ୟବତମାଲରେ ଭୟର ବାତାବରଣ

ଜୁଲାଇରୁ ନଭେମ୍ବର ୨୦୧୭ ମଧ୍ୟରେ ବିଦର୍ଭର କପା ଚାଷ ହେଉଥିବା ଜିଲ୍ଳା ମୁଖ୍ୟତଃ ୟବତମାଲରେ ଅଚାନକ ଅସ୍ଥିରତା , ମୁଣ୍ଡ ବୁଲାଇବା, ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଖରାପ ହୋଇଯିବା ଏବଂ ପେଟଯନ୍ତ୍ରଣା ସଂପର୍କରେ ଅଭିଯୋଗ କରି ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟାରେ ଲୋକ ହସ୍ପିଟାଲକୁ ଆସିବାରେ ଲାଗିଲେ । ସେମାନେ ସମସ୍ତେ କପା ଚାଷୀ ବା ଶ୍ରମିକ ଥିଲେ ଯେଉଁମାନେ କି ନିଜ ନିଜ ଜମିରେ କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ କରୁଥିବା ସମୟରେ ବିଷ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଥିଲେ । ଅତି କମରେ ୫୦ ଜଣ ମଲେ , ୧,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ କିଛି ମାସ ଧରି ଅସୁସ୍ଥ ରହିଲେ ।

ତିନିଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇଥିବା ସିରିଜର ଏହି ଦ୍ୱିତୀୟ ଆଲେଖ୍ୟରେ ପରୀ ସେହି ଅଞ୍ଚଳରେ କ ’ଣ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ତଦନ୍ତକାରୀ ଦଳ କ’ଣ ପାଇଲା ସେ ସଂପର୍କରେ ଆଲୋକପାତ କରିଛି ।

ତା ’ପରେ ଆମେ ବିଦର୍ଭରେ କ’ଣ ପାଇଁ ଏତେ ଅଧିକ କୀଟନାଶକ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଛି ସେହି  ବିଷୟରେ ଜାଣିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ କରିବା । ଏବଂ କ ’ଣ ପାଇଁ ବିଟି କପା-ଗୁଣସୂତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଥିବା ଏକ ପ୍ରଜାତି ଯାହାକି ବଲୱର୍ମମାନଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାରେ ସକ୍ଷମ ବୋଲି ଦାବି କରାଯାଉଥିଲା, ବର୍ତ୍ତମାନ ସେହି କୀଟ ଦ୍ୱାରା ଆକ୍ରାନ୍ତ ହେଉଛି ତାହା ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବା । ପିଙ୍କ ବଲୱର୍ମ ଏବେ ଏକ ପ୍ରତିଶୋଧମୂଳକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ନେଇ ଫେରିଛି -ତା’ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପକଭାବେ ଧ୍ୱଂସ ହେଉଛି ।

ବିଷ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିବାର ଧକ୍କାରୁ ଏବେ ଯାଏ ମୁକ୍ତ ହୋଇପାରିନାହାନ୍ତି ସଞ୍ଜୟ ଭୋର୍ଖଡେ। ସେ କହନ୍ତି, ‘ ମୁଁ ପ୍ରାୟ ମୋ ଦୃଷ୍ଟି ଶକ୍ତି ହରାଇସାରିଥିଲି। କିନ୍ତୁ ରକ୍ଷା ପାଇଗଲି। ମୁଁ ଏବେ ବି ଆଖିରେ ଜ୍ୱଳନ ଓ କ୍ଲାନ୍ତି ଅନୁଭବ  କରୁଛି। ’

ଅନ୍ଧ ସଂପ୍ରଦାୟର ଜଣେ ଆଦିବାସୀ ୩୫ ବର୍ଷୀୟ ସଞ୍ଜୟ ବିଗତ ୧୫ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସମୟ ହେଲା କୃଷି କ୍ଷେତରେ ଶ୍ରମିକ ଭାବେ କାମ କରିଆସୁଛନ୍ତି। ତାଙ୍କର କୌଣସି ନିଜସ୍ୱ ଜମି ନାହିଁ। ସେ କହନ୍ତି, ଏତେ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେ ସିଞ୍ଚନ କରି ଆସୁଥିବା ରସାୟନିକ ପଦାର୍ଥର ଏଭଳି ସାଂଘାତିକ ପ୍ରଭାବ ଦେଖିନଥିଲେ।

