ਮਦੁਰਈ, ਇਹਦਾ ਬਜ਼ਾਰ ਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਚਮੇਲੀ

ਜੈਸਮੀਨ (ਚਮੇਲੀ) ਇੱਕ ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਫੁੱਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹੰਗਾਮੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮੋਤੀਨੁਮਾ ਚਮੇਲੀ ਦੀਆਂ ਕਲ਼ੀਆਂ ਦੇ ਉਹ ਥੈਲੇ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਦੁਰਈ ਮਟਾਥਵਾਨੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। "ਵਲੀ , ਵਲੀ!" ਆਦਮੀ ਫੁੱਲ ਪਾਉਣ ਵੇਲ਼ੇ ਚੀਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਚਾਦਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸਨੂੰ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਹਕ ਦੇ ਬੈਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਲੋ ਫੁੱਲ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਥੇ  ਕੋਈ ਹੋਰ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਨਵੇਂ-ਨਵੇਂ ਭਾਅ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭੀੜ ਵਿਚਲੇ ਲੋਕ ਤਰਪਾਲ 'ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਏ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਮਧੋਲ਼ਦੀ ਹੋਈ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਏਜੰਟ ਖਰੀਦਣ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਿੰਨ੍ਹ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲ਼ੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ਼ ਨੋਟਬੁੱਕ 'ਤੇ ਜਲਦੀ ਨਾਲ਼ ਕੁਝ ਝਰੀਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਭੀੜ ਵਿਚੋਂ ਚੀਕਦਾ ਹੈ, "ਮੈਨੂੰ ਪੰਜ ਕਿੱਲੋ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।''

ਔਰਤਾਂ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਫੁੱਲ ਲਈ ਪੂਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਗਾਹ ਮਾਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਕਲ਼ੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚੁੱਕਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਗੁਣਵੱਤਾ ਜਾਂਚਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵਾਪਸ ਢੇਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਤੋਂ ਕਲ਼ੀਆਂ ਦਾ ਡਿੱਗਣਾ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਵਿਕਰੇਤਾ ਔਰਤ ਗੁਲਾਬ ਅਤੇ ਗੇਂਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਕਲਿਪ ਵਿੱਚ ਪਰੋਣ ਵਾਸਤੇ ਸਿਰ ਦੀ ਸੂਈ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੋਈ ਕੇ ਅਖੀਰ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਸਜਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹ ਗੇਂਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ, ਚਮੇਲੀ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬਾਂ ਨਾਲ਼ ਭਰੀ ਆਪਣੀ ਟੋਕਰੀ ਚੁੱਕਦੀ ਹੋਈ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਉਹ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਇੱਕ ਛਤਰੀ ਹੇਠ ਬੈਠ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੈਸਮੀਨ ਦੀਆਂ ਕਲ਼ੀਆਂ, ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਧਾਗੇ ਵਿੱਚ ਪਰੋਈਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਆਪਣੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨੂੰ ਛੁਪਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਲਿਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ ਆਪਣੇ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਕਿਸੇ ਮੂਰਤੀ ਅੱਗੇ ਪਲੇਟ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਡੁੱਲ੍ਹ-ਡੁੱਲ੍ਹ ਪੈਂਦੀ ਹੈ- ਇਹ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਹੈ ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀ ਦੀ।

ਪਾਰੀ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਟੂਤਾਵਾਨੀ ਵਿਖੇ ਕੁੱਲ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸਤੰਬਰ 2021 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਗਣੇਸ਼ ਚਤੁਰਥੀ ਨੂੰ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਕੀ ਸਨ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕੋਵਿਡ ਦੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਟੂਤਵਾਨੀ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਭੀੜ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਸੀ। ਪਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹਲਚਲ ਮਚੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਕਲਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ, ਮਦੁਰਈ ਫਲਾਵਰ ਮਾਰਕੀਟ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ: "ਮੈਂ ਪੁੱਕੜਦਾਈ ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਹ ਮੇਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹੈ," ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮੰਡੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ।

63 ਸਾਲਾ ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅੱਲ੍ਹੜ ਉਮਰ ਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇਸੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਪੁੱਕੜਦਾਈ ਪਿਆ। ਤਾਮਿਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਹੈ। "ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਦਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਸ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਕਮਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਮੈਂ ਪਹਿਨਦਾ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ - ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ - ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਵੇ।"

ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਇੰਨਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਚਮੇਲੀ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਉਤਰਾਅ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਅਸਥਿਰਤਾ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਸਫ਼ਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਿੰਚਾਈ, ਇਨਪੁਟ ਲਾਗਤ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਵਰਖਾ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਸਦੀਵੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕੋਵਿਡ ਨੇ ਇਸ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜੈਸਮੀਨ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰ-ਲਾਜ਼ਮੀ ਉਤਪਾਦ ਗਰਦਾਨਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਇਸਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਤੱਕ ਪਾਈ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ਾ ਘਾਟਾ ਪਿਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਉਗਾਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ।

ਪਰ ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਕਲਪ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ, ਖਰੀਦਦਾਰ। ਹਾਰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜੈਸਮੀਨ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਚੂਨ ਅਤੇ ਥੋਕ ਦੋਵਾਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਪਰਫਿਊਮ ਫੈਕਟਰੀ ਅਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ ਨਿਰਯਾਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

"ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀਗੇ ਮਾਂਗਧ ਮੱਲੀਗੇਯ ਇਰਕਮ [ਮਦੁਰਈ ਚਮੇਲੀ ਆਪਣੀ ਚਮਕ ਨਹੀਂ ਗੁਆਉਂਦੀ)। ਇੱਥੇ ਫੁੱਲ ਦੀ ਚਮਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਮਨਪਸੰਦ ਫੁੱਲ ਦਾ ਸੁਵਾਨਾ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਹੈ।

