‘ಇದು ನಮ್ಮ ಭಿಸ್ಟಿ ವೃತ್ತಿಯ ಅಂತಿಮ ಅಧ್ಯಾಯ’

ಮನ್ಸೂರ್‌ ಆಲಮ್‌ ಶೇಖ್‌ ಅವರು ಬೆಳಗಿನ 5.30ಕ್ಕೆ ಎದ್ದು ದಕ್ಷಿಣ ಮುಂಬೈ ನಗರದ ಭೂಲೇಶ್ವರದ ಚಕ್ರವ್ಯೂಹದಂತಹ ಗಲ್ಲಿಯ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಹೊರಡುತ್ತಾರೆ. ಚೌಕುಳಿ ಲುಂಗಿ ತೊಟ್ಟ ಅವರು ತಮ್ಮ 500 ಲೀಟರ್‌ ನೀರು ಹಿಡಿಸುವ ಲೋಹದ ತಳ್ಳುಗಾಡಿಯನ್ನು ಕೊವ್ಸಾಜಿ ಪಟೇಲ್‌ ಕೆರೆಯತ್ತ ತಳ್ಳಲು ಆರಂಭಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಅವರ ಮನೆಯಿಂದ ಸುಮಾರು ಒಂದು ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಮಿರ್ಝಾ ಗಾಲಿಬ್‌ ಮಾರ್ಕೆಟಿನ ದೂಧ್‌ ಬಝಾರಿನ ಬಳಿಯಿರುವ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಶೌಚಾಲಯದ ಮೂಲೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಕೆರೆಯಿಂದ ಮರಳಿ ಬರುವ ಅವರು ಶೌಚಾಲಯದ ಬಳಿ ತಮ್ಮ ಗಾಡಿ ನಿಲ್ಲಿಸಲಿಕ್ಕೆ ಜಾಗವನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ತನ್ನ ಗ್ರಾಹಕರಿಗೆ ನೀರು ಹಂಚಲು ಆರಂಭಿಸುತ್ತಾರೆ.

50 ವರ್ಷದವಾರದ ಮನ್ಸೂರ್‌, ಈ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಬದುಕು ದೂಡಲು ಗಳಿಸುವ ಕೆಲವೇ ಭಿಸ್ಟಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಇವರು ಕಳೆದ ನಾಲ್ಕು ದಶಕಗಳಿಂದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮುಂಬೈಯ ಈ ಭಾಗದ ಜನರಿಗೆ ಕುಡಿಯಲು,ಸ್ವಚ್ಛತೆ, ಮತ್ತು ತೊಳೆಯುವ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ನೀರನ್ನು ಪೂರೈಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಕೊವಿಡ್‌ - 19 ಭಿಸ್ಟಿಗಳ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಿಪಡಿಸುವವರೆಗೂ, ಮನ್ಸೂರ್‌ ಭೂಲೇಶ್ವರದ  ಮುಷಾಕ್‌ ವಾಲಾಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾಗಿದ್ದರು. ಮುಷಾಕ್‌ ಎನ್ನುವುದು (ಮುಷಾಖ್‌ ಎಂದು ಕೂಡಾ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ) 30 ಲೀಟರ್‌ ನೀರು ಹಿಡಿಸುವ ಚರ್ಮದ ಚೀಲ.

