“ଏ ଜଗତରେ ଦରିଦ୍ର୍ୟଠାରୁ ବଳି ବଡ ଦୁଃଖ ଆଉ କିଛି ନାହିଁ,” ବୋଲି ମେହେତ୍ର ରାମ୍ ଟଣ୍ଡନ, ୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀର କବି-ସନ୍ଥ ତୁଳସୀଦାସଙ୍କ କବିତାର ଉଦ୍ଧୃତିର ଅବତାରଣା କରି କୁହନ୍ତି । ଛତିଶଗଡର ରାୟଗଡ ଜିଲ୍ଲାର ଚେରୁଲା ଗ୍ରାମର ମେହେତର୍ ରାମ ହେଉଛନ୍ତି ଜଣେ ରାମନାମୀ, ବାସ୍ତବରେ ଚମାର ଜାତି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଏକ ଦଳ, ଯିଏ ଜାତି ପ୍ରଥାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଛନ୍ତି ଓ ରାମଙ୍କୁ ଅନୁସରଣ କରିବା ପୂର୍ବକ ଭକ୍ତିର ଏକ ମାର୍ଗ ଆପଣେଇଛନ୍ତି ।
“ଆମେ ରାମ ନାମକୁ ଆମର ସାଙ୍ଗିଆରେ ବ୍ୟବହାର କରୁ, କନ୍ତୁ ଆମର ଅନ୍ୟ ସାଙ୍ଗିଆ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ଆପଣ ଆମମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶର୍ମା, ବାନେର୍ଜୀ, ସିଂ, ପଟେଲ୍ ଓ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପାଇପାରିବେ,” ବୋଲି ବିଳାସପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଚାପୋରା ଗ୍ରାମର ଚନ୍ଦୁ ରାମ କୁହନ୍ତି । “ଆମେମାନେ ଚମାର ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଆମ ସହିତ ଶ୍ରେଷ୍ଠୀ, ବୈଶ୍ୟ ଓ ବଣିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକମାନେ ଅଛନ୍ତି । ଆମେ ସମସ୍ତେ ଏହି ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ।’’
ଏହି ଧାର୍ମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅନୁଗାମୀମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ରାୟଗଡରେ ମହାନଦୀ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଥିବା ଗ୍ରୀମଗୁଡିକରେ, ଜାଞ୍ଜଗିର୍ – ଚମ୍ପା, ବିଳାସପୁରରେ ବସବାସ କରନ୍ତି ଓ କିଛି ଅନ୍ୟ ଜିଲ୍ଲାରେ ରୁହନ୍ତି ; କିଛି ଓଡିଶା ଓ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ସୀମାବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଥିବା ଗ୍ରାମଗୁଡିକରେ ମଧ୍ୟ ରୁହନ୍ତି । (ମୁଁ ଏଠାରେ ଏପ୍ରିଲ୍ ୨୦୧୫ ରୁ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୧୭ ମଧ୍ୟରେ ଛତିଶଗଡ ଯାଇଥିବା ବେଳେ ଉଠେଇଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଫଟୋଗ୍ରାଫ୍ଗୁଡିକ ଏଠାରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ କରିଛି ।)
ସରକାରୀ ରେକର୍ଡରେ ରାମନାମୀମାନଙ୍କୁ ହିନ୍ଦୁ ତାଲିକାଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି, ଏଣୁ ଏମାନଙ୍କ ପ୍ରକୃତ ସଂଖ୍ୟା କେତେ ତାହା ସଠିକ୍ ଭାବେ ଆକଳନ କରାଯିବା କଷ୍ଟକର ଅଟେ କିନ୍ତୁ ବୟସ୍କମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ସେମାନଙ୍କ ରାମନାମୀମାନଙ୍କ ଜନସଂଖ୍ୟା ବର୍ତ୍ତମାନ ୨୦,୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ହେବ ନାହିଁ, ଯାହା ସେମାନେ ଡିସେମ୍ବର – ଜାନୁୟାରୀ ମାସରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଉଥିବା ବାର୍ଷିକ ଭଜନ ମେଳାରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି, ଉଭୟ ପୁରୁଷ ଓ ମହିଳାଙ୍କ ଆଧାରରେ ସାଧାରଣତଃ କହିଥାନ୍ତି ।