ਸਵੇਰੇ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਏ ਜਾਣ ਲਈ ਉੱਚੀ ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਚੀਕਦੇ ਹਾਂ। ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ, ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਵਾਲੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਚੀਕਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਸਾਡੇ ਲਈ ਚਾਹ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਕਿਸਾਨ ਸਵੇਰ ਦੀ ਧੁੱਪ ਅਤੇ ਗਰਮੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਗਰਮ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਹੋਏ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕੁਝ ਦਾ ਟਰਨਓਵਰ 50,000 ਰੁਪਏ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। "ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਸ ਦਿਨ ਇਹ ਫੁੱਲ 1000 ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਵਿਕਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦਿਨ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ 50 ਕਿਲੋ ਫੁੱਲ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਲਈ 50,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋਣਾ ਕਿਸੇ ਲਾਟਰੀ ਜਿੱਤਣ ਵਰਗਾ ਰਿਹਾ।

ਸੋਚੋ, ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਟਰਨਓਵਰ ਕਿੰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ? ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 50 ਲੱਖ ਤੋਂ 1 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। "ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਜੀ ਮੰਡੀ ਹੈ। ਸੌ ਦੇ ਕਰੀਬ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ। ਹਰ ਦੁਕਾਨ ਦਾ ਟਰਨਓਵਰ 50,000 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪੇ ਹੀ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣਾ ਪਏਗਾ।"

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵਪਾਰੀ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਰਕਮ 'ਤੇ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਕਮ ਨਹੀਂ ਬਦਲੀ ਹੈ। "ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਜੋਖਮ ਭਰਿਆ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੈ" ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਨੁਕਸਾਨ ਸਹਿਣਾ ਪਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਕਿਸਾਨ ਭੁਗਤਾਨ ਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ। ਕੋਵਿਡ ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੌਰਾਨ ਇੰਝ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਦੂਜੀ ਫੇਰੀ 2022 ਦੇ ਵਿਨਾਇਕ ਚਤੁਰਥੀ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਗਈ। ਇਸ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਦੋ ਚੌੜੀਆਂ ਲੇਨਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਨਿਯਮਤ ਖਰੀਦਦਾਰ ਇੱਥੇ ਹੁੰਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਿਆ ਫੁੱਟਪਾਥ ਪੁਰਾਣੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਪੁਰਾਣੇ ਫੁੱਲ ਦੀ ਸੜੀ ਹੋਈ ਬਦਬੂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਫੁੱਲ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਦੋਵੇਂ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਬਦਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਸ ਅਜੀਬ ਗੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਤੱਤ ਸਨ। ਇਥੇ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇੰਦੋਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮਲ-ਮੂਤਰ, ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਗੰਧ ਅਤੇ ਕੋਲਤਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚਮੇਲੀ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਘੱਟ ਸੰਘਣਤਾ 'ਤੇ ਇੰਡੋਲ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਗੰਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਸੰਘਣਤਾ ਹੋਣ 'ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੜਾਂਦ ਆਉਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।

ਰਾਮਚੰਦਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਖ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫੁੱਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੈਸਮੀਨ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਖਿੜਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। "ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੱਕ ਚੰਗਾ ਝਾੜ ਮਿਲੇਗਾ। ਪਰ ਦਰ ਘੱਟ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਕਿਲੋ ਦੀ ਕੀਮਤ 100-300 ਰੁਪਏ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਵੇਗੀ। 15 ਮਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੌਸਮ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਵਾ ਚੱਲਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਝਾੜ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਅੱਧੀ ਰੁੱਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਝਾੜ ਹੋਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਝਾੜ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੀਮਤ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਫੁੱਲ ਦੀ ਕੀਮਤ 1,000 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਯਾਨੀ ਕਿ ਨਵੰਬਰ ਅਤੇ ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਉਪਜ 25 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਅਸਮਾਨ ਛੂਹ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। "ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ, ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਵਿਕਣ ਵਾਲ਼ੀ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਨਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਥਾਈ ਮਸਮ [15 ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ 15 ਫਰਵਰੀ] ਵੀ ਵਿਆਹਾਂ ਦਾ ਸੀਜ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੰਗ ਵੱਧ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਰਹਿਣੀ ਹੈ।

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 20 ਟਨ ਜਾਂ 20,000 ਕਿਲੋ ਫੁੱਲ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਧੇ ਮਟੂਟਾਵਨੀ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੌ ਟਨ ਹੋਰ ਫੁੱਲ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਫੁੱਲ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਡਿੰਡੀਗੁਲ, ਥੇਨੀ, ਵਿਰੁਧੁਨਗਰ, ਸਿਵਾਗੰਗਾਈ, ਪੁਡੁਕੋਟਾਈ ਦੇ ਹੋਰ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਪਰ ਫੁੱਲ-ਫੁਲਾਕਾ ਪੈਣ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਸਿੱਧੀਆਂ ਵੰਨਗੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਇਹ ਖੇਤੀ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਵਰਖਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਜਿਸ ਕੋਲ਼ ਇੱਕ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਹਫਤੇ ਇਹਦੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਵੇਗਾ, ਫਿਰ ਬਾਕੀ ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਹਫਤੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਉਪਜ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਖੇਤ ਗਿੱਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੌਦੇ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਖਿੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। "ਫਿਰ ਦਰਾਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨੂੰ 100 ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਮੈਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਚਮੇਲੀ ਨਹੀਂ ਬੀਜਦਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਕਿੱਲੋ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਅਤੇ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਲਗਭਗ 100 ਰੁਪਏ ਦਾ ਖਰਚਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਦੋ-ਤਿਹਾਈ ਹਿੱਸਾ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਖ਼ਰਚਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਕੀਮਤ 100 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇਗਾ।

ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ। ਤੀਰੂਮੰਗਲਮ ਤਾਲੁਕਾ ਦੇ ਮੈਲੂਪਿਲੀਗੁੰਡੂ ਪਿੰਡ ਦੇ 51 ਸਾਲਾ ਚਮੇਲੀ ਕਿਸਾਨ ਪੀ ਗਣਪਤੀ, ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਤੋਂ "ਅਦੀਕਲਮ" ਜਾਂ ਆਸਰਾ ਮਿਲੇਗਾ। "ਫੁੱਲ-ਫੁਲਾਕਾ ਪੈਣ ਸਮੇਂ, ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸਵੇਰੇ, ਦੁਪਹਿਰ, ਸ਼ਾਮ ਵੇਲ਼ੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਲਈ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਰਹੇਗੀ।" ਪੜ੍ਹੋ: ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ: ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਮਗਰ ਲੁਕੇ ਕੁਝ ਕੌੜੇ ਅਹਿਸਾਸ

ਪੰਜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਗਣਪਤੀ ਨੇ ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਉਧਾਰ ਲਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਸਪਲਾਈ ਕਰਕੇ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁਕਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਕਮਿਸ਼ਨ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਉੱਚਾ ਰਿਹਾ - ਇਹ 10 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ 12.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜੈਸਮੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕੌਣ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ। "ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਲੋਕ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਲੋਕ ਪੈਸੇ ਦੀ ਚਾਲ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਬਹੁਤ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੈ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। "ਰੇਟ 500 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਲਾਟ ਜਲਦੀ ਵਿਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਇਸ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ 600 ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੇ, ਅਤੇ ਜੇ ਇਸ ਦੀ ਮੰਗ ਹਾਲੇ ਵੀ ਵੱਧ ਬਣੀ ਰਹੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਗਲੇ ਲਾਟ ਲਈ 800 ਕਹਾਂਗੇ।

ਜਦੋਂ ਉਹ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ "100 ਫੁੱਲ 2 ਆਨੇ, 4 ਆਨੇ, 8 ਆਨੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ਼ ਵੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।

ਉਦੋਂ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਘੋੜਾ ਗੱਡੀਆਂ (ਟਾਂਗਿਆਂ) ਰਾਹੀਂ ਢੋਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਡਿੰਡੀਗੁਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਦੋ ਯਾਤਰੀ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ। "ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਂਸ ਅਤੇ ਤਾੜ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਟੋਕਰੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਲਈ ਹਵਾਦਾਰ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਨਰਮ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ। ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਕੁ ਔਰਤਾਂ ਹੀ ਕਿਸਾਨ ਹੁੰਦੀਆਂ।"

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਗੁਲਾਬ ਵੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ "ਪਨੀਰ ਦਾ ਗੁਲਾਬ (ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂਰਾਦ)" ਕਹਿੰਦੇ। "ਹੁਣ ਅਜਿਹੇ ਫੁੱਲ ਲੱਭਣੇ ਔਖੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਗੁਲਾਬ ਮੱਖੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਰਹਿੰਦੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੰਦੀ ਵੀ ਵੱਢੀ!" ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗੁੱਸਾ ਜਾਂ ਤਲਖੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫੋਨ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਤਿਓਹਾਰਾਂ ਮੌਕੇ ਰੱਥ, ਪਾਲਕੀ, ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੰਦਰਾਂ ਨੂੰ ਦਾਨ ਕੀਤੇ। ਉਹ ਫ਼ੋਨ 'ਤੇ ਸਵਾਈਪ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਦੂਜੀਆਂ ਫ਼ੋਟੋਆਂ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਨ।

ਪਰ ਉਹ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। "ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਲਈ, ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਕੋਲ਼ ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕੋਈ 'ਨੌਜਵਾਨ ਆਦਮੀ' ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਵਿਚਾਰ ਹਨ।

ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ, ਮਾਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਆਂ ਕਿਸੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਪਾਰਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੀਆਂ। ਉਹ ਸਧਾਰਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਉਹ ਮਾਮੂਲੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹਰ ਮਾਲਾ ਇਕਦਮ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਅਤੇ ਚਲਾਕ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸੁਹਜਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਥਾਵੇਂ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਹਿਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

38 ਸਾਲਾ ਜੈਰਾਜ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਕੰਮ ਲਈ ਬੱਸ ਰਾਹੀਂ ਸਿਵਗੰਗਾਈ ਤੋਂ ਮਦੁਰਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਲਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ "ਏ ਟੂ ਜ਼ੈਡ" ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਲਗਭਗ 16 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਾਲਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਾਣ ਨਾਲ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫੋਟੋ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇਸਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਲਾਬ ਦੀਆਂ ਪੱਤੀਆਂ ਦੇ ਹਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਜੋੜੀ ਬਦਲੇ ਉਹ 1,200 ਤੋਂ 1,500 ਰੁਪਏ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਸਾਦੇ ਹਾਰ ਲਈ 200 ਤੋਂ 250 ਰੁਪਏ ਦਿਹਾੜੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਸਾਡੀ ਫੇਰੀ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਾਲਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਭਾਰੀ ਘਾਟ ਸੀ। "ਮਾਲਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ ਵੀ ਚੰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ," ਉਹ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। "ਇੱਕ ਔਰਤ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਦੋ ਕਿੱਲੋ ਜੈਸਮੀਨ ਖਰੀਦ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਰੋਣ ਅਤੇ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ 500 ਰੁਪਏ ਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਦਲੇ ਉਹਨੂੰ 150 ਰੁਪਏ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ 4,000 -5,000 ਮਦੁਰਈ ਜੈਸਮੀਨ ਦੀਆਂ ਕਲ਼ੀਆਂ ਪਰੋਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ 'ਕੁਰੂ' ਜਾਂ 100 ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਢੇਰੀ ਵੇਚਣ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਆਮਦਨੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