ಆದರೆ ಮುಷಾಕ್‌ ಮೂಲಕ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿದ್ದ ನೀರು ಸರಬರಾಜು “ಈಗ ಕೇವಲ ನೆನಪು”, ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಮನ್ಸೂರ್.‌ ಅವರು 2021ರಿಂದ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್‌ ಬಕೆಟ್‌ ಬಳಸಲು ಆರಂಭಿಸಿದ್ದಾರೆ. “ಹಿರಿಯ ಭಿಸ್ಟಿಗಳು ಈಗ ತಮ್ಮ ಊರುಗಳಿಗೆ ಮರಳಿದ್ದಾರೆ. ಕಿರಿಯರು ಬೇರೆ ಕೆಲಸಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿದೆ,” ಎನ್ನುತ್ತಾರವರು. ಈ ಭಿಸ್ಟಿ ಕೆಲಸವು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಮುಸ್ಲಿಮ್‌ ಸಮುದಾಯದ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವೃತ್ತಿಯ ಪಳೆಯುಳಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ʼಭಿಸ್ಟಿʼ ಎನ್ನುವುದು ಪರ್ಷಿಯನ್‌ ಪದ ಮತ್ತು ಇದರ ಅರ್ಥ ನೀರು ಒಯ್ಯುವವನು ಎಂದು. ಈ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಸಖ್ಖಾ ಎನ್ನುವ ಹೆಸರಿನಿಂದಲೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅರಬಿಕ್‌ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಇದಕ್ಕೆ ʼನೀರು ತರುವವʼ ʼಬಟ್ಟಲು ತರುವವʼ ಎನ್ನುವ ಅರ್ಥಗಳಿವೆ. ಭಿಸ್ಟಿ ಸಮುದಯಾವನ್ನು ರಾಜಸ್ಥಾನ, ಉತ್ತರಪ್ರದೇಶ, ಹರಿಯಾಣ,ದೆಹಲಿ, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ, ಮತ್ತು ಗುಜರಾತಿನಲ್ಲಿ(ಇಲ್ಲಿ ಈ ಸಮುದಾಯವನ್ನು ಪಖಾಲಿ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.) ಇತರೆ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ (ಒಬಿಸಿ).

“ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭಿಸ್ಟಿಗಳು ನೀರು ಸರಬರಾಜು ವ್ಯವಹಾರವನ್ನು ಆಳಿದ್ದರು. ಮುಂಬೈನ ಹಲವೆಡೆ ಅವರ ಈ ರೀತಿಯ ಗಾಡಿಗಳಿದ್ದವು,” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಮನ್ಸೂರ್.‌ “ಸುಮಾರು 80 – 10 ಜನರನ್ನು ಗಾಡಿಯೊಂದಕ್ಕೆ ಸರಬರಾಜು ಕೆಲಸಗಾರರನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.” ಆದರೆ ಯಾವಾಗ ಹಳೇ ಮುಂಬಯಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಈ ಲಾಭದಾಯಕ ವೃತ್ತಿ ಕುಸಿಯತೊಡಗಿತೊ ಆಗ ಭಿಸ್ಟಿಗಳು  ಬೇರೆ ಕೆಲಸಗಳೆಡೆಗೆ ಸಾಗತೊಡಗಿದರು. ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಬಿಹಾರಗಳಿಂದ ಬಂದ ಮಲಸೆಗಾರರು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಸ್ಥಳೀಯರ ಕೆಲಸವನ್ನು ಪಡೆಯತೊಡಗಿದರು ಎನ್ನುತ್ತಾರವರು.

1980ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಮನ್ಸೂರ್‌ ಬಿಹಾರದ ಕಥಿಹಾರ್‌ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಗಛ್‌ ರಸೂಲ್‌ಪುರ್‌ ಎನ್ನುವ ಊರಿನಿಂದ ಮುಂಬಯಿಗೆ ಬಂದರು. ಈ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಸೇರುವ ಮೊದಲು ಅವರು ಕೆಲವು ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ವಡಾಪಾವ್‌ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದರು. ಅವರು ಹುಟ್ಟಿನಿಂದ ಭಿಸ್ಟ್‌ ಅಲ್ಲವಾದರೂ ಭೂಲೇಶ್ವರದ ಭೆಂಡಿ ಬಜಾರ್‌ ಮತ್ತು ಡೊಂಗ್ರಿ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ನೀರು ಸರಬರಾಜು ಆರಂಭಿಸಿದರು.