ବାସ୍ତବରେ, ରାମନାମୀମାନେ ହେଉଛନ୍ତି ସେହି ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକ ଯେଉଁମାନଙ୍କ ସ୍ଥାନ ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଜାତି ଓ ବୃତ୍ତିର ନିଶୁଣିରେ ସବୁଠାରୁ ତଳେ ସ୍ଥାନିତ କରାଯାଇଛି । ହାୱାଇ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ମାନୋଆଠାରେ ଧର୍ମ ବିଭାଗର ସହାୟକ ପ୍ରଧ୍ୟାପକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ରାମଦାସ ଲାମ୍ବ, ତାଙ୍କ ବହି ରାପ୍ଟ ଇନ୍ ଦ ନେମ୍ : ଦି ରାମନାମୀସ୍, ରାମନାମ ଓ ଅନ୍ଟଚେବଲ୍ ରିଲିଜନ୍ ଇନ୍ ସେଣ୍ଟ୍ରାଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆ (୨୦୧୨; ପର୍ଯ୍ୟାୟ ସମ୍ପାଦକ, ୱେଣ୍ଡି ଡୋନିଜର୍)ରେ କହିଛନ୍ତି ଯେ ୧୮୨୦ ରେ ଚମାରମାନଙ୍କ ଏକ ଦଳ (ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଦଳିତ ବର୍ଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି), ଯେଉଁମାନେ ରାମନାମୀ ପାଲଟିଗଲେ, ସେମାନେ ମୃତ ପଶୁଗୁଡିକର ମୃତ ଦେହ ପୋତିବା ଓ ସେମାନଙ୍କ ଚର୍ମ ଓ ଚମଡା ସହିତ କାମ କରିବା ପରି ଜାତିଗତ ବୃତ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟାଖାନ କରିଦେଲେ ଓ ଚାଷକାମ, କୁମ୍ଭାର କାମ ଓ ଧାତୁକାମ ଆଦି କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲେ ।
ଯଦିଓ ଏହି ଧାର୍ମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ୧୦୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ହୋଇନାହିଁ, ଲାମ୍ବ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ, ରାମନାମୀ ହେଉଛି ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ରହସ୍ୟବାଦୀ କବି – ସନ୍ଥ କବୀରଙ୍କ ଭକ୍ତି ପରମ୍ପରାର ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଅଂଶ, ଭକ୍ତିର ଏକ ନାମ - କୈନ୍ଦ୍ରୀକ ଧାରଣା ଯହା ସାମାଜିକ ସ୍ତର ଓ ଜାତି ନିର୍ବିଶେଷରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ଅଟେ ।
ପରଶୁରାମ, ଜଣେ ଚମାର, ସେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ତାଙ୍କ କପାଳରେ ଚିତା କୁଟେଇ ଏକକ ‘ରାମ’ ନାମ ଲେଖିଥିବା ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ସେ ୧୮୭୦ ରେ ଛାର୍ପୋରା ଗ୍ରାମରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିବା କୁହାଯାଏ, ଯଦିଓ ଏହାର କୌଣସି ଲିଖିତ ପ୍ରମାଣ ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ, ତେବେ ବୟସ୍କ ରାମନାମୀମାନଙ୍କ ବିବରଣରୁ ଏହାର ସୂଚନା ମିଳିପାରିଛି । “ଆମେମାନେ କୌଣସି ଭଗବାନଙ୍କ ବାର୍ତ୍ତା ଗ୍ରହଣ କରିନାହୁଁ, ବରଂ ଜଣେ ସାଧାରଣ ମଣିଷ,’’ ରାୟପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଅର୍ଜୁନି ଗ୍ରାମର ସାଧୁ ରାମଙ୍କଠାରୁ ଗ୍ରହଣ କରିଛୁ ବୋଲି ତାଙ୍କର ବିଖ୍ୟାତ ନେତା କୁହନ୍ତି ।