ਫੁੱਲ ਪਰੋਣ ਲਈ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿਖਾਇਆ। ਕੇਲੇ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ੍ਹ ਕੇ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਨਾਲ਼ ਕਲ਼ੀ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕਲ਼ੀਆਂ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬਾਹਰ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਗੁੰਦਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਥਾਂ 'ਤੇ ਟਿਕਾਈ ਰੱਖਣ ਧਾਗੇ ਨੂੰ ਘੁੰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੰਝ ਹਰ ਇੱਕ ਲੜ ਦੇ ਬਣਦੇ ਜਾਣ ਨਾਲ਼ ਚਮੇਲੀ ਦਾ ਬੈਂਕ ਜਿਹਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ...

ਉਹ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਬਣਾਉਣਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। "ਇਹ ਕੰਮ ਸਿੱਧਾ ਰੋਜ਼ੀਰੋਟੀ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਹੁਨਰ ਮੈਂ ਵੀ ਸਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਹਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹਾਂ... ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਹੁਨਰ ਹਨ।"

ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਤੋਵਾਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਲ਼ੀਆਂ ਪਰੋਣ ਦਾ ਕੰਮ ਇੱਕ ਕੁਟੀਰ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। "ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੋਏ ਫੁੱਲ ਉੱਥੋਂ ਹੋਰ ਕਸਬਿਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗੁਆਂਢੀ ਕੇਰਲ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ, ਕੋਲ਼ਮ ਅਤੇ ਕੋਚੀਨ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ? ਜੇ ਵਧੇਰੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਆਮਦਨ ਦਾ ਮਾਡਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਜੈਸਮੀਨ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ?

ਫਰਵਰੀ 2023 ਵਿੱਚ, ਪਾਰੀ ਨੇ ਕਸਬੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਤੋਵਾਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਨਾਗੇਰਕੋਇਲ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ, ਤੋਵਾਲਈ ਸ਼ਹਿਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਹਵਾ ਨਾਲ਼ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਨਿੰਮ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਜੈਸਮੀਨ ਦੀਆਂ ਕਲ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਜ਼ੂਰ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਬਣੀ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਕਮਲ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਪੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਪਾਰੀ - ਸਾਰੇ ਆਦਮੀ - ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੈਸਮੀਨ ਇੱਥੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਤਿਰੂਨੇਲਵੇਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਅਤੇ ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰ 1000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੌਦਾ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਲੜੀਆਂ ਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਕਿੱਥੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਿਛਾਂਹ ਗਲ਼ੀਆਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, "ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ।"

ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਾਡੀ ਮੁਲਾਕਾਤ 80 ਸਾਲਾ ਆਰ. ਮੀਨਾ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ। ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕਕ ਕਲ਼ੀ (ਪਿੱਚੀ ਜਾਂ ਜਾਤਿ ਮੱਲੀ) ਚੁੱਕ ਕੇ ਮਾਲ਼ਾ ਬੁਣਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐਨਕ ਨਹੀਂ ਲਾਈ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਸਕਿੰਟਾਂ ਲਈ ਚੁੱਪ ਰਹੀ ਤੇ ਫਿਰ ਹੱਸ ਪਈ। "ਮੈਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ 'ਤੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਪਾਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤੇ ਹੁਨਰ ਨਾਲ਼ ਚੱਲਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ।

ਪਰ ਮੀਨਾ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦਾ ਇਨਾਮ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਜੇ ਉਹ 200 ਗ੍ਰਾਮ ਪਿਚੀ ਜੈਸਮੀਨ ਕਲ਼ੀਆਂ ਪਰੋਂਦੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਹਾੜੀ ਵਜੋਂ 30 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ 2,000 ਕਲ਼ੀਆਂ ਪਰੋਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਲੱਗੇਗਾ। ਜੇ ਉਹ ਇੱਕ ਕਿਲੋ ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀ (ਲਗਭਗ 4,000 - 5,000 ਕਲ਼ੀਆਂ) ਪਰੋਂਦੀ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 75 ਰੁਪਏ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਉਹ ਇੰਨਾ ਕੰਮ ਹੀ ਮਦੁਰਈ ਵਿਖੇ ਕਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਦੁੱਗਣੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹਨ ਕਿ ਤੋਵਾਲਈ ਵਿਖੇ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਮਾਲ਼ਾ ਬਣਾਉਣ ਬਦਲੇ ਵਧੀਆ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹਨ ਤੇ ਚੰਗੇ ਦਿਨੀਂ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਕਮਾ ਲੈਂਦੀ।

ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਮਾਲਾਵਾਂ ਬਣਾਉਣਾ ਵਧੇਰੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਬਾਇਸ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਹ ਕੰਮ ਆਦਮੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ ਮਦੁਰਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 1,000 ਕਿੱਲੋ ਜੈਸਮੀਨ ਦੀਆਂ ਮਾਲਾ ਬਣਾ ਲਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਨਾਲ਼ ਪਰੋ ਕੇ ਬਿਲੇ ਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੇ ਦੇਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ "ਮੋਟਾ ਵਿਡੀਚਿਡਮ" ਭਾਵ ਦੁਪਹਿਰ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਕਲ਼ੀਆਂ ਖਿੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਕਲ਼ੀ ਖਿੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੀ ਕੀਮਤ ਗੁਆ ਬਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹਨ। "ਇਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ 'ਸਿਪਕੋਟ' [ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਸਟੇਟ ਇੰਡਸਟਰੀਜ਼ ਪ੍ਰਮੋਸ਼ਨ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ] ਜਿਹੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਥਾਂ ਦਾ ਏਅਰ-ਕੰਡੀਸ਼ਨਡ ਹੋਣਾ ਵੱਧ ਬਿਹਤਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਕਲ਼ੀਆਂ ਖਿੜ ਨਾ ਜਾਣ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਛੋਹਲੇ ਹੱਥੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਰੋ ਸਕਣ। ਠੀਕ ਕਿਹਾ ਨਾ?" ਅਤੇ ਗਤੀ ਦਾ ਵੀ ਆਪਣਾ ਮਹੱਤਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਲੜੀਆਂ ਸਲਾਮਤ ਤੇ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਰਹਿਣ।

''ਮੈਂ ਜੈਸਮੀਨ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਅਤੇ ਦੁਬਈ ਵਿੱਚ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤਾ। ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਲਈ 36 ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਫੁੱਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਾ ਜਾਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਹੈ ਨਾ?"

ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਨੂੰ ਉਡਾਨ ਭਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਚੀ, ਚੇਨਈ ਜਾਂ ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਰਗੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਫਲਾਈਟ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਦੁਰਈ ਨੂੰ ਜੈਸਮੀਨ ਦਾ ਨਿਰਯਾਤ ਕੇਂਦਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੇਟਾ ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਵੀ ਇਸੇ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। "ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਯਾਤ ਗਲਿਆਰੇ ਅਤੇ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ਼ ਹੀ ਇੱਥੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈਕਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤੋਵਾਲਈ ਜਾਂ ਚੇਨਈ ਜਾਣਾ ਪਏਗਾ। ਹਰੇਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਮਾਪਦੰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੇਧ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਵੇਗਾ," ਉਹ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀ ਕੋਲ਼ 2013 ਤੋਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤ (ਜੀਆਈ ਟੈਗ) ਹੈ। ਪਰ ਪ੍ਰਸੰਨਾ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ।

''ਦੂਜੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਚਮੇਲੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀ ਵਜੋਂ ਮਾਨਤਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।''

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਕਿ ਮਦੁਰਈ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਤਰ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਰ ਵਪਾਰੀ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਹੈ। ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਸੁਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਫੈਕਟਰੀ ਹੋਵੇ ਜੋ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨੂੰ ਡਿਸਟਿਲ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ?

ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਸਾਡੀ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ 2022 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਗਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਉਹ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨਾਲ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਤੱਕ ਜੈਸਮੀਨ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਢਿੱਲੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਟਾਫ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉੱਥੋਂ ਨਿਰਯਾਤ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਤੇ ਬਾਜਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਜਿਨੇਵਾ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੇ ਡਾਕਟਰੇਟ ਖੋਜਕਰਤਾ ਰਘੂਨਾਥ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ: ਇਸ ਦਾ ਕੰਮ ਵਪਾਰਕ ਵਟਾਂਦਰੇ ਨੂੰ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। "ਪਰ ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ, ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਥਾਂ ਦੱਸ ਕੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।''

"ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਕੁਸ਼ਲ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਆਮ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਬੇਲੋੜੀ ਜਾਂ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੰਡੀ ਦੀ ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।''

ਰਘੁਨਾਥ ਇਸ "ਅਖੌਤੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਮੰਡੀ" ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ "ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਧਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ" ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘੇ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ। ਉਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। "ਬੇਸ਼ੱਕ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਅਖੌਤੀ ਅਦਿੱਖ ਹੱਥ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਠੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਜੋ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਬੇਤਾਬ ਹਨ। ਵਪਾਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।"

ਰਘੂਨਾਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤਾਕਤ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਵਜੋਂ ''ਸੂਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਠੀਕ-ਠੀਕ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ'' ਕਿਸੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਖੋਜਪੱਤਰ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਸਮਾਨ ਪਹੁੰਚ ਜਾਤ, ਵਰਗ ਅਤੇ ਲਿੰਗਕ ਕਾਰਕਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਫਾਰਮ ਅਤੇ ਫੈਕਟਰੀ ਤੋਂ ਭੌਤਿਕ ਉਤਪਾਦ ਖਰੀਦਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਓਦੋਂ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਐਪ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਡਾਕਟਰੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਹੈ ਨਾ?" ਉਹ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ।

"ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਉਤਪਾਦਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਜੋਖਮ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਜੋਖਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਖੇਤੀ ਉਪਜ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਦੀ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ।

ਰਘੂਨਾਥ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਛੋਟੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਵੇਰਵਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। "ਅਤੇ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਵੀ। ਆਓ ਇਸ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਲਈਏ। ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਤਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਜਾਂ ਕੀ ਇਸ ਨੂੰ ਬਜ਼ਾਰ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਮੁੱਲ-ਵਰਧਿਤ ਉਤਪਾਦਾਂ ਲਈ ਨਿਰਯਾਤ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਕੇ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ?