“ಆಗ ನನ್ನನ್ನು ರಾಜಸ್ಥಾನ ಮೂಲದ ಭಿಸ್ಟಿ ಮಮ್ತಾಜ್‌ ಎನ್ನುವವರು ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ನೇಮಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು,” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಮನ್ಸೂರ್.‌ “ಅವರ ಬಳಿ ಒಟ್ಟು ನಾಲ್ಕು ಗಾಡಿಗಳಿದ್ದವು. ಪ್ರತಿಯೊಂದನ್ನೂ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಮೊಹಲ್ಲಾಗಳಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಅಲ್ಲಿಂದ 7 – 8 ಜನರು ಮಶಾಕ್‌ ಬಳಸಿ ನೀರು ಸರಬರಾಜು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.”

ಮುಮ್ತಾಜ್‌ ಅವರೊಂದಿಗೆ 5 ವರ್ಷಗಳ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ ನಂತರ, ಮನ್ಸೂರ್‌ ಗಾಡಿಯೊಂದನ್ನು ಬಾಡಿಗೆಗೆ ಪಡೆದು ಸ್ವತಃ ತಾನೇ ನೀರು ಸರಬರಾಜು ಮಾಡತೊಡಗಿದರು. “ಇತ್ತೀಚೆಗೆ, ಅಂದರೆ 20 ವರ್ಷದ ಕೆಳಗೂ ನಮಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಕೆಲಸವಿತ್ತು. ಈಗ ಅದರ 25 ಶೇಕಡಾ ಕೂಡಾ ಕೆಲಸವಿಲ್ಲ. ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್‌ ಬಾಟಲುಗಳಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಮಾರಾಟ ಆರಂಭಗೊಂಡ ನಂತರ ನಮ್ಮ ವ್ಯಾಪಾರ ಕುಸಿಯತೊಡಗಿತು,” ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಮನ್ಸೂರ್.‌ 1991ರ ಉದಾರೀಕರಣ ನೀತಿಯ ನಂತರ ಬಾಟಲಿ ನೀರಿನ ವ್ಯಾಪಾರ ಚುರುಕುಗೊಂಡಿತು. ಇದು ಭೂಲೇಶ್ವರದ ಭಿಸ್ಟಿಗಳ ಪಾಲಿಗೆ ಶಾಪವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಿತು. 1999ರಿಂದ 2004ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬಾಟಲಿ ನೀರಿನ ವ್ಯವಹಾರ ಮೂರುಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ . 2002ರಲ್ಲಿ ಈ ಉದ್ಯಮದ ಅಂದಾಜು ವ್ಯವಹಾರ 1,000 ಕೋಟಿ.

