোৰ আছেগৈ। তেওঁ আনৰ পানৰ বাগিচাত কাম কৰিবলৈ বাধ্য হৈ পৰিছিল।

প্ৰচণ্ড গৰমৰ সন্মুখীন হোৱা বাৰখনমান জিলাৰ বিতৰত নৱাদাও এখন আছিল। “ লগতা থা কি আচমান চে আগ বৰচ ৰহা হ্যে ঔৰ হমলৌগ জল জায়েংগে। দৌপহৰ কৌ তৌ গাঁৱ একদম চুনচান হৌ জাতা থা জেইছে কি কাৰ্ফু লগ গয়া হৌ (এনেকুৱা লাগিছিল যেন আকাশে জুইহে বৰষিছে। আমি যেন জ্বলি যাম। পিছবেলা গাঁৱত মানুহ এজনো দেখা নাপাব, যেন কাৰ্ফিউ লাগি আছিল,” সেই বছৰটোত কেনেকুৱা গৰম পৰিছিল, সেয়া বৰ্ণনা কৰি তেওঁ কয়। জিলাখনৰ ৱাৰিচালিগঞ্জৰ বতৰবিজ্ঞান কেন্দ্ৰত সৰ্বোচ্চ তাপমান আছিল ৪৫.৯ ডিগ্ৰী ছেলচিয়াছ। তাৰ পিছতে অহা গৰম বতাহে প্ৰায় ১০০ জনৰো অধিক লোকৰ মৃত্যু ঘটাইছিল, এয়া ২০২৩ৰ ১৮ জুনত দা হিন্দুত প্ৰকাশিত প্ৰতিবেদনৰ তথ্য।

উৎকট গৰম স্বত্ত্বেও “আমি বৰেজালৈ যাওঁ,” কৰুণা দেৱীয়ে কয়। পৰিয়ালটোৱে ১ লাখ টকাৰ ঋণ লৈ ছয় কঠা মাটিত মগহি পাণৰ খেতি কৰিছিল। সেয়ে ৰিস্ক ল’ব খোজা নাছিল।

পাণৰ বাগিচাক বিহাৰত বৰেজা বুলি কোৱা হয়। বাগিচাৰ চালিখনে পাণৰ গছবোৰক প্ৰখৰ ৰ’দ আৰু বাৰিষাৰ দিনৰ প্ৰৱল বতাহৰ পৰা সুৰক্ষা দিয়ে। বাহৰ খুঁটা পুতি তাৰ ওপৰত তাল আৰু নাৰিকলৰ পাত, ধানখেৰ আৰু ৰহৰ দাইলৰ খেৰ দি চালি সজা হয়। বৰেজাৰ মাটিখিনি চহাই সীৰলু কৰি দিয়া হয়। পাণৰ গছবোৰ এনেকৈ লগোৱা হয় যাতে পানীয়ে গছৰ শিপা ঢুকি নাপায়।

পাণৰ কুমলীয়া লতাবোৰে অতিপাত গৰম সহ্য কৰিব নোৱাৰে।

যোৱা বছৰ উৎকট গৰমৰ পৰা বাচিবলৈ কি কৰিছিল, সেইবিষয়ে কৰুণা দেৱীৰ গিৰীয়েকে কয়, “আমি দুই-তিনিবাৰ পাণবোৰত পানী দিছিলো, তাতোকৈ বেছি দিবলৈ গ’লে জলসিঞ্চনৰ পইচা বাঢ়িব। কিন্তু গৰম ইমানেই বাঢ়িছিল যে গছবোৰ নাবাচিল। গছবোৰ শুকাবলৈ ধৰিলে আৰু গোটেই বৰেজাখন নষ্ট হৈ গ’ল,” ৪০ বৰ্ষীয় সুনীল চৌৰাছিয়াই কয়। গোটেই পাণৰ বাগিচাখন শুকাই লেৰেলি মৰি গ’ল। “ঋণ কেনেকৈ শুজিম ভাবি পোৱা নাই,” চিন্তিত কৰুণাই কয়।