ଯେଉଁଦିନ ସେ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇପଡ଼ିଲେ, ସେଦିନ ସେ ୫-୬ ଘଣ୍ଟା ଧରି ସିଞ୍ଚନ କରିଥିଲେ। ତାହା ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୧୭ର ଘଟଣା ଥିଲା, ତାର ସପ୍ତାହେ ପୂର୍ବରୁ ସଞ୍ଜୟ ନିଜ ଗାଁରେ ଥିବା ୧୦ ଏକର ବ୍ୟାପୀ ଏକ କପା ଫାର୍ମରେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ କରିଥିଲେ। ଯେଉଁଠାରେ ସେ ବାର୍ଷିକ ଚୁକ୍ତିଭିତ୍ତିରେ କାମ କରୁଥିଲେ। ଦେଶର ଏହି ଭାଗରେ ସେହି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ନାଁ ହେଲା ସାଲଦାରି। ଏହାଯୋଗୁ ସଞ୍ଜୟ ବାର୍ଷିକ ୭୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା ପାଉଥିଲେ। ସେ ୟବତମାଲର ନିର ତହସିଲର ଚିଖାଲି(କାନହୋବା) ଗାଁରେ ରହନ୍ତି। ଗାଁରେ ମୋଟ ୧,୬୦୦ ଲୋକ ରହୁଥିବାବେଳେ ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ୧୧ ପ୍ରତିଶତ ହେଉଛନ୍ତି ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ଓ ଅନ୍ୟମାନେ ଅନୁସୂଚିତ ଜାତିର।

ସଞ୍ଜୟ ଯାହାଙ୍କ ଜମିରେ କାମ କରନ୍ତି, ଚାଷୀ ଓ ଗାଁର ସରପଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧବରାଓ ଭାଲେରାଓ ମନେ ପକାନ୍ତି, ଦିନେ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଭଳି ଆମେ ଚାଷ ଜମିରେ କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ ପ୍ରାୟ ଶେଷ କରିସାରିଥିଲୁ। ସେଦିନ ସନ୍ଧ୍ୟା ପ୍ରାୟ ୫ଟାରେ ସଞ୍ଜୟ ଆଖି ଫୁଲିଥିବା ଅବସ୍ଥାରେ ତାଙ୍କ ଘରକୁ ଆସିଥିଲେ। ଉଦ୍ଧବରାଓ ତାଙ୍କୁ ତୁରନ୍ତ ମୋଟରସାଇକେଲରେ ବସାଇ ପ୍ରାୟ ୧୦ କିମି ଦୂରରେ ଥିବା ଆରନି ସହରକୁ ନେଇଗଲେ। ଓ ସେଠାରୁ ୟବତ୍‌ମାଲ ଜିଲ୍ଲା ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟକେନ୍ଦ୍ର ଆହୁରି ୪୦ କିମି ଦୂରରେ ଥିଲା। ଉଦ୍ଧବରାଓ କହନ୍ତି, ଆମେ କୀଟନାଶକ ଜନିତ ବିଷ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେବା କଥା ଶୁଣି ଆସୁଥିଲୁ, କିନ୍ତୁ ଏହାଦ୍ୱାରା ଆମେ ପ୍ରଭାବିତ ହେବୁ ବୋଲି କେବେ ଭାବିନଥିଲୁ। ’ ସେ ମନେ ପକାନ୍ତି ପୂରା ହସ୍ପିଟାଲ ଅଚାନକ କୀଟନାଶକ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିବା ଚାଷୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା।