ಉದಾರೀಕರಣವು ಅನೇಕ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿತು - ಮಾಲ್ ಗಳು ಸಣ್ಣ ಅಂಗಡಿಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದವು, ಎತ್ತರದ ಕಟ್ಟಡಗಳು ಚಾಳ್‌ ಗಳನ್ನು ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡವು, ಮತ್ತು ಟ್ಯಾಂಕರುಗಳು ಮೋಟಾರ್‌ ಆಳವಡಿಸಿದ ಪೈಪಿನಿಂದ ನೀರನ್ನು ಪೂರೈಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು. ವಸತಿ ಕಟ್ಟಡಗಳಿಂದ ನೀರಿನ ಬೇಡಿಕೆ ಕ್ರಮೇಣ ಕ್ಷೀಣಿಸಿತು, ಮತ್ತು ಅಂಗಡಿಗಳು ಮತ್ತು ವರ್ಕ್‌ಶಾಪ್‌ಗಳಂತಹ ಸಣ್ಣ ವಾಣಿಜ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮಾತ್ರ ಮಶಾಕ್‌ವಾಲಾಗಳ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿತವಾಗಿದ್ದವು. "ಕಟ್ಟಡಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವವರು ಟ್ಯಾಂಕರುಗಳಿಂದ ನೀರನ್ನು ಆರ್ಡರ್ ಮಾಡಿ ತರಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಜನರು ನೀರಿಗಾಗಿ ಪೈಪ್ ಲೈನುಗಳನ್ನು ಸಹ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು. ಮತ್ತು ಈಗ, ಮದುವೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಾಟಲಿ ನೀರನ್ನು ನೀಡುವುದು ಅಭ್ಯಾಸವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಮೊದಲು ನೀರನ್ನು ನಾವು ಪೂರೈಸುತ್ತಿದ್ದೆವು", ಎಂದು ಮನ್ಸೂರ್ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಮಹಾಮಾರಿ ಆರಂಭಕ್ಕೂ ಮೊದಲು ಮನ್ಸೂರ್‌ ಒಂದು ಮಶಾಕ್‌ ನೀರಿಗೆ (30 ಲೀಟರ್)‌ 15 ರೂಪಾಯಿ ಗಳಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಪ್ರಸ್ತುತ, 15 ಲೀಟರ್‌ ಅಳತೆಯ ಒಂದು ಬಕೆಟ್‌ ನೀರಿಗೆ 10 ರೂ. ಗಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಗಾಡಿಗೆ ತಿಂಗಳೊಂದಕ್ಕೆ 170 ರೂ. ಬಾಡಿಗೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಮತ್ತು ಅದರ ಮೂಲವನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿ ದಿನವೊಂದಕ್ಕೆ ನೀರಿಗಾಗಿ ರೂ.50ರಿಂದ 80ರ ತನಕ ವ್ಯಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಬಾವಿಗಳಿರುವ ಸುತ್ತಲಿನ ಶಾಲೆಗಳು ಮತ್ತು ದೇವಸ್ಥಾನಗಳು ಭಿಸ್ಟಿಗಳಿಗೆ ನೀರನ್ನು ಮಾರುತ್ತಾರೆ. “ಮೊದಲೆಲ್ಲ ತಿಂಗಳಿಗೆ 10,000-15,000 ರೂಪಾಯಿಗಳಷ್ಟು ಉಳಿಯುತ್ತಿತ್ತು, ಆದರೆ ಈಗೀಗ 4,000-5,000 ಉಳಿಸುವುದು ಕೂಡಾ ಕಷ್ಟ ಆಗಿದೆ,” ಎನ್ನುತ್ತಾ ತಮ್ಮ ಹಿಂದಿನ ಒಳ್ಳೆಯ ದಿನಗಳಿಗೆ ಈಗಿನ ದಿನಗಳನ್ನು ಹೋಲಿಸುತ್ತಾರೆ ಮನ್ಸೂರ್.‌

ಅವರ ವ್ಯಾಪಾರದ ಪಾಲುದಾರ, 50 ವರ್ಷದ ಆಲಂ (ಅವರು ತಮ್ಮ ಮೊದಲ ಹೆಸರನ್ನು ಮಾತ್ರ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ) ಸಹ ಬಿಹಾರದ ಅವರ ಹಳ್ಳಿಯವರು. ಆಲಂ ಮತ್ತು ಮನ್ಸೂರ್ ಮುಂಬೈಯಲ್ಲಿ 3-6 ತಿಂಗಳು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಉಳಿದ ಸಮಯವನ್ನು ತಮ್ಮ ಕುಟುಂಬಗಳೊಂದಿಗೆ ಹಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಕಳೆಯುತ್ತಾರೆ. ಊರಿನಲ್ಲಿ, ಅವರು ತಮ್ಮ ಹೊಲಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಅಥವಾ ಕೃಷಿ ಕಾರ್ಮಿಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