ରାମନାମୀମାନଙ୍କୁ ଯାହା ସେମାନେ ଯେଉଁ ଅନୁସୂଚିତ ଜାତିର ଦଳ ମଧ୍ୟରେ ରୁହନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା କରିଥାଏ, ତାହା ହେଉଛି ସେମାନଙ୍କ ବାହ୍ୟରୂପ। ସେମାନଙ୍କ ଶରୀର ସାରା ଚିତା କୁଟାଇ ‘ରାମ’ ଶବ୍ଦ ଲେଖାଯାଇଛି (ଗୋଣ୍ଡି ଭାଷାରେ ଏହି ପ୍ରଥାକୁ ଅଙ୍କିତ କର୍ଣ୍ଣ କୁହାଯାଏ), ସେମାନେ ରାମ ନାମ ମୁଦ୍ରିତ ହୋଇଥିବା ଏକ ସାଲ୍ ପିନ୍ଧିଥାନ୍ତି ଓ ମୟୁର ପରରୁ ତିଆରି ଏକ ପଗଡି ଧାରଣ କରିଥାନ୍ତି । “ଆମ ମସସ୍ତଙ୍କ ଶରୀରରେ ରାମ ନାମ ଚିତା କୁଟାଯାଇଛି” ବୋଲି ରାୟଗଡ ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ତର୍ଗତ ଆଣ୍ଡ୍ରିପାଣି ଗ୍ରାମର ପିତାମ୍ବର ରାମ କୁହନ୍ତି । ‘‘ତେଣୁ ଆପଣ ଦେଖୁଛନ୍ତି, ଆମେ ରାମାୟଣ’’। ଓ ତାଙ୍କ ଶରୀରରେ ଚିତା କୁଟାଯାଇ ଲେଖାଯାଇଥିବା ରାମ ନାମ, ସ୍ୱୟଂ ଭଗବାନ କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ସେମାନଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ।
ମୁଁ ଯେଉଁ ରାମନାମୀଙ୍କ ସହିତ କଥା ହୋଇଥିଲେ, ସେ କୁହନ୍ତି ଯେ ସେମାନେ ଜାତି, ଶ୍ରେଣୀ ଓ ଲିଙ୍ଗଗତ ଅସମାନତା ମୁକ୍ତ ଏକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଗଢିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲେ । ପରଶୁରାମ କାହାକୁ ନିଜର ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିନଥିଲେ ଓ ଏହି ଧାର୍ମିକ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ଏକ ନିର୍ବାଚିତ କୋର୍ କମିଟି ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ ଯେଉଁଥିରେ ଉଭୟ ମହିଳା ଓ ପୁରୁଷ ଅଛନ୍ତି ।
ସେମାନେ ଯେଉଁମାନେ ନିଜର ସମଗ୍ର ଶରୀରରେ ଚିତା କୁଟେଇଥାନ୍ତି- ସେମାନଙ୍କୁ ପୂର୍ଣ୍ଣନାକ୍ଷିକ କୁହାଯାଏ – ବର୍ତ୍ତମାନ ସେମାନଙ୍କ ବୟସ ପ୍ରାୟ ୭୦ ବର୍ଷ ଉପରେ ହେଲାଣି । ସେମାନଙ୍କ ସନ୍ତାନମାନେ ୧୯୭୦ର ମଧ୍ୟ ଭାଗରେ ଶିକ୍ଷିତ ହେବା ଆରମ୍ଭ କଲେ ଓ ସହରରେ ଚାକିରି କଲେ । କାଳେ କିଏ ସେମାନଙ୍କୁ ଉପହାସ କରିବ, ସେମାନଙ୍କ ଉପରେ ‘ଦଳିତ‘ ଛାପ ଲାଗିଯିବ ଓ ସେମାନଙ୍କୁ କାମ କରିବାକୁ ଦିଆଯିବ ନାହିଁ, ସେହି ଭୟରେ ସେମାନେ ନିଜ ଶରୀରରେ ଆଉ ଖୋଦେଇ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରୁନାହାନ୍ତି ।
ଏଠାରେ ଦର୍ଶାଯାଇଥିବା ପ୍ରତିଛବିଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଫଟୋଗ୍ରାଫରଙ୍କର
ୱେବସାଇଟରେ
ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଛି।
ଅନୁବାଦ: ଓଡ଼ିଶାଲାଇଭ୍