ਇੱਕ ਮਾਂ ਕਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੁਪਨੇ ਵੇਖਦੀ ਏ? ਗੰਗਾ ਦੇ ਘਾਟ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੇਰਿਆਰ ਤੀਕਰ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਏ? ਕੀ ਹਰ ਰਾਜ, ਹਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਉਹਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਉਹਦੀ ਬੋਲੀ ਰੂਪ ਵਟਾ ਜਾਂਦੀ ਏ? ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਬੋਲੀਆਂ ਨੇ, ਕੀ ਉਹ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੀ ਏ? ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਿਦਰਭ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਹਾਥਰਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਡਿੰਡੀਗੁਲ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਆ? ਸੁਣ! ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਲਾਲ ਰੇਤ ਅੰਦਰ ਲੁਕੋ ਲੈ। ਉਸ ਟੀਸੀ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸੁਣ ਜ਼ਰਾ, ਜਿੱਥੇ ਹਵਾ ਤੇਰੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਥਾਪੜਦੀ ਏ! ਕੀ ਤੂੰ ਉਹਨੂੰ ਸੁਣ ਸਕਦੈਂ? ਉਹਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਉਹਦੇ ਗੀਤ ਤੇ ਉਹਦਾ ਵਿਲ਼ਕਣਾ। ਦੱਸ ਮੈਨੂੰ? ਕੀ ਤੂੰ ਉਹਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਪਛਾਣ ਸਕਦੈਂ? ਦੱਸ ਰਤਾ, ਕੀ ਤੂੰ ਸੁਣ ਸਕਦਾ ਏਂ, ਉਹਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗਰ ਇੱਕ ਮਿੱਠੀ ਲੋਰੀ ਗਾਉਂਦਿਆਂ?

ਗੋਕੁਲ ਜੀ.ਕੇ. ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਪਾਠ ਸੁਣੋ

ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ

ਇੱਕ ਖੰਜ਼ਰ ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਤੇ ਧਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ
ਉਹਦੀ ਤਿੱਖੀ ਧਾਰ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਏ-
ਮਲੂਕ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵੱਢੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਜਿਓਂ।
ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਮੈਂ ਬੋਲ ਸਕਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੁਣ,
ਉਸ ਖੰਜ਼ਰ ਨੇ ਮੇਰੇ ਹਰਫ਼ਾਂ,
ਸਾਰੀ ਵਰਣਮਾਲ਼ਾ, ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ
ਨੂੰ ਖਰੋਚ ਸੁੱਟਿਆ ਏ,
ਸਾਰੇ ਬੋਧ ਤੇ ਸਾਰੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਵੀ।

ਲਹੂ-ਲੁਹਾਨ ਜ਼ੁਬਾਨ ਮੇਰੀ 'ਚੋਂ,
ਲਹੂ ਦੀ ਧਤੀਰੀ ਛੁੱਟਦੀ ਏ,
ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਮੇਰੀ ਛਾਤੀ ਚੀਰ ਸੁੱਟਦੀ ਏ,
ਮੇਰੀ ਧੁੰਨੀ, ਮੇਰੇ ਲਿੰਗ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ,
ਦ੍ਰਵਿੜਾਂ ਦੀ ਜਰਖ਼ੇਜ਼ ਭੂਮੀ 'ਚ ਜਾ ਰਲ਼ਦੀ ਏ।
ਇਹ ਭੋਇੰ ਵੀ ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਾਂਗਰ ਲਾਲ ਤੇ ਗਿੱਲੀ ਏ।
ਹਰ ਤੁਪਕੇ 'ਚੋਂ ਨਵੀਂ ਨਸਲ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਏ,
ਤੇ ਕਾਲ਼ੀ ਭੋਇੰ 'ਤੇ ਘਾਹ ਦੀਆਂ ਲਾਲ ਤਿੜਾਂ ਉਗਦੀਆਂ ਨੇ।

ਉਹਦੀ ਕੁੱਖ 'ਚ ਸੈਂਕੜੇ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ, ਲੱਖਾਂ ਹੀ,
ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਦਫ਼ਨ ਨੇ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਬਰਾਂ 'ਚੋਂ ਮਰੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਫਿਰ ਜੀਅ ਉੱਠੀਆਂ ਨੇ,
ਵਿਸਰੀਆਂ ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਫ਼ੁਟਾਲ਼ੇ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਝੂਮ ਉੱਠੀਆਂ ਨੇ,
ਓਹੀ ਗੀਤ, ਓਹੀ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾਉਂਦੀਆਂ, ਜੋ ਮੇਰੀ
ਮਾਂ ਸੁਣਾਉਂਦੀ ਸੀ।

ਇੱਕ ਖੰਜ਼ਰ ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਤੇ ਧਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ
ਉਹਦੀ ਧਾਰ ਹੁਣ ਖੁੰਡੀ ਹੋ ਗਈ ਏ
ਜ਼ੁਬਾਨਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਡਰਨ ਲੱਗਾ ਏ।

ਤਰਜਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ

Poem and Text : Gokul G.K.

গোকুল জি. কে. কেরালার তিরুবনন্তপুরম নিবাসী ফ্রিল্যান্স সাংবাদিক।

Other stories by Gokul G.K.
Illustration : Labani Jangi

২০২০ সালের পারি ফেলোশিপ প্রাপক স্ব-শিক্ষিত চিত্রশিল্পী লাবনী জঙ্গীর নিবাস পশ্চিমবঙ্গের নদিয়া জেলায়। তিনি বর্তমানে কলকাতার সেন্টার ফর স্টাডিজ ইন সোশ্যাল সায়েন্সেসে বাঙালি শ্রমিকদের পরিযান বিষয়ে গবেষণা করছেন।

Other stories by Labani Jangi
Editor : Pratishtha Pandya

কবি এবং অনুবাদক প্রতিষ্ঠা পান্ডিয়া গুজরাতি ও ইংরেজি ভাষায় লেখালেখি করেন। বর্তমানে তিনি লেখক এবং অনুবাদক হিসেবে পারি-র সঙ্গে যুক্ত।

Other stories by Pratishtha Pandya
Translator : Kamaljit Kaur

পঞ্জাব-নিবাসী স্বতন্ত্র অনুবাদক কমলজিৎ কৌর পঞ্জাবি সাহিত্যে স্নাতকোত্তর পাশ করেছেন। সাম্যের আদর্শে বিশ্বাসী কমলজিৎ সমতার দুনিয়ার লক্ষ্যে নিজের মতো করে প্রয়াস চালিয়ে যাচ্ছেন।

Other stories by Kamaljit Kaur