2020ರ ಮಾರ್ಚಿಯಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರವ್ಯಾಪಿ ಲಾಕ್ಡೌನ್ ಹೇರಿದ್ದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಜೂನ್ 2020ರವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ , ಮಶಾಕ್‌ವಾಲಾಗಳು ಭೂಲೇಶ್ವರದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಕೆಲವೇ ಕೆಲವು ಗ್ರಾಹಕರನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು - ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಸಣ್ಣ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಸಹಾಯಕ ಸಿಬ್ಬಂದಿಗಳು ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿ ರಾತ್ರಿ ವೇಳೆ ಫುಟ್ಪಾತ್‌ ಮೇಲೆ ಮಲಗುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅನೇಕ ಅಂಗಡಿಗಳು ಮುಚ್ಚಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಕೆಲಸಗಾರರು ಮನೆಗೆ ಮರಳಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಮನ್ಸೂರ್ ತನ್ನ ಐದು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ‌ ದುಡಿಮೆಯಿಲ್ಲದೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಇದ್ದು ಹಣ ಕಳುಹಿಸಬೇಕಿತ್ತು, ಆದರೆ ಅವರಿಗೆ ತನ್ನ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಬೇಕಾಗುವಷ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಕಳುಹಿಸಲು ಸಾಕಷ್ಟು ಸಂಪಾದಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಅವರು 2021ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ನಗರದ ಹಾಜಿ ಅಲಿ ಪ್ರದೇಶದ ಕಟ್ಟಡ ಪುನರ್ನಿರ್ಮಾಣ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ದಿನಕ್ಕೆ 600 ರೂ. ಕೂಲಿಗೆ ಗಾರೆ ಮೇಸ್ತ್ರಿಗೆ ಸಹಾಯಕನಾಗಿ ಕೆಲಸ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು,

2021ರ ಮಾರ್ಚಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಊರಾದ ಗಛ್‌ ರಸೂಲ್‌ಪುರಕ್ಕೆ ತೆರಳಿದರು. ಅಲ್ಲಿ ದಿನವೊಂದಕ್ಕೆ 200 ರೂಪಾಯಿಗಳ ಕೂಲಿಗೆ ಕೃಷಿ ಕಾರ್ಮಿಕನಾಗಿ ದುಡಿದ ಅವರು, ತಾನು ದುಡಿದ ಹಣದಿಂದ ತಮ್ಮ ಮನೆಯನ್ನು ರಿಪೇರಿ ಮಾಡಿಸಿದರು. ನಾಲ್ಕು ತಿಂಗಳು ಊರಲ್ಲಿ ಕಳೆದು ಮತ್ತೆ ಮುಂಬಯಿಗೆ ಮರಳಿದ ಅವರು ಮತ್ತೆ ಮಶಾಕ್‌ ವಾಲಾ ಆಗಿ ಕೆಲಸ ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಈ ಬಾರಿ ನಲ್‌ ಬಜಾರ್‌ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ವ್ಯವಹಾರವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಆದರೆ ಅವರ ಮಶಾಖ್‌ ಬ್ಯಾಗನ್ನು ರಿಪೇರಿ ಮಾಡಿಸಬೇಕಾದ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಯೂನಸ್‌ ಶೇಖ್‌ ಅವರನ್ನು ಹುಡುಕಿ ಹೊರಟರು. ಮಶಾಕ್‌ ಚೀಲಗಳಿಗೆ ಎರಡು ತಿಂಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ರಿಪೇರಿಯ ಅಗತ್ಯವಿರುತ್ತದೆ.

60ರಿಂದ 70 ವರ್ಷ ವಯಸ್ಸಿನ ಯೂನಸ್ ತನ್ನ ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಭಿಂಡಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಮಶಾಕ್‌ಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ದುರಸ್ತಿ ಮಾಡುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಮಾರ್ಚ್ 2020ರಲ್ಲಿ ಲಾಕ್‌ಡೌನ್‌ ಹೇರಿದ ನಾಲ್ಕು ತಿಂಗಳ ನಂತರ ಯೂನಸ್ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಬಹ್ರೈಚ್ ಜಿಲ್ಲೆಯ ತನ್ನ ಮನೆಗೆ ಮರಳಿದರು. ಅದೇ ವರ್ಷದ ಡಿಸೆಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ಅವರು ಮತ್ತೆ ಮುಂಬೈಗೆ ಮರಳಿದರು, ಆದರೆ ಅವರಿಗೆ ಯಾವುದೇ ವಿಶೇಷ ಕೆಲಸ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಅವರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ 10 ಕಾರ್ಮಿಕರು ಮಾತ್ರವೇ ಉಳಿದಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಕೊರೊನಾ ಸಾಂಕ್ರಾಮಿಕ ರೋಗದಿಂದಾಗಿ ಲಾಕ್‌ಡೌನ್ ನಂತರ, ಅವರ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಹಣವನ್ನು ನೀಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಹತಾಶತೆಯ ನಡುವೆ, ಅವರು 2021ರ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಶಾಶ್ವತವಾಗಿ ಬಹ್ರೈಚ್‌ಗೆ ಮರಳಿದರು. ಈಗ ತನಗೆ ಮಶಾಕ್ ಸರಿಪಡಿಸುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವ ಶಕ್ತಿ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.‌