মগধ অঞ্চলত বতৰৰ ৰেহ-ৰূপ সলনি হৈছে, অঞ্চলটোৰ পৰিৱেশৰ অধ্যয়ন কৰি থকা বিজ্ঞানীসকলে কয়। “সুষম বতৰ বুলি যাক আমি কওঁ, সেয়া সলনি হৈছে, বতৰ একেবাৰে অনিয়মীয়া হৈ পৰিছে। উষ্ণতা হঠাতে সলনি হৈছে আৰু কেতিয়াবা এদিন-দুদিনকৈ অতিবৃষ্টি হৈছে,” পৰিৱেশ বিজ্ঞানী অধ্যাপক প্ৰধান পাৰ্থ সাৰথিয়ে কয়।

অঞ্চলটোৰ গঢ় উষ্ণতা ১৯৫৭-২০১৯ৰ সময়ছোৱাত ০.৫ ডিগ্ৰী ছেলচিয়াছ বাঢ়িছে, এয়া ২০২২ত চায়েন্স ডিৰেক্ট জাৰ্নেলত প্ৰকাশিত ‘ভাৰতৰ দক্ষিণ বিহাৰ পৰিৱেশ পৰিৱৰ্তন আৰু ভূজলৰ অনিয়ত অৱস্থা’ শীৰ্ষক গৱেষণাপত্ৰৰ তথ্য।

“মগহি পাণ কা খেতি জুৱা জেইচা হ্যে (মগহি পাণৰ খেতি জুৱাখেলৰ দৰেই অনিশ্চিত),” ধেউৰি গাঁৱৰ আন এগৰাকী খেতিয়ক অজয় প্ৰসাদ চৌৰাছিয়াই কয়। তেওঁ বৰ্তমান কোনোমতে টানি-টুনি জীয়াই থকা ভালেকেইগৰাকী মগহি খেতিয়কৰ সন্দৰ্ভত কয়। “আমি বহুত কষ্ট কৰোঁ, কিন্তু পাণৰ খেতি যে বাচিব, তাৰ কোনো নিশ্চয়তাই নাইকিয়া হৈছে।”

অতিশয় পিছপৰা শ্ৰেণী হিচাপে বিহাৰত তালিকাভুক্ত চৌৰাছিয়াসকলে পাৰম্পৰিকভাৱে পাণৰ খেতি কৰি আহিছে। বিহাৰ চৰকাৰে শেহতীয়াকৈ কৰা এক জাতিৰ লোকপিয়ল অনুসৰি ৰাজ্যখনত চৌৰাছিয়াসকলৰ জনসংখ্যা প্ৰায় ছয় লাখ।

ধেউৰি গাওঁখন নৱাদাৰ হিছুৱা খণ্ডৰ অন্তৰ্গত। জনসংখ্যা ১,৫৪৯ (২০১১ৰ লোকপিয়ল অনুসৰি)। তাৰে প্ৰায় অৰ্ধেক অংশ কৃষিকৰ্মৰ লগত জড়িত। বছৰে বছৰে বিষম বতৰে তেওঁলোকৰ পাণৰ খেতি নষ্ট কৰি আহিছে।

২০২৩ৰ গৰম বতাহৰ আগেয়ে ২০২২ত প্ৰচুৰ বৃষ্টিপাত হৈছিল। “এনে লাগিছিল যেন প্ৰলয় আহিব। বৰষুণ এনেকুৱাকৈ দিছিল যে আন্ধাৰ হৈ গৈছিল। আমি খেতিত জুৰুলি-জুপুৰি হৈ থাকিছিলো। বৰষুণত তিতি আমাৰ জ্বৰ উঠিছিল,” ৰঞ্জিত চৌৰাছিয়াই কয়।

৫৫ বৰ্ষীয় খেতিয়কজনে কয় যে তেওঁৰ জ্বৰ উঠিছিল আৰু খেতিত বহুত লোকচান হৈছিল। “আমাৰ গাঁৱৰ বহু খেতিয়কৰ সেইবছৰ লোকচান হৈছিল,” তেওঁ কয়। “মই পাঁচ কঠা মাটিত পাণ খেতি কৰিছিলো। পানী জমা হৈ পৰাত গোটেই পাণগছবোৰ শুকাই গৈছিল।” ওড়িশাৰ আচানি ঘূৰ্ণিবতাহৰ ফলত সেইবছৰ তিনি-চাৰিদিনলৈ ধাৰাসাৰ বৃষ্টিপাত হৈছিল।

