ओन्नुपुरममध्ये दुपारचे वेळ आहे. हातमागाच्या पायपट्ट्यांचा आवाज आसमंतात भरून राहिला आहे. “रेशमाचं काम सुरू कसं होतं पहायचं असेल तर पहाटे ५ वाजता यावं लागेल,” ६७ वर्षांचे एम. के. गोदंडबणी मला म्हणतात. ओन्नुपुरममध्ये रंगहीन कच्च्या रेशीम धाग्यांच्या गासड्या येतात आणि त्यावर गोदंडबणी आणि इतर विणकरांनी काम केलं की तेच धागे भरजरी सहा वार रेशमी साड्यांच्या रुपात इतून १५० किलोमीटरवर चेन्नईतल्या प्रतिष्ठित दुकानांमध्ये आणि इतरही बाजारपेठांमध्ये पोचतात.
तिरुवन्नमलाई
जिल्ह्यातल्या पश्चिम अरणी तालुक्यातल्या ओन्नुपुरम गावातली बहुतेक विणकर मंडळी
रक्ताच्या किंवा लग्नाच्या नात्यातली आहेत. घरटी एक तरी माग आहेच, पिढ्या न्
पिढ्या वापरात असलेला. “आमची मुलं शाळेत जाऊन शिक्षण घेतात पण विणकामही शिकतात,
आमची परंपरा आहे ही,” आपल्या १६ वर्षांच्या मुलाला एक गडद गुलाबी रंगाच्या रेशमी
साडीचं काम कसं संपवायचं दाखवता दाखवता ५७ वर्षांचे देवसेनापती राजगोपाल म्हणतात.
अरणी तालुक्यातल्या विणकर कुटुंबांनी सुरू केलेल्या विविध सहकारी संस्था किंवा लघु उद्योग विणकरांकडून या साड्या विकत घेतात आणि नामांकित कंपन्या आणि शोरुम्सना वितरित करतात. हे खरेदीदार विणकरांना गिऱ्हाइकांच्या पसंतीनुसार नक्षीकाम सुचवतात आणि बहुतेक वेळा पारंपरिक नक्षीची जागा आधुनिक आकृत्या घेतात.
बदल्यात विणकरांना बरा पैसा मिळतो. सरस्वती ईश्वरायन पावु पुनाइथल दुरुस्त करतात. हे काम शक्यतो स्त्रियाच करतात. ४५००-४८०० सुटे धागे मागावर बसवायचे ज्यामुळे साडीचा ताणा विणता येतो. अशा प्रत्येक कामाचे त्यांना सहकारी संस्था किंवा कुटुंबाकडून रु. २५०/- मिळतात आणि महिन्याला तिला अशी ६ ते ८ कामं मिळतात.
इथले विणकर साधं नक्षीकाम असणाऱ्या चार साड्या विणल्यावर रु. २,५००/- कमवतात. “आम्ही आठवड्याचे सातही दिवस काम करतो. आमची एकच सुट्टी असते, महिन्यातून एक दिवस, पौर्णिमेला,” आपल्या मागावरून लक्ष ढळू न देता सरस्वती गंगाधरन सांगतात. “आमचं भलं केल्याबद्दल आम्ही या दिवशी देवाचे आभार मानतो.” इतर विणकरांप्रमाणे सरस्वती यांनाही सहकारी संस्थेकडून साड्यांची कामं मिळतात. त्या महिन्याला १५ ते २० साड्या विणतात आणि सुमारे रु. १०,००० कमावतात.
“याच्यावरच आमचं पोट आहे आणि आम्हाला हे काम सोडायचं नाहीये. आम्ही जर विश्रांती घेतली तर आमचाच घाटा होतो,” सोन्याच्या जरीचं काम असणारी एक भरजरी साडी विणता विणता जगदेशन गोपाल सांगतात.
या
चित्रकथेची वेगळी आवृत्ती
२८
फेब्रुवारी २०१८ रोजी द पंच मॅगेझिनमध्ये प्रकाशित झाली आहे.
अनुवादः मेधा काळे