ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ଶବରପଡ଼ାରେ ପହଞ୍ଚିଲି, ରାତି ହୋଇଯାଇଥିଲା। ବନ୍ଦୁଆନ୍ ତାଲୁକ ଅନ୍ତର୍ଗତ କୁଞ୍ଚିଆ ଗାଁ କଡ଼ରେ ରାସ୍ତାଠାରୁ ଦୂରରେ 11ଟି ଘର ଅବସ୍ଥିତ – ଛୋଟ ଛୋଟ କଚ୍ଚା ଘରଗୁଡ଼ିକ ସୱର ସମୁଦାୟଙ୍କର (ଯାହାଙ୍କୁ ଶବର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ) ।
ଅନ୍ଧାରରେ ଅଧା ଦିଶୁଥାଏ ସେମାନଙ୍କ ଘର, ଜଙ୍ଗଲର ଆରମ୍ଭକୁ ସୂଚାଏ, ଆଗକୁ ବଢ଼ିବା ସହ ଏହା ଅଧିକ ଘଞ୍ଚ ହୋଇଯାଏ ଏବଂ କ୍ରମେ ଦୁଆରସିନୀ ପାହାଡ଼ ସହ ମିଶିଯାଏ । ଶାଳ, ଶାଗୁଆନ, ପିଆଶାଳ ଏବଂ ପଲାଶ ଗଛର ଏହି ଜଙ୍ଗଲ ହେଉଛି ଖାଦ୍ୟ - ଫଳ, ଫୁଲ ଏବଂ ପନିପରିବା ଏବଂ ଜୀବିକାର ଉତ୍ସ ।
ଶବର ସମୁଦାୟ, ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ଉଭୟ ବି-ମୁକ୍ତ ଜନଜାତି (DNT) ଏବଂ ଅନୁସୂଚିତ ଜନଜାତି ଭାବରେ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ । ଉପନିବେଶକାରୀ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ଅପରାଧିକ ଆଦିବାସୀ ଅଧିନିୟମ (CTA) ଦ୍ୱାରା ଅନେକ ଜନଜାତିଙ୍କ ସହ ସେମାନଙ୍କୁ ‘ଅପରାଧୀ’ ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ। ୧୯୫୨ ମସିହାରେ, ଭାରତ ସରକାର ଏହି ଅଧିନିୟମକୁ ରଦ୍ଦ କରିଦେଲେ ଏବଂ ଏହି ଜନଜାତିମାନଙ୍କୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ବି-ମୁକ୍ତ ଜନଜାତି (DNTs) କିମ୍ବା ଯାଯାବର ଜନଜାତି (NTs) ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି।
ଆଜି ବି ଶବରପଡ଼ା(ସବରପାରା ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା)ରେ ରହୁଥିବା ପରିବାର ଜୀବିକା ପାଇଁ ଜଙ୍ଗଲ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି। ୨୬ ବର୍ଷୀୟ ନେପାଳୀ ଶବର ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ । ସେ ତାଙ୍କ ସ୍ୱାମୀ ଘଲ୍ଟୁ, ଦୁଇ ଝିଅ ଏବଂ କୁନି ପୁଅ ସହିତ ପୁରୁଲିଆ ଜିଲ୍ଲାର କଚ୍ଚା ଘରେ ରୁହନ୍ତି। ସବୁଠୁ ବଡ଼ ଝିଅ ନଅ ବର୍ଷର, ଏବେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଶ୍ରେଣୀରେ ପାଠ ପଢୁଛି । ଦ୍ୱିତୀୟ ସନ୍ତାନ ଛୋଟ ପିଲା ଏବଂ ସବା ସାନ ଛୁଆ ତା’ର ମା’ କ୍ଷୀର ଛାଡ଼ିନି । ପରିବାରର ରୋଜଗାର ଶାଳ (ଶୋରିଆ ରୋବସ୍ତା) ପତ୍ର ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ।
ନେପାଳୀ ଶବର (ଡାହାଣ) ତାଙ୍କ ସାନ ଝିଅ ହେମାମାଲିନୀ ଓ ପୁଅ ସୁରଦେବଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କ ଘର ବାହାରେ ବସିଛନ୍ତି । ପତ୍ର ପ୍ଲେଟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବା ପାଇଁ ସେ ଶାଳ ପତ୍ରକୁ ଏକ ଛୋଟ ବାଉଁଶ କାଠିରେ ଯୋଡୁଛନ୍ତି