“গৰমৰ প্ৰকোপত মাটি শুকাই গৈছিল, পাণগছবোৰৰ বৃদ্ধি নোহোৱা হৈছিল আৰু হঠাতে হোৱা বৰষুণে পাণগছবোৰ নষ্ট কৰি পেলাইছিল,” মগহি পাণ উৎপাদক কল্যাণ সমিতিৰ সচিব ৰঞ্জিতে কয়।

“পাণগছবোৰ নতুনকৈ লগোৱা হৈছিল। নতুন পাণগছক পানীকেঁচুৱা এটাৰ দৰেই লালন-পালন কৰিব লাগে। যত্ন ল’ব নোৱাৰাত গছবোৰ মৰি গৈছিল,” তেওঁ কয়। ২০২৩ত ভালেকেইবাৰ পানী ছটিওৱা কাৰণে গৰমৰ প্ৰকোপৰ পৰা পাণগছবোৰ ৰক্ষা পৰিছিল। “ভালেকেইবাৰ পানী দিছিলো। দিনে ১০ বাৰকৈ পানী ছটিয়াইছিলো।”

তেওঁৰ চুবুৰীয়া খেতিয়ক অজয়ে কয় যে তেওঁ যোৱা পাঁচটা বছৰত দুবাৰ বিষম বতৰৰ বাবে খেতিত লোকচান ভূগিছে। ২০১৯ত ৪৫ বৰ্ষীয় কৃষকজনে চাৰি কঠা মাটিত পাণৰ খেতি কৰিছিল। অতিপাত শীতে তেওঁ খেতি নষ্ট কৰিলে। আকৌ ২০২১ত গুলাব ঘূৰ্ণিবতাহে তেওঁৰ খেতিখন নষ্ট কৰিছিল। “দুটা বছৰত মোৰ প্ৰায় ২ লাখ টকাৰ লোকচান হৈছিল,” তেওঁ মনত পেলায়।

পাণৰ লতাবোৰ হাউলি নপৰিবলৈ তেওঁ সেয়া বাঁহৰ খূটাবোৰত বান্ধি দিছে। হৃদয় আকাৰৰ উজ্বল সেউজীয়া ৰঙৰ পাণৰ পাতেৰে গছডাল ভৰি পৰিছে, সেয়া কেইদিনমানতে চিঙিবপৰা হ’ব।

সেউজীয়া পাণগছৰ বাগিচাখনৰ তাপমান বাহিৰৰ পৰিৱেশতকৈ কম। অজয়ে কয় যে অতিপাত শীত, গৰম বা অত্যধিক বৰষুণেই পাণগছৰ শত্ৰু। অতিপাত গৰম পৰিলে যদি উষ্ণতা ৪০ ডিগ্ৰী পাৰ হৈ যায়, তেতিয়া তেওঁ পাণগছবোৰত পানী ছটিয়াবই লাগিব। তেওঁ পাঁচ লিটাৰমান পানী ধৰা মাটিৰ পাত্ৰ এটা কান্ধত কঢ়িয়াই নি তেওঁ হাতেৰে পাণগছবোৰত পানী ছটিয়াই যায়। খোজকাঢ়ি গৈ থাকোতে সাৱধানে পাণৰ গছবোৰত পানী ছটিয়ায়। কিন্তু শীত আৰু বৰষুণৰ পৰা পাণগছবোৰক ৰক্ষা কৰাৰ উপায় তেওঁৰ হাতত নাই, তেওঁ কয়।

“জলবায়ু পৰিৱৰ্তনত অনিয়মীয়া বতৰৰ অৰিহণা কেনে, সেই লৈ কোনো বিশেষ অধ্যয়ন নাই যদিও বতৰৰ পৰিৱৰ্তিত ৰেহ-ৰূপলৈ চাই জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱৰ কথা অনুমান কৰিব পাৰি,” গয়াস্থিত দক্ষিণ বিহাৰৰ কেন্দ্ৰীয় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অন্তৰ্গত স্কুল অৱ আৰ্থৰ জীৱবিজ্ঞান আৰু পৰিৱেশ বিজ্ঞান বিভাগৰ অধ্যক্ষ সাৰথিয়ে কয়।

