নৱেম্বৰৰ তিনিটা দিনৰ বাবে অসমৰ মাজুলী নদীদ্বীপৰ গড়মূৰ বজাৰখন ৰংচঙীয়া লাইট আৰু মাটিৰ চাকিৰ পোহৰেৰে উজলি উঠে। শীতকালৰ আগমন ঘটাৰ ঠিক আগৰ দিনকেইটাত সন্ধ্যা নামিলেই গড়মূৰৰ বিভিন্ন স্থানত মাইকৰ পৰা খোল-তালৰ শব্দ ভাঁহি আহে।
এয়াই ৰাস মহোৎসৱ আৰম্ভণি।
এই উৎসৱ আৰম্ভ হয় অসমীয়াৰ কাতি-আঘোণ মাহৰ পূৰ্ণিমাৰ দিনাখনৰ পৰা। ইংৰাজী কেলেণ্ডাৰৰ অক্টোবৰ-নৱেম্বৰ মাহত উদযাপিত এই তিনিদিনীয়া উৎসৱত ভাগ ল’বলৈ প্ৰতিবছৰে দ্বীপটোলৈ ভক্ত আৰু পৰ্য্যটকৰ সোঁত বয়।
“ৰাস নাথাকিলে আমি সাংঘাতিক কিবা এটা হেৰুওৱা যেন অনুভৱ কৰিম। এয়া (ৰাস মহোৎসৱ) আমাৰ সংস্কৃতি,” বৰুণ চিতাদাৰ চুক গাঁৱৰ ৰাস আয়োজক সমিতিৰ সম্পাদক ৰাজা পায়েঙে কয়। “মানুহে বৰ আগ্ৰহেৰে গোটেই বছৰটো এই উৎসৱলৈ বাট চায়,” তেওঁ লগতে কয়।
শ শ লোকে ভালৰো ভালযোৰ কাপোৰ এসাজ পিন্ধি সাজি-কাচি গড়মূৰ সত্ৰৰ সমীপত গোট খাইছে - এই সত্ৰখন অসমৰ আন আন সত্ৰৰ দৰে নৱবৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ উপাসনাস্থলী।
২০২২ত মাজুলীত ৬০ খনৰো অধিক স্থানত ৰাস উদযাপিত হৈছে, তাৰে মাজৰ এখন এই গড়মূৰ সৰু সত্ৰ। তাতে মঞ্চৰ সজোৱাৰ কামত ব্যস্ত কৃষ্ণ দত্ত (থিয় হৈ থকাজন)
ৰূপকথাৰ সেই কালীয় নাগৰ পাঁচখন ফণা সদ্যহতে গড়মূৰ সৰু সত্ৰৰ বেৰ এখনত আউজাই থোৱা হৈছে। উৎসৱৰ কালছোৱাত অনুষ্ঠিত ৰাসৰ বাবে মঞ্চসজ্জাৰ এনে হাতেসজা সামগ্ৰী অতিকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ
ৰাস মহোৎসৱ হৈছে ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ নৃত্যোৎসৱ; তেৰাৰ জীৱনটো নৃত্য-গীত আৰু নাটৰ যোগেদি কৰা উদযাপন। এই উৎসৱত এদিনতে প্ৰায় ১০০ৰো অধিক চৰিত্ৰ ৰূপায়ণ কৰা হয়।
এই ৰাসত শ্ৰীকৃষ্ণই শৈশৱত বৃন্দাবনত উমলি-জামলি থকাৰ মাজতে লীলা দেখুওৱাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি গোপিনীবোৰৰ লগত ৰাসলীলা কৰালৈকে মঞ্চস্থ কৰা হয়। ইয়াৰে কিছুমান নাট শংকৰদেৱ বিৰচিত অংকীয়া নাট ‘কেলি গোপাল’ আৰু তেৰাৰ শিষ্য মাধৱদেৱ বিৰচিত বুলি কোৱা ‘ৰাস ঝুমুৰা’ৰে ভিন্নৰূপ।