ଗାଁର ୧୧ଟି ପରିବାର ମଧ୍ୟରୁ ସାତଟି ପରିବାର ଶାଳ ଗଛ ପତ୍ରରେ ତିଆରି ପ୍ଲେଟ ତିଆରି କରି ବିକ୍ରି କରନ୍ତି । ଏହି ଗଛ ଦୁଆରସିନୀ ଜଙ୍ଗଲରେ ଅଛି । ଏକ ଜଙ୍ଗଲ ଯାହା ପାହାଡ଼ ଉପର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଲମ୍ବିଛି । ଏହି ପାହାଡ଼ ଗାଁର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରୁଛି । ନେପାଳୀ କୁହନ୍ତି, ‘‘ନ’ ବଜେ ୟାହାଁ ସେ ଜାତେ ହେ । ଏକ ଘଣ୍ଟା ଲଗ୍ତା ହେ ଦୁଆରସିନୀ ପହଁଚେ ମେ । (ଆମେ ସକାଳ ପ୍ରାୟ ନ’ଟା ବେଳେ ଏଠାରୁ ଯାଉ । ଦୁଆରସିନୀରେ ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଆମକୁ ଏକ ଘଣ୍ଟା ଲାଗେ) ।’’
ଦମ୍ପତିଙ୍କୁ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଯିବା ପୂର୍ବରୁ ଖାଦ୍ୟ ରାନ୍ଧିବାକୁ ହୁଏ ଏବଂ ନେପାଳୀ ତାଙ୍କ ଘର ସାମ୍ନା ଅଗଣାରେ କାମ କରୁଥାନ୍ତି । ପିଲାମାନଙ୍କୁ ଏବଂ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ଖାଇବାକୁ ଦେବାକୁ ପଡ଼େ, ବଡ ଝିଅକୁ ସ୍କୁଲକୁ ପଠାଇବାକୁ ହୁଏ, ସବୁଠୁ ସାନ ଶିଶୁକୁ ଦ୍ୱିତୀୟ ସନ୍ତାନ ଯତ୍ନରେ ଛାଡି ଦିଆଯାଏ । ଆଖପାଖରେ ଯଦି କୌଣସି ପଡ଼ୋଶୀ ଅଛନ୍ତି, ସେମାନେ ହୁଏତ ତାଙ୍କ ପିଲାମାନଙ୍କ ଉପରେ ନଜର ରଖିପାରନ୍ତି ।
ଦୁଆରସିନୀ ଜଙ୍ଗଲରେ ପହଞ୍ଚିବା ମାତ୍ରେ ସ୍ୱାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ କାମ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ୩୩ ବର୍ଷୀୟ ଘାଲ୍ଟୁ ଗଛ ଉପରକୁ ଚଢ଼ି ଏକ ଛୋଟ ଛୁରୀରେ ଛୋଟ ଏବଂ ବଡ଼ ପତ୍ର କାଟନ୍ତି । ଏହି ସମୟରେ ସହଜରେ ହାତ ପାଉଥିବା ଆଖପାଖରେ ଥବା ଗଛଗୁଡ଼ିକରୁ ପତ୍ର ତୋଳନ୍ତି ନେପାଳୀ । ସେ କୁହନ୍ତି, ‘‘ବାରା ବଜେ ତକ୍ ପତ୍ର ତୋଡ୍ତେ ହେ, ଦୋ ତିନ୍ ଘଣ୍ଟା ଲଗ୍ତା ହେ (ଆମେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ପ୍ରାୟ ୧୨ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପତ୍ର କାଟିଥାଉ ଓ ତୋଳିଥାଉ, ଏହା ଦୁଇରୁ ତିନି ଘଣ୍ଟା ଲାଗେ)।’’ ସେମାନେ ମଧ୍ୟାହ୍ନ ସୁଦ୍ଧା ଘରକୁ ଫେରନ୍ତି ।
‘‘ଆମେ ଘରେ ପହଁଚିବା ପରେ ପୁଣି ଥରେ ଖାଇଥାଉ।” ଏହା ପରେ ଘାଲ୍ଟୁ ବିଶ୍ରାମ ନିଏ । ତାଙ୍କ ପାଇଁ ଏହା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ, କିନ୍ତୁ ନେପାଳୀ କ୍ୱଚିତ୍ ବିଶ୍ରାମ ନିଅନ୍ତି । ସେ ପତ୍ରରୁ ଥାଳି ତିଆରି କରିବା ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି । ଗୋଟିଏ ଥାଳି ପାଇଁ ଆଠରୁ ଦଶ ଶାଳ ପତ୍ର ଲାଗିଥାଏ, ପତଳା ବାଉଁଶ କାଠିରେ ଏହାକୁ ସଂଯୋଗ କରାଯାଏ । ଘାଲ୍ଟୁ କୁହନ୍ତି, ‘‘ମୁଁ ବଜାରକୁ ବାଉଁଶ କିଣିବାକୁ ଯାଏ। ଗୋଟିଏ ଖଣ୍ଡର ମୂଲ୍ୟ ୬୦ ଟଙ୍କା ଏବଂ ଏହା ତିନିରୁ ଚାରି ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲି ଯାଇପାରେ । ନେପାଳୀ ହିଁ ବାଉଁଶକୁ କାଟି ଛୋଟ ଛୋଟ କରିଦିଏ ।’’