অজয়ৰ আঠ কঠা নিজা মাটি আছে, কিন্তু সেয়া একেঠাইতে নাই। সেয়ে তেওঁ তিনি কঠা মাটি ৫,০০০ টকা বছৰি দৰত লীজত লৈ প্ৰায় ৭৫ হাজাৰ টকা খৰছ কৰি পাণৰ খেতি লগাইছে। তেওঁ স্থানীয় আত্মসহায়ক গোট এটাৰ পৰা ৪০ হাজাৰ টকা ঋণ লৈছে, সেইখিনি তেওঁ আগন্তুক আঠ মাহত প্ৰতিমাহে ৬,০০০ টকাকৈ দি পৰিশোধ কৰিব লাগিব। “এতিয়ালৈ মই ১২,০০০ টকা দুটা কিস্তিত দিছো,” ২০২৩ৰ ছেপ্টেম্বৰত তেওঁৰ লগত কথা হওঁতে তেওঁ কৈছিল।

অজয়ৰ পত্নী ৪০ বৰ্ষীয় গংগা দেৱীয়ে কেতিয়াবা তেওঁক বাগিচাত সহায় কৰে। তাৰোপৰি তেওঁ আনৰ খেতিপথাৰত হাজিৰাও কৰে। “কামটো বৰ কষ্টৰ যদিও পইচা পাও দিনে মুঠে ২০০ টকা,” তেওঁ কয়। তেওঁলোকৰ চাৰিটা ল’ৰা-ছোৱালী। নবছৰীয়া কন্যা আৰু তিনিজন পুত্ৰ, বয়স ক্ৰমে ১৪, ১৩ আৰু ৬। আটাইকেইটা ধেউৰিৰ চৰকাৰী বিদ্য়ালয়ত পঢ়ে।

অনিয়মীয়া বতৰৰ বাবে পাণৰ খেতিত লোকচানৰ সন্মুখীন হোৱাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত খেতিয়কসকলে আনৰ বাগিচাত কাম কৰিবলৈ বাধ্য হৈ পৰে। সেই কামত তেওঁলোকৰ পাণখেতিৰ নিজা অভিজ্ঞতাই কামত দিয়ে।

মগহি পানে নিজৰ নাম পাইছে মগধৰ পৰা, যি ঠাইত এই খেতি প্ৰচুৰ পৰিমাণে হয়। বিহাৰৰ মগধ অঞ্চলত দক্ষিণ বিহাৰৰ গয়া, ঔৰংগাবাদ, নৱাদা আৰু নালন্দা জিলা পৰে। “মগহি পাণৰ খেতি কেনেকৈ এইখিনি আহি পালে কোনেও নাজানে, কিন্তু প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্ম ধৰি মানুহে এই খেতি ইয়াত কৰি আহিছে। আমি শুনিবলৈ পোৱা মতে মালেয়াছিয়াৰ পৰা পাণৰ সচ ইয়ালৈ অনা হৈছিল,” প্ৰাক্তন খেতিয়ক ৰঞ্জিত চৌৰাছিয়াই কয়। তেওঁৰ পাণৰ খেতিৰ ওপৰত বহুত আগ্ৰহ আছে আৰু তেঁৱেই মগহি পাণৰ বাবে জি.আই. টেগ বিচাৰি চৰকাৰলৈ আবেদন কৰিছিল।

মগহি পাণৰ আকাৰ শিশু এটিৰ হাতৰ তলুৱাখনৰ মান হ’ব - ৮ৰ পৰা ১৫ চেণ্টিমিটাৰ দীঘল আৰু ৬.৬ৰ পৰা ১২ চেণ্টিমিটাৰ বহল। সুগন্ধিত পাণবোৰ কোমল আৰু আঁহ কম থকা কাৰণে সহজে মুখত পমি যায়। এই গুণৰ বাবেই মগহি পাণৰ চাহিদা আন পাণৰ প্ৰজাতিতকৈ অধিক। ই বেছিদিনলৈ ভালে থাকে। চিঙি অনাৰ পিছত তাক ৩-৪ মাহলৈ ৰাখি থ’ব পাৰি।