গড়মূৰ মহোৎসৱত বিষ্ণু দেৱতাৰ ভাও লোৱা মুক্তা দত্তই কয় যে চৰিত্ৰ ৰূপায়ণৰ দায়িত্ব মূৰপাতি লোৱাৰ পিছত কেতবোৰ ৰীতি অনুসৰণ কৰিব লাগে: “চৰিত্ৰ ৰূপায়ণৰ ভাৰ লোৱাৰ দিনা যিয়ে কৃষ্ণ, নাৰায়ন বা বিষ্ণুৰ ভূমিকা পায়, তেওঁলোকে সেইকেইদিন কেৱল নিৰামিষ ভোজন কৰিব লাগে। ৰাসৰ প্ৰথমদিনা আমি ব্ৰত ৰাখো। ৰাস পৰিৱেশন সামৰিহে আমি ব্ৰত ভাঙো।”
অসমৰ মাজেৰে প্ৰায় ৬৪০ কিলোমিটাৰ বৈ যোৱা ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ বুকুত অৱস্থিত মাজুলী এক বৃহৎ নদীদ্বীপ। এই মাজুলীত থকা সত্ৰসমূহ অসমৰ একশৰণ নামধৰ্মৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ হোৱাৰ উপৰিও কলা-সংস্কৃতিৰো কেন্দ্ৰ। সমাজ সংস্কাৰক মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱে ১৫ শতিকাত স্থাপন কৰা এই সত্ৰসমূহে অসমত একশৰণ নামধৰ্মৰ প্ৰসাৰ আৰু প্ৰচাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
এসময়ত ৬৫ খন সত্ৰ থকা মাজুলীত এতিয়া ২২ খন সত্ৰহে আছেগৈ। বিশ্বৰ অন্যতম বৃহৎ নদীব্যৱস্থা ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ সঘন গৰাখহনীয়াৰ কবলত পৰি বাকীকেইখন সত্ৰ পানীত জাহ গ’ল। গ্ৰীষ্মকালত হিমালয় পৰ্বতমালাৰ পৰা নামি অহা বৰফগলা পানীয়ে নদীখনত প্ৰৱল সোঁতৰ সৃষ্টি কৰে। তাৰোপৰি বাৰিষাৰ দিনকেইটাত হোৱা মূষলধাৰ বৰষুণে মাজুলীত গৰাখহনীয়াৰ বাবে এক অনুকূল পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি কৰে।
ভগৱান বিষ্ণুৰ ভাও লোৱা মুক্তাৰ মেক-আপ প্ৰায় শেষ হৈছে
উত্তৰ কমলাবাৰীৰ কেৱলীয়া ভকতসকলে ২০১৬ৰ ৰাস মহোৎসৱত ভাও ল’বলৈ সাজু হোৱাৰ দৃশ্য
এই সত্ৰসমূহতে ৰাস মহোৎসৱ আয়োজন কৰা হয়। তাৰোপৰি দ্বীপটোৰ বিভিন্ন সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলে সামূহিকভাৱে সভাগৃহ, মুকলিতে পতা অস্থায়ী মঞ্চ আনকি স্কুলৰ প্ৰেক্ষাগৃহ আৰু ময়দানতো এই উৎসৱ আয়োজন কৰে।
গড়মূৰ সৰু সত্ৰত মহিলাসকলেও ৰাস পৰিৱেশনত অংশগ্ৰহণ কৰে যদিও উত্তৰ কমলাবাৰী সত্ৰত এই নিয়ম নাই। এইখন সত্ৰত ধৰ্ম-সংস্কৃতিৰ দীক্ষা লাভ কৰা কেৱল কেৱলীয়া ভকতসকলেহে ৰাস পৰিৱেশন কৰে। এই ৰাস সকলোৰে বাবে মুকলি।