ਜੈਸਮੀਨ ਇੱਕ ਕੀਮਤੀ ਫੁੱਲ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਤੱਤ - ਕਲੀਆਂ, ਫੁੱਲ, ਟਾਹਣੀਆਂ, ਜੜ੍ਹਾਂ, ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਤੇਲ - ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸੌਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਰਸੋਈਆਂ ਤੱਕ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਲੱਭਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਤੇ ਉਹ ਸਮਰਪਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ, ਕਿਤੇ ਉਹ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਇੱਛਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। ਸੈਂਡਲਵੁੱਡ, ਕਪੂਰ, ਇਲਾਇਚੀ, ਕੇਸਰ, ਗੁਲਾਬ ਅਤੇ ਜੈਸਮੀਨ - ਹੋਰ ਪਰਫਿਊਮਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵੀ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਦੁਰਲੱਭ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੀਆਂ। ਪਰ ਪਰਫਿਊਮ ਉਦਯੋਗ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।

ਪਰਫਿਊਮ ਉਦਯੋਗ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹੁਣੇ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੈ।

ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਮੁੱਢਲੀ ਅਵਸਥਾ 'ਵਿਸ਼ੇਸ਼' ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਅਰਕ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਗਰੇਡ ਦੇ ਘੋਲਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਾਰ ਅਰਧ-ਠੋਸ ਤੇ ਮੋਮਯੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਚਿਪਕੂ ਅੰਸ਼ ਨੂੰ ਹਟਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਤਰਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠ-ਅਨੁਕੂਲ ਅੰਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਲਕੋਹਲ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇੱਕ ਕਿੱਲੋ 'ਐਬਸੋਲਿਊਟ' ਲਗਭਗ 3,26,000 ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਰਾਜਾ ਪਲਾਨੀਸਵਾਮੀ ਜੈਸਮੀਨ ਸੀਈ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ (ਜੇਸੀਈਪੀਐਲ) ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹਨ। ਕੰਪਨੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਅਰਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੈਸਮੀਨ ਸੰਬਾਕ ਕੰਕਰੀਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਕਿਲੋ ਚਮੇਲੀ ਸੰਬਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਟਨ ਗੁੰਡਾ ਮੱਲੀ (ਜਾਂ ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀ) ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚੇਨਈ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਪਰਫਿਊਮ ਉਦਯੋਗ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, "ਅਸੀਂ ਪਰਫਿਊਮ ਨਹੀਂ ਬਣਾਉਂਦੇ। ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਘਟਕਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਇਤਰ ਜਾਂ ਪਰਫਿਊਮ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।"

ਜੈਸਮੀਨ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ: ਜੈਸਮੀਨ ਗ੍ਰੈਂਡੀਫਲੋਰਮ (ਜੀਨਸ ਮੱਲੀ) ਅਤੇ ਜੈਸਮੀਨ ਸੰਬਾਕ (ਗੁੰਡੂ ਮੱਲੀ)। ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਵਿੱਚ 'ਪੂਰੇ ਜੈਸਮੀਨ ਤਰਲ' ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ 3,000 ਮੈਰੀਸਨ ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੈ। ਗੁੰਡੂਮੱਲੀ ਦੇ 'ਫੁੱਲ ਜੈਸਮੀਨ ਤਰਲ' ਦੀ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ 4,000 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਹੈ।

ਰਾਜਾ ਪਲਾਨੀਸਵਾਮੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਠੋਸ ਅਤੇ 'ਪੂਰਨ' ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱਲ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫੁੱਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵਧਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ 1,000 ਤੋਂ 1,200 ਟਨ ਮਦੁਰਾਈ ਮੱਲੀ [ਗੁੰਡੂ ਮੱਲੀ] ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ 1 ਤੋਂ 1.2 ਟਨ ਜੈਸਮੀਨ ਸੰਬਾਚ 'ਐਬਸੋਲਿਊਟ' ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ 3.5 ਟਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੰਗ ਦੇ ਇਕ-ਤਿਹਾਈ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਫਿਊਮ ਉਦਯੋਗ - ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਉਦਯੋਗ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ - ਕੁੱਲ ਸੰਬਾਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ 5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਖਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜੋ ਨੰਬਰ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਰ ਕਿਸਾਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਏਜੰਟ ਨਾਲ਼ ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਹ ਸਭ ਸਮਝਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ "ਸੈਂਟ ਫੈਕਟਰੀ ਕਿੰਨੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਰਾਜੇ ਨੇ ਸਿਰਫ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਨਾਲ਼ ਦਿੱਤਾ। "ਇੱਕ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਖਪਤਕਾਰ ਹਾਂ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਅਤੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮੁੱਲ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ। ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਵਧੇਰੇ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਫੁੱਲ ਵੇਚਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਊਟੀ ਡਿਵਾਈਸ ਅਤੇ ਪਰਫਿਊਮ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇੰਡਸਟਰੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੈ।

ਇਸ ਫੁੱਲ ਦੀ ਗੱਲ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫਰਾਂਸ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮਦੁਰਈ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਜੈਸਮੀਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਾਹਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਰਫਿਊਮ ਕੰਪਨੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਾਇਓਰ, ਗੁਰੇਲੇਨ, ਲੁਸ਼, ਬੁਲਗਾਰੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸੰਸਾਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਨੇੜਿਓਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਫਰਾਂਸ ਪਰਫਿਊਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ-ਵਿਆਪੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਪਿੱਛਲੇ ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਜੈਸਮੀਨ ਦਾ ਰਸ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ, ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੈਸਮੀਨਮ ਗ੍ਰੈਂਡੀਫਲੋਰਮ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਮੱਲੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਅਤੇ ਇੱਥੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।