“আপুনি কাপোৰ এখন তিয়াই লৈ সেই কাপোৰখনেৰে পাণখিনি মেৰিয়াই ৰাখিব লাগিব। মাজে মাজে চাব লাগিব কোনোবাখিলা পাণ পচিছে নেকি। পচা পাণখিলা উলিয়াই নেপেলালৈ বাকীবোৰো পচি যাব,” ৰঞ্জিতে কয়। পাণখিনি কেনেকৈ তেওঁ ঘৰৰ পকী মজিয়াত বহি লৈ কাপোৰেৰে মেৰিয়াইছে, সেয়া আমি চাই ৰ’লো।

তেওঁ প্ৰতিবাৰত ২০০ খিলা পাণ ইখনৰ ওপৰত সিখন ৰাখি হেক্সো এখনেৰে ঠাৰিবোৰ কাটিছে। তাৰপিছত সেইখিনি সূতাৰে গাঠি বাঁহৰ খৰাহি এটাত থৈছে।

পাণৰ ফুল নালাগে কাৰণে বীজো নাই, সেয়ে কলম দি পাণগছ গজাব লাগে। “খেতি বেয়া হ’লে আনৰ খেতিৰ পৰা কলম কাটি আনি পুনৰাই খেতি কৰা হয়। সেই কলমৰ বাবে আমি কেতিয়াও পইচা দিব নালাগে,” ৰঞ্জিত চৌৰাছিয়াই কয়।

এক কঠা মাটিত বৰেজা এখন পাতিবলৈ হ’লে আপোনাক ৩০,০০০ টকা লাগিব। দুই কঠাত লাগিব ৪৫,০০০ টকা। মাটিখিনি চহাই তাত সীৰলু কৰি লোৱা হয় আৰু সীৰলুৰ কাষে কাষে ওখ ঢিপাবোৰত কলমবোৰ লগোৱা হয় যাতে পানীয়ে গছৰ শিপাবোৰ ঢুকি নাপায়।

এবছৰত পাণগছ এজোপাই প্ৰায় ৫০ খিলা পাণ দিয়ে। এখিলা পাণ এটকা বা দুটকাত স্থানীয় বজাৰত আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ বাৰাণসীৰ পাইকাৰী বজাৰত বিক্ৰী হয়। দেশৰ ভিতৰত এইখনেই আটাইতকৈ ডাঙৰ পাণ মাণ্ডি।

মগহি পাণক ২০১৭ত জি.আই. টেগ প্ৰদান কৰা হৈছিল। এই টেগ পাইছিল মগধ অঞ্চলত ৪৩৯ হেক্টৰ মাটিত হোৱা মগহি পানে। খেতিয়কসকলো এই বাতৰি পাই উৎফুল্লিত হৈছিল।

কিন্তু বছৰ বাগৰিল, খেতিয়কে একো সুবিধা নাপালে। “আমি ভাবিছিলো যে চৰকাৰে মগহি পাণৰ বিষয়ে প্ৰচাৰ কৰিব আৰু আমাৰ পাণৰ চাহিদা বাঢ়িব, ভাল দাম পাম। কিন্তু একো নহ’ল,” ৰঞ্জিত চৌৰাছিয়াই কয়। “ দুখ তৌ য়হ হ্যে কি জি.আই. টেগ মিলনে কে ৱাবজুদ চৰকাৰ কুছ নহি কৰ ৰহি হ্যে পাণ কিষাণো কে লিয়ে। ইছকো তৌ এগ্ৰিকালচাৰ ভি নহি মানতি হ্যে চৰকাৰ (দুখৰ কথা যে জি.আই. টেগ পোৱাৰ পিছতো চৰকাৰে পাণ খেতিয়কৰ বাবে একো ব্যৱস্থা নল’লে। তাতে আকৌ এই খেতিক চৰকাৰে কৃষিৰ শাৰীতো নধৰে),” তেওঁ কয়।