গড়মূৰ সৰু সত্ৰত ৰাস মহোৎসৱ উদযাপনৰ অন্যতম বাটকটীয়া হৈছে ৮২ বছৰীয়া ইন্দ্ৰনীল দত্ত। তেখেতে সোঁৱৰে, কেনেকৈ ১৯৫০ত সত্ৰাধিকাৰ পীতাম্বৰ দেৱ গোস্বামীয়ে কেৱল পুৰুষে অভিনয় কৰাৰ নিয়ম সলনি কৰি মহিলাকো ৰাস পৰিৱেশনত অংশগ্ৰহণৰ সুবিধা কৰি দিছিল।
“পীতাম্বৰ দেৱে নামঘৰৰ বাহিৰত নাট পৰিৱেশনৰ বাবে মঞ্চ পাতিছিল। নামঘৰটো উপাসনা থলী হোৱা হেতুকে আমি মঞ্চখন বাহিৰত আনি পাতিছিলো,” তেখেতে মনত পেলায়।
আজিও এই পৰম্পৰা চলি আছে। মাজুলীৰ ৬০ৰো অধিক মহোৎসৱ স্থলীৰ মাজৰে এখন এই গড়মূৰ। প্ৰদৰ্শনীৰ বাবে টিকট দিয়া হয় আৰু প্ৰেক্ষাগৃহত পৰিৱেশন কৰা হয়। তাত প্ৰায় হাজাৰজন দৰ্শক বহিব পৰা সুবিধা আছে।
![Right: Children rehearse for their roles as gopa balaks [young cowherds]. A mother fixes her child's dhoti which is part of the costume](/media/images/06b-_PRK8941-PB-Raas_Mahotsav_and_the_satr.max-1400x1120.jpg)
বাওঁফালে: মহোৎসৱৰ দুসপ্তাহ আগতেই গড়মূৰ সৰু সত্ৰত ৰাসৰ আখৰা আৰম্ভ হয়। সোঁফালে: গোপবালকৰ ভূমিকাত অৱতীৰ্ণ হ’বলগীয়া ল’ৰা-ছোৱালীসকলে আখৰা কৰিছে। মঞ্চত অভিনয়ৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত পোছাক পিন্ধা কণমানি এটাৰ চুৰিয়াখন মাকে ঠিক কৰি দিছে
মঞ্চত উপস্থাপিত নাটসমূহ শংকৰদেৱ আৰু বৈষ্ণৱ পৰম্পৰাৰ অনুগামী অভিজ্ঞ শিল্পীসকলে ৰচনা কৰা নাটসমূহৰ ন ৰূপ। “নাট লিখিলে মই তাত লোকসংস্কৃতিৰ উপাদানৰ সমাহাৰ ঘটোৱাৰ চেষ্টা কৰোঁ। আমি জাতিও জীয়াই ৰাখিব লাগিব আৰু সংস্কৃতিও জীয়াই ৰাখিব লাগিব,” ইন্দ্ৰনীল দত্তই কয়।
“মূল আখৰা আৰম্ভ হয় দেৱালীৰ পিছদিনাৰ পৰা,” মুক্তা দত্তই কয়। ভাৱৰীয়াসকলে সাজু হ’বলৈ কেৱল দুসপ্তাহ সময় পায়। “ভাও লোৱা লোকসকল বেলেগ বেলেগ ঠাইত থাকে, সেয়ে ভাও লোৱাৰ বাবে তেওঁলোকক একগোট কৰাটো বৰ টান হৈ পৰে,” এগৰাকী এমেচাৰ অভিনেতা হোৱাৰ উপৰিও দত্তই গড়মূৰ সংস্কৃত টোলত ইংৰাজী পঢ়ায়।
কলেজ-ইউনিভাৰ্চিটিৰ পৰীক্ষাবোৰ ৰাস মহোৎসৱৰ সময়তে পৰে। “তথাপি এদিনৰ বাবে হ’লেও তেওঁলোক আহে, ৰাসত অভিনয় কৰি পিছদিনা পৰীক্ষা দিবলৈ গুছি যায়,” মুক্তাই কয়।