ଏହା ଏକ ବିସ୍ମୟକର କିନ୍ତୁ ଭୟାନକ ଅଧ୍ୟାୟ ଥିଲା। ‘ବହୁ ବର୍ଷ ଧରି ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରିଆସୁଥିବା କୀଟନାଶକକୁ ଏଥରକ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରିଥିଲୁ-ଅନାବନା ଗଛକୁ ମାରିବା ପାଇଁ କିଛି ଅଣସ୍ଥାନୀୟ ବିଷ ଓ ସିଧାସଳଖ  ପ୍ରଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା କିଛି ରସାୟନିକ।’ ଏଥରକ ପ୍ରବଳ ଗୁଳୁଗୁଳି ଏବଂ କପା ଗଛ ହୃଷ୍ଟପୃଷ୍ଟ ହୋଇ ବଢ଼ିବା  କେବଳ ଏକମାତ୍ର ଭିନ୍ନତା ଥିଲା।

ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ଜାନୁଆରୀ ମାସରେ ଚିଖାଲି କାନହୋବା ଗାଁକୁ ଗଲି, ଚାଷୀମାନେ ଏବେ ବି ପିଙ୍କ ବଲୱର୍ମ ସହିତ ବହୁଗୁଡ଼ିଏ କୀଟର ଆକ୍ରମଣ ଯୋଗୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଥିଲେ। ଜୁଲାଇ ୨୦୧୭ରୁ ତାହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଏବଂ କୃଷିଶ୍ରମିକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର କୀଟନାଶକର ବିଷାକ୍ତ ଗ୍ୟାସକୁ ଅଚାନକ ଶୁଘିଂ ପକାଇବା ପରେ ହୋଇଥିବା ସମସ୍ୟାରୁ ମୁକୁଳି ପାରିନଥିଲେ।

ସେପ୍ଟେମ୍ବରରୁ ଅକ୍ଟୋବର ମାସରେ ଏହି ଗାଁରେ ୫ ଜଣ କୃଷିଶ୍ରମିକ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇପଡ଼ିଥିଲେ, ଅସ୍ୱାଭାବିକ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧିହୋଇଥିବା ଘନ ଏବଂ ବୁଦାଳିଆ ବିଟି କପା ଗଛରେ କୀଟନୀଶକ ସିଞ୍ଚନ ପରେ ସେମାନଙ୍କର ଏପରି ଦଶା ହୋଇଥିଲା। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସଞ୍ଜୟଙ୍କ ସମେତ ଚାରି ଜଣ ବଞ୍ଚିଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଅନ୍ଧ ସଂପ୍ରଦାୟର ୪୫ ବର୍ଷୀୟ ନାମମାତ୍ର ଚାଷୀ ଡ୍ୟନେଶ୍ୱର ତାଲେ ଦୁଇ ମାସରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ହସ୍ପିଟାଲରେ ରହିବା ପରେ ଏହି ଯୁଦ୍ଧ ହାରିଯାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଅକ୍ଟୋବର ୧, ୨୦୧୭ରେ ଆରନି ସ୍ଥିତ ଉପଜିଲ୍ଲା ଡାକ୍ତରଖାନାକୁ ନିଆଯାଇଥିଲା। ପରଦିନ ତାଙ୍କୁ ୟବତମାଲ ଜିଲ୍ଲା ସରକାରୀ ହସ୍ପିଟାଲକୁ ଅଣାଯାଇଥିଲା। ସେଠାରେ ମାସେ ରହିବା ପରେ ହସ୍ପିଟାଲ ପକ୍ଷରୁ ତାଙ୍କୁ ନାଗପୁରସ୍ଥିତ ସରକାରୀ ମେଡିକାଲ କଲେଜ ଓ ହସ୍ପିଟାଲକୁ ପଠାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ହୋଇଥିଲା।