“বিহাৰ চৰকাৰে পাণৰ খেতিক উদ্যানশস্যৰ শাৰীত ধৰে, সেয়ে খেতিয়কে পাণৰ খেতিৰ ক্ষেত্ৰত কৃষিৰ আঁচনিবোৰ যেনে শস্যৰ বীমা আদিৰ সুবিধা নাপায়। আমি কেৱল এটাই ক্ষতিপূৰণ পাওঁ, সেয়া হৈছে বেয়া বতৰৰ বাবে হোৱা শস্যৰ ক্ষতিপূৰণ। তাৰো পৰিমাণ শুনি আপোনাৰ হাঁহি উঠিব,” ৰঞ্জিত চৌৰাছিয়াই কয় যে এক হেক্টৰ (প্ৰায় ৭৯ কঠা) খেতিৰ বাবদ মাত্ৰ ১০,০০০ টকা। “কঠা হিচাপত সেয়া চাবলৈ গ’লে এজন খেতিয়কে এক কঠা মাটিৰ পাণখেতিৰ লোকচান হ’লে পইচা পায় মাত্ৰ ১২৬ টকা।” তেওঁ লগতে কয় যে ক্ষতিপূৰণ পাবলৈ তেওঁলোকে কৃষিৰ জিলা অফিছলৈ বাৰে বাৰে গৈ থাকিবলগীয়া হয়, সেয়ে তেওঁলোকে ক্ষতিপূৰণ প্ৰায়ে নিবিচাৰে।

২০২৩ত গৰমৰ প্ৰকোপত গোটেই খেতি নষ্ট হোৱাত সুনীল আৰু তেওঁৰ পত্নীয়ে বৰ্তমান আনৰ বৰেজাত হাজিৰা কাম কৰিবলৈ বাধ্য হৈছে। “ঘৰ চলাবলৈ দিনহাজিৰা কৰিবই লাগিব। পাণৰ খেতি বহুবছৰৰ পৰা কৰি আহিছো কাৰণে এই খেতিত হাজিৰা কৰাটো সহজ, সেয়ে এয়া কৰি আহিছো,” তেওঁ কয়।

সুনীলে দিনহাজিৰা কৰি দিনে ৩০০ টকা আৰু তেওঁৰ পত্নী কৰুণা দেৱীয়ে ২০০ টকা পায়। তেওঁলোকে এনেকৈ দিনে ৮-১০ ঘণ্টা কাম কৰি তেওঁৰ ৩ বছৰীয়া কন্যা আৰু এক, পাঁচ আৰু সাত বছৰীয়া তিনি পুত্ৰ সন্তানেৰে ছজনীয়া পৰিয়ালটো চলাই আছে।

২০২০ত ক’ভিডৰ বাবে হোৱা লকডাউনত বহুত লোকচান হৈছিল। “লকডাউনত দোকান-পোহাৰ, লগতে বজাৰলৈ যোৱা গাড়ী আদি সকলো বন্ধ আছিল। মোৰ হাতত ৫০০ টা ধোলি (২০০ পাণৰ এটা মুঠা) ঘৰত আছিল। বিক্ৰী কৰিব নোৱাৰাত সেয়া পচি গৈছিল,” তেওঁ মনত পেলায়।

কৰুণা দেৱীয়ে কয়, “মই তেওঁক প্ৰায়ে এই খেতি এৰিবলৈ কওঁ।” কিন্তু সুনীলে তেওঁৰ কথা নামানি প্ৰশ্ন কৰে, “এয়া আমাৰ বাপতিসাহোন। কেনেকৈ এৰিম আৰু এৰিলেও বেলেগ কি উপায় আমাৰ হাতত আছে?”

এই ষ্ট’ৰিটো বিহাৰৰ উপান্ত শ্ৰেণীৰ কাৰণে সংগ্ৰাম কৰা এগৰাকী ট্ৰেড ইউনিয়নিষ্টৰ স্মৃতিত প্ৰদান কৰা ফেল’শ্বিপৰ অধীনত কৰা হৈছে।

অনুবাদ: পংকজ দাস