উৎসৱ উদযাপনৰ খৰছ দিনে দিনে বাঢ়ি গৈছে। ২০২২ত গড়মূৰৰ সৰুসত্ৰত উৎসৱৰ আয়োজনত প্ৰায় ৪ লাখ টকা খৰছ হৈছিল। মুক্তাই কয়, “টেকনিচিয়ানসকলক পাৰিশ্ৰমিক দিয়া হয়। ভাৱৰীয়াসকল স্বেচ্ছাই আহে। প্ৰায় ১০০ৰ পৰা ১৫০ মানুহৰ আটাইখিনিয়ে কোনো মাননি নোলোৱাকৈ ভাও লয়।”
বৰুণ চিতাদাৰ চুকৰ অনুসূচিত জনজাতিৰ মিচিং লোকসকলে স্থানীয় স্কুল এখনত এই ৰাস মহোৎসৱ পাতে। বিগত কেইবছৰমান ধৰি মাজুলীৰ পৰা হোৱা অত্যধিক প্ৰব্ৰজন আৰু ডেকাচামৰ আগ্ৰহৰ অভাৱত ভাৱৰীয়াৰ সংখ্যা কমিছে। তথাপি তেওঁলোকে এই পৰম্পৰা অব্যাহত ৰাখিছে। “ৰাস আয়োজন নকৰিলে গাওঁখনত যেন কিবা অমংগল ঘটিব, এয়া গাঁৱৰ মানুহখিনিৰ বিশ্বাস,” ৰাজা পায়েঙে কয়।
ৰাস মহোৎসৱ উপলক্ষে মাজুলীলৈ প্ৰতিবছৰে হাজাৰ হাজাৰ ভক্ত আৰু পৰ্য্যটকৰ আগমন ঘটে । ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পাৰৰ কমলাবাৰী ঘাট উৎসৱৰ সময়ত অতি ব্যস্ত হৈ পৰে
মাজুলীত মঞ্চৰ কাম কৰিবলৈ বাস্তৱ শইকীয়াই ১১ বছৰ ধৰি নগাওঁ জিলাৰ পৰা আহি আছে । গড়মূৰৰ সৰু সত্ৰৰ ৰাস পৰিৱেশনত ব্যৱহাৰ হ ’ বলগীয়া কংসৰ সিংহাসনখন তেওঁ ৰং কৰিছে
নিজৰ ল ’ ৰা - ছোৱালীসকলৰ মেক - আপৰ বাবে মাক - দেউতাক আৰু অভিভাৱকসকল গোট খাইছে , স্থানীয় স্কুলৰ শিক্ষক অনিল চৰকাৰে ( মাজত ) মেক - আপ কৰাইছে
গোপিনীৰ সাজত সাজু হোৱা শিশুসকলে মঞ্চৰ আঁৰত অপেক্ষা কৰিছে
গড়মূৰ সৰু সত্ৰ উৎসৱত সাংবাদিকে কংসৰ ভাও লোৱা মৃদুপৱন ভুঞাৰ সাক্ষাৎকাৰ লৈছে
মুক্তা দত্তই টোপনিয়াই থকা শিশু এটিক নিচুকাইছে
কালীয় নাগৰ প্ৰতিমাৰ আগত মহিলাসকলে ধূপ - চাকি জ্বলাইছে । উৎসৱৰ আগতে এনেকৈ সেৱা জনোৱাটো এক নিয়ম
গড়মূৰ সৰু সত্ৰৰ প্ৰৱেশদ্বাৰৰ কাষত মানুহে ফটো উঠিছে
প্ৰস্তাৱনাৰ দৃশ্যত ব্ৰহ্মা ( সোঁফালে ), মহেশ্বৰ ( মাজত ), বিষ্ণু আৰু লক্ষ্মীয়ে ( বাওঁফালে ) জগতৰ গতিবিধিৰ কথা পাতিছে
পুতনা ৰাক্ষসিনীয়ে যুৱতী এগৰাকীৰ ( মোহিনী পুতনা ) ৰূপ ধৰি কংসক শিশুকৃষ্ণ বধৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে
বৃন্দাবনত জন্মাষ্টমীৰ নন্দোৎসৱৰ দৃশ্যৰ বাবে নেপথ্যত গোপিনীৰ সাজত সাজু হৈ থকা কেইগৰাকীমান ছোৱালী
নৃত্য - গীত আৰু নাটৰ যোগেদি ৰাস মহোৎসৱত শ্ৰীকৃষ্ণৰ জীৱন উদযাপন কৰা হয় । উৎসৱৰ এটা দিনতে প্ৰায় এশৰো অধিক চৰিত্ৰ ৰূপায়ণ কৰা হয়