35ರ ಹರೆಯದ ಬಾಬು ನಯ್ಯರ್ ಪ್ರಕಾರ ಮಶಾಕ್‌ ಬಳಕೆ ಇನ್ನು ನೆನಪು ಮಾತ್ರ. "ನಾನು ಅದನ್ನು ಎಸೆದಿದ್ದೇನೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಅದನ್ನು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ದುರಸ್ತಿ ಮಾಡಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ." ಈಗ ಭೆಂಡಿ ಬಜಾರ್‌ನ ನವಾಬ್ ಅಯಾಜ್ ಮಸೀದಿಯ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಅಂಗಡಿಗಳಿಗೆ ನೀರು ಹಾಕಲು ಅವರು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಕ್ಯಾನ್‌ಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. "ಆರು ತಿಂಗಳ ಹಿಂದೆ 5-6 ಜನರು ಮಶಾಕ್ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಯೂನಸ್ ಹೋದ ನಂತರ ಎಲ್ಲರೂ ಬಕೆಟ್ ಅಥವಾ ಹಂಡಾ‌ (ಅಲ್ಯೂಮಿನಿಯಮ್‌ ಬಿಂದಿಗೆ) ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ" ಎಂದು ಬಾಬು ಹೇಳಿದರು.

ತನ್ನ ಚರ್ಮದ ಚೀಲವನ್ನು ರಿಪೇರಿ ಮಾಡಲು ಯಾರೊಬ್ಬರೂ ಸಿಗದೆ, ಮನ್ಸೂರ್ ಕೂಡ ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ಬಕೆಟ್ಗಳನ್ನು ಬಳಸಬೇಕಾಯಿತು. “ಯೂನಸ್‌ ಊರಿಗೆ ಹೋದ ನಂತರ ಮಶಾಕ್ ರಿಪೇರಿ ಮಾಡುವವರೇ ಇಲ್ಲ” ಎಂದು ಮನ್ಸೂರ್ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದರು. ಬಕೆಟ್ ನೀರು ಹೊತ್ತು ಮೆಟ್ಟಿಲು ಹತ್ತುವುದು ಬಹಳ ಕಷ್ಟ. ಮಶಾಕ್ ಇದ್ದಾಗ ಈ ಕೆಲಸ ಸುಲಭವಿತ್ತು. ‌ ಏಕೆಂದರೆ ಅದನ್ನು ಭುಜದ ಮೇಲೆ ಸಾಗಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚು ನೀರನ್ನು ಸಾಗಿಸಬಹುದು. “ಭಿಸ್ಟಿಯಾಗಿ ಇದು ನಮ್ಮ ಕೆಲಸಗಳ ಕೊನೆಯ ಹಂತವಾಗಿದೆ, ಇದರಲ್ಲಿ ಹಣವಿಲ್ಲ, ಮೋಟಾರ್ ಪೈಪ್‌ಗಳು ನಮ್ಮ ಕೆಲಸವನ್ನು ಕಿತ್ತುಕೊಂಡಿವೆ” ಎಂದು ಬಾಬು ಅಂದಾಜಿಸುತ್ತಾರೆ.

ಅನುವಾದ: ಶಂಕರ. ಎನ್. ಕೆಂಚನೂರು