গোপীনাথ নাইকবাড়ী মুম্বাইলৈ পদব্ৰজে হ’বলগীয়া প্ৰতিবাদী সমদলত ভাগ লোৱাৰ বাবে নাচিকলৈ আহিছিল৷ "আমি এবছৰ অপেক্ষা কৰিলো, কিন্তু চৰকাৰে আমাৰ এটাও দাবী পুৰণ নকৰিলে৷ এইবাৰ আমাৰ দাবীসমূহ কাৰ্যকৰ নকৰালৈকে আমি উভতি নাযাও৷" মহাৰাষ্ট্ৰৰ আহমেদনগৰ জিলাৰ অকোলা তালুকৰ তাম্ভোল গাঁৱৰ ৮৮ বৰ্ষীয় কৃষকজনে ক’লে৷

নাইকবাড়ীয়ে চাৰি একৰ মাটিত খেতি কৰিছিল৷ তাৰে এক একৰ মাটিৰ মালিক তেঁও নিজে আৰু বাকীখিনি মাটি বন বিভাগৰ৷ কিন্তু বিগত এবছৰ ধৰি তেঁও কেৱল এক একৰ মাটিতে খেতি কৰি আহিছে৷ "গাঁৱত পিয়াহৰ পানীটুপিও নাই৷ খেতি ক’ৰপৰা কৰিম?" নাচিক জিলাৰ বিলহোলি গাঁৱৰ দাঁতিত তেঁও মোক এই প্ৰশ্ন কৰিলে৷ তাৰ পৰাই ২১ ফেব্ৰুৱাৰীৰ দিনা দুপৰীয়া ২ বাজি ৩০ মিনিটত হাজাৰ হাজাৰ কৃষকে দুপৰীয়াৰ আহাৰ খোৱাৰ বাবে ৰৈছিল৷ তেঁও নাচিকৰ পৰা ইয়ালৈকে ১০ কিলোমিটাৰ বাট তিনি ঘণ্টাত অতিক্ৰম কৰি আহি এইখিনি পাইছিল৷ অকোলা তালুকৰ প্ৰায় ২৫০ জনমান কৃষক নাইকবাড়ীৰ সৈতে তালৈ আহিছিল৷

তেঁও খেতিত লগোৱা ব’ৰৱেল এবছৰ আগতে শুকাই গ’ল৷ এতিয়া প্ৰতি ছদিনত এবাৰকৈ চৰকাৰী পানীৰ টেংকিৰে গাঁৱত খোৱাপানী দিয়া হয়

নাইকবাড়ী আৰু তেঁওৰ পৰিয়ালে প্ৰতিবছৰে ছয়াবিন, বাদাম, মুগ, মথ, পিয়াজ আৰু বাজৰাৰ খেতি কৰি আহিছিল৷ কিন্তু তেঁওৰ খেতিত লগোৱা ব’ৰৱেলটো এবছৰ আগতে শুকাই গ’ল৷ এতিয়া ছদিনৰ মুৰে মুৰে এদিনকৈ চৰকাৰী পানীৰ টেংকী গাঁৱলৈ খোৱাপানী দিবলৈ আহে৷ নাইকবাড়ীয়ে ২০১৮ত গ্ৰাম সমবায় সমিতিৰ পৰা ২৭ হাজাৰ টকা কৃষি ঋণ লৈছিল৷ "এতিয়া আমি আধা একৰ মাটিত পিয়াজৰ খেতি কৰো৷ কিন্তু পানী এটোপাও নাপাই পিয়াজবোৰ শুকাই গ’ল..." তেঁও কয়৷ ৮৮ বৰ্ষীয় বৃদ্ধ নাইকবাড়ীয়ে ঋণ মাৰিব পাৰিব নে নোৱাৰে তাকে লৈ চিন্তাত পৰিছে৷ "মই কি কৰিম?" তেঁও কপালত চিন্তাৰ ৰেখা৷

নাইকবাড়ীয়ে ২০১৮ত মুম্বাইৰ পৰা নাচিকলৈ দীঘলীয়া মিচিলত ভাগ ল’বলৈ আহিছিল৷ তাৰপিছত নবেম্বৰত কিষাণ মুক্তি মৰ্চাৰ কাৰণে দিল্লীলৈ গৈছিল৷ তেঁওৰ পত্নি বিজলবাঈ এই প্ৰতিবাদী সমদলবোৰত ভাগ ল’ব নোৱাৰিলে৷ কিয়নো "তাই গাঁৱত এজনী গায় আৰু দুটা ছাগলী চোৱাচিতা কৰে," নাইকবাড়ীয়ে কয়৷ তেঁওৰ ল’ৰা বালাচাহেব (৪২) এজন কৃষক৷ দুজনী কন্যা বিঠাবাঈ আৰু জনাবাঈ বিবাহিত আৰু গৃহিণী৷ আৰু দুজনী কন্যা ভাগ্যৰথী আৰু গংগুবাঈৰ মৃত্যু হৈছে৷