ৰাক্ষসী পুতনাই নৱজাত কৃষ্ণক স্তনপানৰ চলেৰে বিষপান কৰোৱাৰ চেষ্টা কৰিছে , এই চেষ্টাত তাই নিজেই প্ৰাণ হেৰুৱাইছে । তেনেতে যশোদাৰ প্ৰৱেশ ঘটিছে
বালক কৃষ্ণই বৃন্দাবনত গোপিনীসৱৰ সৈতে নাচিছে
গড়মূৰ সৰু সত্ৰত বালক কৃষ্ণই বগলীৰ ৰূপ ধাৰণ কৰা বকাসুৰ বধ কৰা দৃশ্যত এজাক শিশুৰ অভিনয়
কৃষ্ণ আৰু বলোৰামে ধেনুকাসুৰ বধৰ দৃশ্য ৰূপায়ণ
মাজুলীৰ গড়মূৰ সৰু সত্ৰ ৰাস মহোৎসৱ পৰিৱেশনত ভালেমান কণ কণ ল ’ ৰা - ছোৱালীয়ে ভাগ লয়
কালীয় দমনৰ দৃশ্য - শ্ৰীকৃষ্ণই যমুনা নদীত বাস কৰা কালীয় নাগক দমন কৰি তাৰ ফণাৰ ওপৰত নাচিছে
মঞ্চৰ পাৰ্শ্বত ৰৈ দৰ্শক - অভিনেতা সকলোৱে নাট উপভোগ কৰিছে
২০১৬ত উত্তৰ কমলাবাৰী সত্ৰত মহোৎসৱত প্ৰদৰ্শিত হ ’ বলগীয়া কেলি গোপাল নাটৰ বাবে কেৱলীয়া ভকতে আখৰা কৰিছে । ১৯৫৫ত এই প্ৰেক্ষাগৃহটো নিৰ্মাণৰ আগতে নামঘৰতে প্ৰদৰ্শনী পতা হৈছিল
ৰাস মহোৎসৱৰ বাবে উত্তৰ কমলাবাৰী সত্ৰত আখৰাৰ শেষ দিন
উত্তৰ কমলাবাৰী সত্ৰৰ কেৱলীয়া ভকত নিৰঞ্জন শইকীয়া ( বাওঁফালে ) আৰু কৃষ্ণ যদুমণি শইকীয়া ( সোঁফালে ) - তেওঁলোকৰ বহাত । নাটৰ পোচাক পিন্ধাটো দীঘলীয়া কাৰবাৰ
ৰাসত ব্যৱহাৰ কৰা মুখা আৰু সেয়া তৈয়াৰ কৰি উলিওৱাটো ৰাস মহোৎসৱৰ এক অভিন্ন অংশ । মঞ্চত অসুৰ - দানৱৰ মুখা পিন্ধি ভাৱৰীয়াৰ প্ৰৱেশ
বৰুণ চিতাদাৰ চুক গাঁৱৰ ৰাসথলীত উৎসৱ উপলক্ষে কালীয় নাগৰ ছবি আকিছে
মুনিন কামানে ( সোঁমাজত ) বৰুণ চিতাদাৰ চুকত উৎসৱৰ প্ৰাৰম্ভিকতে ধূপ - চাকি জ্বলাই দামোদৰ মিলিলৈ শ্ৰদ্ধাঞ্জলি যাঁচিছে ; গাওঁখনৰ মানুহক ৰাস পাতিবলৈ শিকাই থৈ যোৱা মিলি এটা দশক আগতে ঢুকাইছে
মাজুলীৰ বৰুণ চিতাদাৰ চুকৰ মঞ্চখন
পৰিৱেশনৰ বাবে সাজু হৈছে অপুৰ্ব কামান ( মাজত ) । তেওঁ বহুবছৰ ধৰি বৰুণ চিতাদাৰ চুক উৎসৱত কংসৰ ভাও ধৰি আহিছে
নাট পৰিৱেশনত ব্যৱহাৰ হ ’ বলগীয়া মুখা এখন সৰু ল ’ ৰা এটাই পিন্ধি চাইছে
মিচিং সম্প্ৰদায়ে পাৰম্পৰিকভাৱে প্ৰস্তুত কৰা আপং আৰু জুইত সেকা গাহৰিৰ মাংস বৰুণ চিতাদাৰ চুক মহোৎৱত খুব চলে
এই প্ৰতিবেদন মৃণালিনী মুখাৰ্জী ফাউণ্ডেচন চমুকৈ এম . এম . এফ . ৰ পৰা প্ৰাপ্ত ফেল ’ শ্বিপৰ অধীনত কৰা হৈছে ।
অনুবাদ: পংকজ দাস
