ଅନ୍ନଦାତା ଓ ସରକାର ବାହାଦୂର

ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ କିଏ ଗଣେ!

ଜମି ମୋ ନିଜର
ଆଳୁ କରେ ଘରେ ଅମଳ
ତେବେ ବି ମୁଁ ଅନିଶ୍ଚିତ
କଣ ଖାଇବି!

କିଏ ବା ଶୁଣିବ?
କିଏ ବା କରିବ ବିଶ୍ୱାସ?
କେମିତି ପାଇବି ମୂଲ
ମୋ ସୁନା ଫସଲର?

କିଏ ବା ଶୁଣିବ
ମୋ ଦୁଃଖ କଥା
କେଉଁଠି ପ୍ରକାଶ କରିବି
ମୋ ଯନ୍ତ୍ରଣାଶିକ୍ତ ବିଳାପ?

ଭଡ଼ାସୂତ୍ରରେ ମିଳିଥିଲା ଜମି
କୋଟି କୋଟି ଖର୍ଚ୍ଚ ହେଲା କିଣିବାକୁ ମଞ୍ଜି।
ଖତ ଆସି ପହଞ୍ଚିଲା
କିନ୍ତୁ ବିହନ ବୁଣିବା ସମୟ ଗାଡ଼ି ଯାଇଥିଲା।
ତା’ ସତ୍ତ୍ୱେ ଆମେ ଖଟିବାରେ ଲାଗିଲୁ, ଜମିରେ ହଳ ବୁଲେଇଲୁ,
ବିହନ ବୁଣିଲୁ, ଫସଲ ଅମଳ କଲୁ
ନାମ ମାତ୍ର ମୂଲ୍ୟରେ ସେ ଫସଲ ବିକିଲୁ।
ସାହୁକାର ହାତରେ ଥିଲା ବଜାର ବ୍ୟବସ୍ଥା।

ସେ ଠକେଇର ପର୍ଦ୍ଦାଫାସ କରିବାକୁ
ଆସିଲେନି କେହି
ଆତ୍ମହତ୍ୟାର କାରଣ ଉଲ୍ଲେଖ ପାଇଁ ଥିବା ଧାଡ଼ିରେ
ପୋଲିସ ଲେଖିଲା: ‘ସ୍ତ୍ରୀ ସହ ଝଗଡ଼ା ହେଇଥିଲା’।

ତା’ ସ୍ତ୍ରୀ ଯିଏ ଜମିରୁ
ବାଳୁଙ୍ଗା ସଫା କରିଥିଲା।
ତା’ ସ୍ତ୍ରୀ ଯିଏ
ମାଟିକୁ ତିଆରି ଥିଲା।
ତା’ ସ୍ତ୍ରୀ ଯିଏ
ବିହନରୁ ଗଜା କାଢ଼ିଥିଲା।
ସ୍ତ୍ରୀ ହେଉଛି ସିଏ
ଯିଏ ଆମେ ଋଣଗ୍ରସ୍ତ ଥିଲା ବେଳେ ମଧ୍ୟ
ପିଲାଙ୍କ ମୁହଁରେ ଦାନା ଦେଉଥିଲା।
ଜମିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସେ ହିଡ଼ ପରି ଥିଲା
ସେ ଥିଲା ସବୁଜିମା ଭରା ଗଛଟିଏ ପରି
ସହରର କେନ୍ଦ୍ର ସ୍ଥଳରେ।

କିନ୍ତୁ ତା’ ବେଳକୁ କୁହାଯାଏ
ଜଣେ ଚାଷୀ ରୂପେ ଗଣାହେବାକୁ
ସେ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ।

ସେମାନଙ୍କୁ କେବେ ବି ଗଣାଯାଉ ନଥିଲା,
ରାଲିରେ ନୁହେଁ କି
ମାଗଣାରେ ମିଳୁଥିବା ଖାଦ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ବ୍ୟାଗ୍‌ରେ ନୁହେଁ,
ପ୍ରଜ୍ଞାପନ ବୋର୍ଡରେ ନୁହେଁ, କିମ୍ବା
ଉଚ୍ଚ ଅଟ୍ଟାଳିକାଗୁଡ଼ିକରେ ନୁହେଁ,
କିମ୍ବା ବିଜ୍ଞାପନ ଷ୍ଟଲ୍‌ଗୁଡ଼ିକରେ ନୁହେଁ,
କିମ୍ବା ବଡ଼ ବଡ଼ ମଲ୍ଗୁଡ଼ିକର ବିକ୍ରିବଟାରେ ନୁହେଁ,
ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଭବନର ପାହାଚଗୁଡ଼ିକରେ ନୁହେଁ,
ଚାରିଚକିଆ ଗାଡ଼ିଗୁଡ଼ିକରେ ନୁହେଁ,
କିମ୍ବା କାଗଜ ବୃକ୍ଷରେ ନୁହେଁ,
ଟଙ୍କା ନୋଟ୍‌ରେ ନୁହେଁ,
କିମ୍ବା ଆକାଶର ତାରାମାନଙ୍କରେ ନୁହେଁ,
କି ସାହେବଙ୍କ ପୁଅମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନୁହେଁ।

କିଏ ବା ଗଣିବ ଏବେ ସେମାନଙ୍କୁ?
ସେମାନେ ତ ମରି ସାରିଥିଲେ।

ହେ ନାଥ, ମୋ ପ୍ରଭୁ!
ଶ୍ଳୋକସବୁକୁ ମୁଁ ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବି କି
ନା ‘ନିର୍ଗୁଣ’ର ପୂଜା କରିବି?
ଆବୃତ୍ତି କରିବି କି ସୁନ୍ଦରକାଣ୍ଡ,
ନା ତୁଲସୀ ଦାସଙ୍କ ଚଉପଦୀ ଗାଇବି?
ଅଥବା ହଟ୍ଟ ଯୋଗ କରିବି, କିମ୍ବା ଗୋରଖନାଥଙ୍କ
ଚରଣରେ ଖିଚିଡ଼ି ଭୋଗ ଲଗେଇବି?
କଥା କହିବି କେଉଁ ଭାଷାରେ
ହିନ୍ଦୀରେ ନା ଭୋଜପୁରୀରେ?
ମୁଁ କେମିତି କହିବି ଯେମିତି କି
ମୋ ସ୍ଵର ତୁମେ ଶୁଣି ପାରିବ ହେ ମହାରାଜ...!

ମୁଁ ଚାଷୀଟିଏ ସେହି ସମାନ ସ୍ଥାନର
ଯେଉଁଠାରେ ମହନ୍ତ ହେଇ ତୁମେ ଶାସନ କରୁଛ,
ଏବଂ ଯେଉଁଠାରେ ଦିନେ ମୋ ବାପା
ବେକରେ ଦଉଡ଼ି ଦେଇ ଝୁଲିପଡ଼ି ପ୍ରାଣ ହାରିଥିଲା।