ਸਨਾਤਨੀ ਘੜੇ 'ਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਦੀ ਜ਼ੁਰੱਅਤ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਨੇ

ਘੜੇ ਅੰਦਰ ਕੈਦ ਕੀੜੇ

ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ
ਇੱਕ ਘੜਾ ਪਿਆ ਸੀ।
ਅਧਿਆਪਕ ਕੋਈ ਦੇਵਤਾ ਸੀ,
ਤਿੰਨ ਝੋਲ਼ੇ ਸਨ ਭਰੇ ਹੋਏ -
ਇੱਕ 'ਤੇ ਹੱਕ ਸੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ,
ਇੱਕ 'ਤੇ ਹੱਕ ਸੀ ਰਾਜੇ ਦਾ,
ਤੇ ਤੀਜੇ ਝੋਲ਼ੇ ਦੀ ਇੱਕ
ਪਾਈ ਆਈ ਸੀ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਲੇਖੇ।

ਇੱਕ ਵਾਰੀਂ ਇਸ ਆਦਰਸ਼ ਧਰਤ 'ਤੇ
ਘੜਾ ਆਪੇ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ਕੋਤਵਾਲ
ਹੱਥ ਲਾਇਆ ਬੱਚੇ ਨੇ
ਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਸਬਕ ਸਿਖਾ -
''ਪਿਆਸ ਇੱਕ ਸਜ਼ਾ ਹੈ।
ਬ੍ਰਹਮਣ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੈ,
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਫਟ ਹੈ,
ਤੇ ਬੱਚੇ, ਤੂੰ ਮਟਕੇ ਅੰਦਰ ਕੈਦ ਇੱਕ
ਕੀੜਾ ਹੈਂ ਕੀੜਾ!''

ਘੜੇ ਦਾ ਨਾਮ ਕੁਝ ਅਲੋਕਾਰੀ ਸੀ: ਸਨਾਤਨੀ ਦੇਸ਼ ,
''ਤੇਰੀ ਚਮੜੀ ਹੀ ਦੋਸ਼ ਹੈ ਤੇਰਾ,
ਤੇ ਬੱਚੇ, ਤੇਰੀ ਜਾਤ ਹੀ ਹੈ ਸ਼ਰਾਪੀ।''
ਇੰਨਾ ਸਿਖਾਏ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ, ਬੱਚੇ ਨੇ
ਸੁੱਕ ਕੇ ਤਾਲ਼ੂ ਨਾਲ਼ ਲੱਗੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਨੂੰ ਨਰਮ ਕਰਨ
ਲਈ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬੂੰਦ ਪੀ ਲਈ।

ਹਾਏ ਰੱਬਾ!
ਪਿਆਸ ਹੀ ਤਾਂ ਜ਼ਰੀ ਨਾ ਗਈ,
ਕੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾ ਕਹਿੰਦੀਆਂ: ''ਵੰਡ ਕੇ ਛਕੋ''?
ਘੜੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸੁੱਤੇ-ਸਿੱਧ ਹੀ
ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਵੱਧ ਤੁਰੇ,
ਮਾਸਟਰ ਤਾਂ ਦੇਵਤਾ ਸੀ,
ਅਤੇ ਉਹ,
ਸਿਰਫ਼ ਨੌ ਸਾਲ ਦਾ ਬੱਚਾ।

ਓਹ ਪਿਆ ਇੱਕ ਮੁੱਕਾ, ਆਹ ਵੱਜਾ ਠੁੱਡਾ
ਸੋਟੀ ਨਾਲ਼ ਨੀਲੋ-ਨੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਬੱਚਾ
ਜਦ ਬੱਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਅਧਮਰਿਆ,
ਤਦ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਇਆ ਗੁੱਸਾ,
ਦੇਵਤਾ ਹੱਸਿਆ, ਜਿਓਂ ਖੜਮਸਤੀ ਚੜ੍ਹੀ ਕੋਈ।

ਖੱਬੀ ਅੱਖ ਛਾਲਿਆਂ ਮਾਰੀ,
ਸੱਜੀ 'ਤੇ ਪਏ ਨੀਲ,
ਕਾਲ਼ੇ ਪੈ ਗਏ ਬੁੱਲ੍ਹ ਮਾਸੂਮ ਦੇ
ਕਿਤੇ ਜਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕਾਲਜੇ ਠੰਡ ਪਈ।
ਉਹਦੀ ਪਿਆਸ ਪਾਕ ਸੀ, ਪਵਿਤਰ ਸੀ ਉਹਦੀ ਜਾਤ ਵੀ,
ਉਹਦਾ ਦਿਲ ਸੀ ਖੂਹ ਦੇ ਵਾਂਗਰ ਡੂੰਘਾ
ਬੱਸ ਇੱਥੇ ਹੀ ਤਾਂ ਮੌਤ ਘਰ ਕਰਦੀ ਸੀ।

ਇੱਕ ਠੰਡੇ ਹਾਊਕੇ ਤੇ ਭਖਦੇ ਸਵਾਲ ਨੇ
ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਵੱਧਦੀ ਫ਼ਸੀਲ ਨੇ,
ਪਿਆਸ ਨੂੰ ਬਣਾ ਬਹਾਨਾ,
ਸਨਕ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੀ,
ਬਲੈਕਬੋਰਡ ਇੰਝ ਵਿਲ਼ਕਿਆ ਜਿਓਂ ਕਬਰਿਸਤਾਨ 'ਚ
ਪੈਂਦੇ ਹੋਣ ਵੈਣ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ
ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਲਾਸ਼ ਪਈ ਸੀ,
ਹਾਂ ਜਨਾਬ! ਹਾਂ ਜਨਾਬ! ਤਿੰਨ ਤੁਪਕਿਆਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ਸੀ!
ਪਹਿਲਾ ਮੰਦਰ ਲਈ,
ਦੂਜਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਲਈ,
ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਤੁਪਕਾ, ਉਸ ਘੜੇ 'ਚ ਪਿਆ ਸੀ
ਜਿਸ 'ਚ ਡੁਬੋ ਮਾਸੂਮ ਦਲਿਤ ਸੀ ਮਾਰਿਆ।

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