ଗୋଟିଏ ଥାଳି ତିଆରି କରିବାକୁ ନେପାଳୀକୁ ଏକ ମିନିଟ୍ କିମ୍ବା ଦୁଇ ମିନିଟ୍ ଲାଗେ । ସେ କୁହନ୍ତି, ‘‘ଆମେ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ୨୦୦-୩୦୦ ଖଲି ପତ୍ର ତିଆରି କରିପାରୁ ।’’ ଖାଲି ପତ୍ତା ବା ଥାଲା ହେଉଛି ପତ୍ର ପ୍ଲେଟ ପାଇଁ ଶବରମାନଙ୍କ ଭାଷା । ଯଦି ନେପାଳୀ ଦିନରେ ଆଠ ଘଣ୍ଟା କାମ କରେ ତେବେ ଟାର୍ଗେଟରେ ପହଞ୍ଚିପାରେ ।
ନେପା ଳି ର ସ୍ୱାମୀ ଘାଲ୍ଟୁ ଶବର କୁହନ୍ତି , ‘'ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ବାଉଁଶ କିଣିବାକୁ ବଜାରକୁ ଯାଏ , ସେତେବେଳେ ମୁଁ ଗୋଟିଏ ଖଣ୍ଡ ପାଇଁ ଷାଠିଏ ଟଙ୍କା ଦେଇଥାଏ , ଯାହା ୩-୪ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଚାଲିଯାଏ । ବାଉଁଶ ଖଣ୍ଡକୁ କାଟିବା କାମ ନେପାଳୀ କରିଥାଏ'
ନେପାଳୀ ପ୍ଲେଟ ତିଆରି କରେ ଏବଂ ଘାଲ୍ଟୁ ବିକାବିକି କାମ ସମ୍ଭାଳେ ।
‘‘ଆମେ ଅଧିକ ରୋଜଗାର କରୁନାହୁଁ । ପ୍ରତି ୧୦୦ ପ୍ଲେଟ ପାଇଁ ଷାଠିଏ ଟଙ୍କା? ଗୋଟିଏ ଦିନର କାମ ପାଇଁ ଆମେ ପ୍ରାୟ ୧୫୦ ରୁ ୨୦୦ ଟଙ୍କା ପାଇଥାଉ । ଜଣେ ଆମ ଘର ନିକଟକୁ ଆସି ଆମଠାରୁ ଏଗୁଡ଼ିକ କିଣିନିଅନ୍ତି ।’’ - ଘାଲ୍ଟୁ କୁହନ୍ତି । ପ୍ରତି ପ୍ଲେଟ ପାଇଁ ୬୦ ରୁ ୮୦ ପଇସା ମଧ୍ୟରେ ବିକ୍ରି ହୁଏ । ଏବଂ ସେମାନେ ଦୁଇ ଜଣ ମିଶି ଦିନକୁ ୨୫୦ ଟଙ୍କା ରୋଜଗାର କରିବା, ରାଜ୍ୟରେ MGNREGA ଅଧୀନରେ ଥିବା ଅଣକୁଶଳୀ ଶ୍ରମିକଙ୍କ ଦୈନିକ ମଜୁରୀ ହାରଠାରୁ ବହୁତ ଖରାପ ଅଟେ ।
ନେପାଳୀ କେତେ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରନ୍ତି, ମୁଁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଗଲା ବେଳେ ରକ୍ଷାତ୍ମକ ଢଙ୍ଗରେ ଘାଲ୍ଟୁଙ୍କ ସମର୍ଥନରେ ନେପାଳୀ କୁହନ୍ତି, ‘‘ସେ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି । ପରିବା ବେପାରୀଙ୍କ ପାଇଁ ସେ କାମ କରନ୍ତି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ଯେତେବେଳେ ସେମାନେ ତାଙ୍କୁ ଡାକନ୍ତି ଏବଂ ସେହି ଦିନ ୨୦୦ ଟଙ୍କା ପାଆନ୍ତି । ସପ୍ତାହରେ ପ୍ରାୟ ଦୁଇ-ତିନିଥର ।’’
ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ ନେପାଳୀ ଆହୁରି କୁହନ୍ତି, ‘‘ଏହି ଘର ମୋ ନାମରେ ଅଛି। କିଛି ସମୟ ପରେ ହସର ଏକ ଧାର ଫୁଟି ଉଠେ । ତାଙ୍କ ଆଖି ଚମକି ଉଠେ, ସେଥିରେ ଏହି ଛୋଟ ମାଟି ଘରର ପ୍ରତିଫଳନ ଦେଖାଯାଏ ।
ଅନୁବାଦ : ଓଡ଼ିଶାଲାଇଭ୍