এটা দশক আগতে গোপীনাথ আৰু বিজলবাঈয়ে জীৱিকাৰ বাবে নিজৰ গাঁৱতে বিড়ি বনাইছিল৷ "১০০০ বিড়ি বনোৱাৰ বাবদ ঠিকাদাৰে আমাক ১০০ টকা দিছিল৷" এনেকৈ তেঁওৰ মোটামুটি ২০০০ টকা মাহে আয় হৈছিল৷ কিন্তু তেঁও কয় যে বিড়ি বনোৱা পাতৰ অভাৱ হোৱা কাৰণে অকোলা তালুকত প্ৰায় এটা দশক পূৰ্বে বিড়ি উদ্যোগটো বন্ধ হৈ গ’ল৷

PHOTO • Sanket Jain

গোপীনাথ নাইকবাড়ী সেই হাজাৰ কৃষকৰ মাজৰ এজন যিয়ে দ্বিতীয়বাৰ মুম্বাইলৈ দীঘলীয়া প্ৰতিবাদী সমদলত ভাগ ল’বলৈ নাচিকৰ পৰা আহিছে

নাইকবাড়ী এতিয়া মূলত_ পৰিয়ালৰ গৰু-ছাগলীৰ চোৱাচিতা কৰে৷ কেতিয়াবা খেতিৰ কামতো লাগে৷ তেঁওৰ ল’ৰাই মাটিখিনিত খেতি কৰে৷ সঞ্জয় গান্ধী নিৰাধৰ পেঞ্চন যোজনাৰ অধীনত তেঁও মাহে ৬০০ টকাকৈ পায়৷ "এই ৬০০ টকাৰে আমি কি কৰিম?" তেঁও সোধে৷ "আমি দাবী জনাইছো যে আমাৰ পেঞ্চন ৩০০০ টকালৈ বঢ়াওক৷"

"এইবাৰ যদি চৰকাৰে আমাৰ দাবীবোৰ পূৰণ নকৰে, তেন্তে আমি মুম্বাইৰ পৰা উভতি নাহো৷ মুম্বাইতে মৰি যোৱাই ভাল৷ এনেও গাঁৱত খেতিয়েই আমাক মৃত্যুৰ গৰাহলৈ ঠেলি নিছে৷"

পুনশ্চঃ : ২১ ফেব্ৰুৱাৰীৰ দিনা নিশা মিচিলৰ আয়োজক সৰ্বভাৰতীয় কিষাণ সভাই চৰকাৰী প্ৰতিনিধিৰ সৈতে পাঁচ ঘণ্টাজোৰা আলোচনাৰ অন্তত প্ৰতিবাদী কাৰ্যসূচী প্ৰত্যাহাৰ কৰে৷ চৰকাৰে কৃষকৰ সকলো দাবী পুৰণ কৰিব বুলি লিখিত অংগীকাৰ কৰাৰ পিছত কাৰ্যসূচী প্ৰত্যাহাৰ কৰা হয়৷ ‘আমি নিৰ্ধাৰিত সময়সূচীৰ ভিতৰত প্ৰতিটো সমস্যা সমাধান কৰিম আৰু প্ৰতি দুমাহৰ মুৰে মুৰে অগ্ৰগতিৰ খতিয়ান ৰখাৰ কাৰণে বৈঠক পাতিম,’ জলসম্পদৰ ৰাজ্যিক মন্ত্ৰী গিৰিশ মহাজনে প্ৰতিবাদী দলটোক উদ্দ্যেশী ঘোষণা কৰিলে৷ ‘আপোনালোকে (কৃষক আৰু কৃষিশ্ৰমিক) মুম্বাইলৈ এনেদৰে মুৰৰ ঘাম মাটিত পেলাই আহিবলগীয়া নহয়৷ এই চৰকাৰ হৈছে জনতাৰ কথা শুনা চৰকাৰ৷ আপোনালোকে দুনাইবাৰ যাতে এনেদৰে মৰ্চা উলিয়াবলগা নহয় তাৰ বাবে আমি আমাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিসমূহ বাস্তবায়িত কৰিম৷

অনুবাদঃ পংকজ দাস

Sanket Jain

Sanket Jain is a journalist based in Kolhapur, Maharashtra. He is a 2022 PARI Senior Fellow and a 2019 PARI Fellow.

Other stories by Sanket Jain
Translator : Pankaj Das

Pankaj Das is Translations Editor, Assamese, at People's Archive of Rural India. Based in Guwahati, he is also a localisation expert, working with UNICEF. He loves to play with words at idiomabridge.blogspot.com.

Other stories by Pankaj Das