1999 ਵਿੱਚ, ਮਸ਼ਹੂਰ ਫ੍ਰੈਂਚ ਪਰਫਿਊਮ ਜੈਡੋਰ ਨੂੰ ਡਾਇਓਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੇ ਪਰਫਿਊਮ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਨੋਟ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, "ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਜੋ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਫੁੱਲ ਹੈ" ਅਤੇ ਇਸ ਆਦਰਸ਼ ਫੁੱਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਜੈਸਮੀਨ ਸੰਬਾਕ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ "ਤਾਜ਼ੇ ਅਤੇ ਹਰੇ ਨੋਟ" ਰਾਜਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ, "ਇਹ ਇੱਕ ਰੁਝਾਨ ਬਣ ਗਿਆ" ਅਤੇ ਡਾਇਰ ਮਦੁਰਈ ਜੈਸਮੀਨ ਨੂੰ "ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜੈਸਮੀਨ ਸੰਬਾਕ" ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬੋਤਲ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਇਸਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੇਖਿਆ ਹੈ।

ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਦੁਰਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਤੋਂ ਫੁੱਲ ਖਰੀਦੇ ਗਏ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਦਾ ਸੀ। ਸਾਲ ਦੇ ਕਈ ਦਿਨ, ਜੈਸਮੀਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ।

ਰਾਜਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸਮਝ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। "ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਖਰੀਦਦਾਰ/ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉੱਥੇ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਖਰੀਦ ਕੀਮਤ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਅਸੀਂ 120 ਦੀ ਕੀਮਤ ਤੈਅ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਕੀਮਤ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ," ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

"ਅਸੀਂ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਦੇਖਾਂਗੇ। ਅਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਇਸ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ 15 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਹੈ – ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਖੁਦ 1991 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ – ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀਜ਼ਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਜਦ ਸਪਲਾਈ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਫੁੱਲ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਖਰੀਦ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।"

ਰਾਜਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੰਨੀ ਅਨਿਯਮਿਤ ਹੈ। "ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦੇ, ਇਹ ਕਿਸੇ ਸਟੀਲ ਫੈਕਟਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਤਾਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਮਸ਼ੀਨ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ਼ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ, ਅਸੀਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਾਲ਼ ਸਿੱਝਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਸਕੀਏ।"

ਉਹ ਦਿਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 20 ਤੋਂ 25 ਦਿਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 12 ਤੋਂ 15 ਟਨ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ, ਸਾਨੂੰ 1 ਤੋਂ 3 ਟਨ ਤੱਕ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਫੁੱਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।"

ਰਾਜਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਕੀਮਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਫੈਕਟਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਮੇਰੇ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣਗੇ। "ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਨਾ ਦੇਖ ਸਕੇ, ਜੋ ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਲਈ ਵਪਾਰਕ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਉਗਾਉਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕਦੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਸਥਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਵੀ ਬਾਕੀ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਫੁੱਲ ਵੀ ਖਰੀਦੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਪਾਰੀ ਖਰੀਦਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਅਰਕ ਵੇਚੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵੇਚਦੇ ਹਨ।''

ਰਾਜਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿਹਤਰ ਖੁਸ਼ਬੂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਚਮੇਲੀ ਨੂੰ ਖਿੜਦੇ ਹੀ ਪ੍ਰੋਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "ਜਦੋਂ ਫੁੱਲ ਖਿੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਰਸਾਇਣਕ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਗੰਧ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ; ਜਦੋਂ ਉਹੀ ਫੁੱਲ ਸੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਬਦਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।"

ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਰਾਜਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਸਾਲ ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਦੁਰਈ ਨੇੜੇ ਆਪਣੀ ਪਰਫਿਊਮ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।

ਫਰਵਰੀ 2023 ਦਾ ਮਦੁਰਈ ਦੌਰਾ ਮਟੂਥਵਾਨੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਉੱਥੇ ਤੀਜੀ ਫੇਰੀ ਸੀ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਜ਼ਾਰ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ। ਭੀੜ ਇੰਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਚਮੇਲੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ। ਪਰ ਹੋਰ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਗੁਲਾਬ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ, ਰਜਨੀਗੰਦਾ ਅਤੇ ਗੇਂਦੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਰਜੋਰਮ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਪਲਾਈ ਘੱਟ ਸੀ, ਪਰ ਜੈਸਮੀਨ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲ਼ੇ 1,000 ਰੁਪਏ ਕਿੱਲੋ ਭਾਅ 'ਤੇ ਵੇਚੀ ਗਈ ਸੀ। ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹਦਾ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸ਼ੁੱਭ ਦਿਨ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਸਧਾਰਣ ਦਿਨ ਹੋਇਆ। ਪਰ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਜਿਓਂ ਪੰਘੂੜਾ ਰਿਹਾ।

ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਮਦੁਰਈ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਗੁਆਂਢੀ ਡਿੰਡੀਗੁਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੀਲਾਕੋਟਾਈ ਤਾਲੁਕਾ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕੀਏ ਜੋ ਰਾਜਾ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੈਸਮੀਨ - ਗ੍ਰੈਂਡੀਫਲੋਰਮ ਅਤੇ ਸੰਬਾਕ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਥੇ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਸਭ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੀ।

ਮੱਲੀ ਉਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਵਾਲੀ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਕਿਸਾਨ ਮਾਰੀਆ ਵੇਲੰਕਨੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੇ ਝਾੜ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਬੱਕਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਾਉਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਹੈ।

ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ,"ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਮਦੁਰਈ ਮੱਲੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਹਿੱਸੇ 'ਤੇ ਉਗਾਏ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਪੌਦਿਆਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, "ਜਦੋਂ ਇੰਝ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਝਾੜ ਦੁੱਗਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਈ ਵਾਰ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਕੁਝ ਬੱਕਰੀਆਂ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਖੇਤ ਨੂੰ ਦਸ ਦਿਨ ਸੁੱਕਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿਓ ਅਤੇ ਫਿਰ ਖ਼ਾਦ ਪਾ ਦਿਓ ਤਾਂ ਪੰਦਰਵੇਂ ਦਿਨ ਤੱਕ ਨਵੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਆਉਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਅਤੇ ਪੱਚੀਵੇਂ ਦਿਨ ਤੱਕ, ਤੁਹਾਡੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬੰਪਰ ਫਸਲ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਉਹ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। "ਬੱਕਰੀਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਚਰਨ ਨਾਲ਼ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਖਿੜਨ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਬੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਤੱਕ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਦਹੁਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਕਰੀਆਂ ਪੱਤੇ ਖਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਖਾਦ ਵੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬੱਕਰੀ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਲਈ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਮੰਗਦੇ। ਉਹ ਸਿਰਫ ਚਾਹ ਅਤੇ ਵਡਾ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬੱਕਰੀ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਚਰਨ ਲਈ ਛੱਡਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਆਜੜੀਆਂ ਇਸ ਕੰਮ ਬਦਲੇ 500 ਰੁਪਏ ਫੀਸ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ।

ਜੇ.ਸੀ.ਈ.ਪੀ.ਐਲ. ਦੀ ਡਿੰਡੀਗੁਲ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਡੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਨੂੰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਪਲਾਂਟ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਕਰੇਨਾਂ, ਪੁਲੀਆਂ, ਡਿਸਟਿਲਰਾਂ ਅਤੇ ਕੂਲਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ 'ਕਨਸੰਟ੍ਰੇਟਸ' ਅਤੇ 'ਐਬਸੋਲਿਊਟਸ' ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਗਏ, ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਫੁੱਲ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਫਰਵਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਝਾੜ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਹੋਰ ਬਦਬੂਆਂ ਦੇ ਸਾਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਚਮਕਦੀਆਂ ਸਟੇਨਲੈੱਸ ਸਟੀਲ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਨਾਸਾਂ ਵਿਚ ਭਰ ਰਹੇ ਸੀ। ਇਹ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਤੇ ਮੁਸਕਾਨ ਸੀ।

51 ਸਾਲਾ ਵੀ ਕਟੀਰੋਲੀ, ਜੋ ਜੇਸੀਈਪੀਐਲ ਵਿਖੇ ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਹਨ, ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸੁੰਘਣ ਲਈ 'ਐਬਸੋਲਿਊਟ' ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੰਨੇ ਦੀਆਂ ਟੋਕਰੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਲੈਮੀਨੇਟਡ ਚਾਰਟ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਗੰਧਾਂ ਦੀ 'ਸੰਪੂਰਨ' ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਪੂਰਨਤਾ' ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ 'ਤੇ ਸਾਡੇ ਜਵਾਬਾਂ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਹਨਾਂ ਮਹਿਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਚੰਪਾ ਦੀ - ਮਿੱਠੀ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਲੀ। ਅਤੇ, ਦੂਜਾ ਰਜਨੀਗੰਧਾ ਦਾ ਹੈ - ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਤਿੱਖਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਗੁਲਾਬਾਂ ਦਾ 'ਸੰਪੂਰਨ' ਦਿੰਦਾ ਹੈ - ਪਹਿਲਾ ਬਹੁਤ ਨਰਮ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਡੋਬ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਰਮ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਗੰਧ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਗੁਲਾਬੀ ਅਤੇ ਚਿੱਟੇ ਕਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨਰਮ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਫੁੱਲ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ, ਕ੍ਰਿਸੈਂਥੇਮਮਮਜ਼ - ਜਿਸ ਦੀ ਗੰਧ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਵਿਆਹ ਸਮਾਰੋਹ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਮਹਿੰਗੇ ਅਤੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਮਸਾਲੇ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨ ਹਨ। ਮੇਥੀ ਦੀ ਗੰਧ ਇੱਕ ਗਰਮ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੜ੍ਹੀ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਪਕਾਏ ਭੋਜਨ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹਿਕਾਂ 'ਤੇ ਭਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੰਧਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕਾਟੀਰੋਲੀ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, "ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ, ਮਿੱਠੀ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ [ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਸਤੂਰੀ), ਹਰਿਆਲੀ, ਫਲਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ, ਹਲਕੀ ਤਿੱਖੀ," ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਰੁਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੀ ਮਨਪਸੰਦ ਖੁਸ਼ਬੂ ਕੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਦਾ ਨਾਮ ਲਵੇਗਾ.

"ਵਨੀਲਾ," ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟੀਮ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਪਨੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵਨੀਲਾ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਅਤਰ ਬਣਾਉਣੇ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਮਦੁਰਾਈ ਮੱਲੀ ਤੋਂ ਬਣਾਉਂਦੇ। ਉਹ ਪਰਫਿਊਮ ਉਦਯੋਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮੱਗਰੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਮੋਹਰੀ ਕੰਪਨੀ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਮਦੁਰਈ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਹੀ, ਕਿਸਾਨ ਹਰੇ ਭਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚਮੇਲੀ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਫੈਕਟਰੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲ-ਫੁਲਾਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਮੇਲੀ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਵੇਗੀ - ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਆਹ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸੱਜਣਾ ਤੇ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਟੋਕਰੀ ਵਿੱਚ ਪਈ ਰਹਿਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿਰੀ ਰਹਿਣਾ। ਪਰ ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ ਉਹਦੀ ਪਵਿੱਤਰ ਮਹਿਕ ਵੀ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇਗੀ।

ਇਸ ਖੋਜ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਅਜ਼ੀਮ ਪ੍ਰੇਮਜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਵਿੱਤੀ ਮਦਦ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇਸਦੇ ਰਿਸਰਚ ਫੰਡਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 2020 ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