ଡ୍ୟନେଶ୍ୱରଙ୍କ ସବା ସାନଭାଇ ଗଜାନନ କହନ୍ତି, ‘ତାଙ୍କର ଅବସ୍ଥାରେ ଦିନେ ଉନ୍ନତି ଆସୁଥିଲା ଏବଂ ପରଦିନ ସେ ଗୁରୁତର ହୋଇପଡୁଥିଲେ। ଆମେ ଭାବୁଥିଲୁ ସେ ବଞ୍ଚିଯିବେ, କିନ୍ତୁ ତାହା ହୋଇନଥିଲା।’ ଗଜାନନ କୃଷିଶ୍ରମିକ ଭାବେ କାମକରୁଥିବାବେଳେ ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କ ସହିତ ପୂରା ହସ୍ପିଟାଲରେ ରହିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଆଉ ଜଣେ ଭାଇ ବନ୍ଧୁ ମଧ୍ୟ ସାମୟିକ ଭାବେ ଦୃଷ୍ଟିଶକ୍ତି ଖରାପ ହୋଇଯିବା ଯୋଗୁ ହସ୍ପିଟାଲରେ ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଥିଲେ। ସେ ବିଷାକ୍ତ କୀଟନାଶକ ଶୁଘିଂଥିବାବେଳେ ସେଥିରୁ ରକ୍ଷା ପାଇଯାଇଥିଲେ।

ସଞ୍ଜୟଙ୍କ ପରି ଡ୍ୟନେଶ୍ୱର ଆଖିରେ ପ୍ରଥମେ ଜ୍ୱଳନ ଅନୁଭବ କରିଥିଲେ-ପରେ ତାହା ଚାରିଆଡ଼କୁ ବ୍ୟାପିଥିଲା। କୀଟନାଶକ ଯୋଗୁ ତାଙ୍କର ରୋଗପ୍ରତିରୋଧକ ଶକ୍ତି ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକ ଭୟଙ୍କର ଭାବେ କ୍ଷତିଗ୍ରସ୍ତ ହୋଇଥିଲା, ଏବଂ ମେଡିକାଲ ରେକର୍ଡ ଅନୁସାରେ ସଂକ୍ରମଣ ତାଙ୍କର ପୂରା ଶରୀରକୁ ବ୍ୟାପିଯାଇଥିଲା। ‘ସେପ୍ଟିସେମିଆ’ ଯୋଗୁ ତାଙ୍କର ପ୍ରାଣହାନି ହୋଇଥିଲା।

ନିଜ ବାପାଙ୍କୁ ହରାଇବା ପରେ ତାଙ୍କର ତିନି ପିଲା ଏବେ ପାଠ ପଢ଼ିବା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷ କରୁଛନ୍ତି। କୋମଲ(୧୯) ଯୁକ୍ତ ଦୁଇରେ ପଢ଼ୁଛନ୍ତି, କୈଳାସ(୧୭) ୧୦ମରେ ଓ ସବା ସାନ ଶୀତଲ(୧୫) ୯ମରେ ପଢ଼ୁଛନ୍ତି। ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଆରନି ସହରରେ ଶିକ୍ଷାଗ୍ରହଣ କରୁଛନ୍ତି। ଡ୍ୟନେଶ୍ୱର ନିଜେ ଯାହା କରିପାରିନଥିଲେ ତାହା ତାଙ୍କ ପିଲା କରନ୍ତୁ ବୋଲି ସେ ଚାହୁଁଥିଲେ-ସ୍କୁଲ ଯିବା, ଶିକ୍ଷିତ ହେବା, ଉନ୍ନତି କରିବା।

ତାଙ୍କର ବିଧବା ପତ୍ନୀ ଅନୀତା ଜଣେ କୃଷିଶ୍ରମିକ ଭାବେ କାମ କରୁଛନ୍ତି। ତାଙ୍କର ବୃଦ୍ଧା ମା’ ଚନ୍ଦ୍ରକଳା ତାଙ୍କର ପୂରା ଜୀବନ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଚାଷଜମିରେ କଠିନ କାମ କରି ବିତାଇ ଦେଇଛନ୍ତି। ଅନୀତା କହନ୍ତି, ‘ ପୂରା ଗାଁର ଲୋକେ ସେମାନଙ୍କୁ ଚାନ୍ଦା କରି ସମର୍ଥନ କରିଥିଲେ।  କିନ୍ତୁ , ତାଙ୍କର ଚିକିତ୍ସା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଖର୍ଚ୍ଚ ପାଇଁ ଆମକୁ ମଧ୍ୟ ଯାହାକିଛି ସୁନା ଆମ ନିକଟରେ ଥିଲା ତାକୁ ବିକ୍ରି କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା। ଏବଂ (ପଡ଼ୋଶୀ ଓ ସଂପର୍କୀୟଙ୍କ ନିକଟରୁ) ୬୦-୬୫,୦୦୦ ଟଙ୍କା ଧାର କରିଥିଲୁ। ’

ଭାଲେରାଓ ଆହୁରି କହନ୍ତି, ‘ଏହି ମୃତୁ୍ୟ ଓ ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ଭର୍ତ୍ତି ହେବା ଜମି ମାଲିକ ଓ କୃଷି ଶ୍ରମିକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଂପର୍କକୁ ବହୁ ବର୍ଷ ଧରି ପ୍ରଭାବିତ କରିବ। କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ ଫସଲ ଅମଳ ପ୍ରକିୟାର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଂଶ ହୋଇଥିବାବେଳେ ତାକୁ ପ୍ରାୟ କୃଷିଶ୍ରମିକମାନେ କରିଥାନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ କି ଏବେ କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନକୁ ଡରୁଛନ୍ତି। ୟବତମାଲରେ ଯଦିଓ କୀଟନାଶକ ବିଷଜନିତ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି, ବହୁ ଚାଷୀ କୃଷିଶ୍ରମିକମାନଙ୍କୁ ଏହି କାମ କରିବାକୁ ବୁଝାଇବାରେ କଷ୍ଟ ଅନୁଭବ କରୁଛନ୍ତି। କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ ବନ୍ଦ ହୋଇଗଲେ ପୋକ ସଂଖ୍ୟା ବଢୁଛି, ଯାହାଦ୍ୱାରା ଆଗକୁ ଅମଳ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛି। ’

ଭାଲେରାଓ କହନ୍ତି, ‘ଆମକୁ ଏବେ ଆମର କୃଷି ସହାୟକମାନଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଭରସା ପୁଣି ଜିତିବାକୁ ହେବ। ଆମେ ଆର୍ଥିକ କ୍ଷତିକୁ ସହିଯିବୁ, କିନ୍ତୁ ଜୀବନହାନି ସଂପର୍କରେ କ’ଣ? ଆମେ ଭାଗ୍ୟବାନ ଯେ ୪ଟି ଜୀବନକୁ ବଞ୍ଚାଇପାରିଲୁ, କିନ୍ତୁ ଡ୍ୟନେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିପାରିଲୁ ନାହିଁ...।’

ଡ୍ୟନେଶ୍ୱରଙ୍କ ଜୀବନହାନି ଯୋଗୁ ସଞ୍ଜୟ ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି। ସେ କହନ୍ତି, ‘ଏହା ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ଭଲ କଥା ହେଲା ବିପଦ ସମୟରେ ଗୋଟିଏ ସଂପ୍ରଦାୟ ଭାବେ ଏହା ଆମକୁ ଏକତ୍ରିତ କରିପାରିଛି। ସେହି ବିପଦକାଳରେ ଗାଁର ସମସ୍ତେ ପରସ୍ପର ନିକଟରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିଲେ। କୃଷିଶ୍ରମିକମାନଙ୍କର ପରିବାରକୁ ଜମି ମାଲିକମାନେ ମଧ୍ୟ ଟଙ୍କା ଓ ନୈତିକ ସମର୍ଥନ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।’ ସଞ୍ଜୟ ଏବେ ବି କାମକୁ ଫେରିନାହାନ୍ତି ଏବଂ ଭାଲେରାଓ ତାଙ୍କୁ କାମ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ବି କହିନାହାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ ଦୋହଲିଯାଇଛି ଏବଂ ସେ ପୁଣିଥରେ ଚାଷ ଜମିରେ କାମ କରିପାରିବେ, ପୁଣି ଏକୁଟିଆ କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ କରିପାରିବେ ବୋଲି ନିଶ୍ଚିତ ନାହାନ୍ତି। କିମ୍ବା ସେ କହନ୍ତି, ‘ଆସନ୍ତା ବର୍ଷ କୀଟନାଶକ ସିଞ୍ଚନ ପାଇଁ ଯିବା ପୂର୍ବରୁ ମୁଁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନ କରିବି।’

ଅନୁବାଦ: ଓଡ଼ିଶାଲାଇଭ୍‍